Guillaume de Jerphanion (d. 3 Mart 1877, Pontevès, Var, Fransa - ö. 22 Ekim 1948, Roma - İtalya), Cizvit rahibi, Fransız sanat tarihçisi, epigraf, fotoğrafçı.
Bir arkeolog olarak tanınmıştır, Bizans sanat tarihçisi, Kapadokya'daki taşa oyulmuş kiliseler hakkında ilk sistematik olarak araştırma yapan kişi olarak, bir arkeolog olarak, Bizans sanat tarihçisi, coğrafya uzmanı ve fotoğrafçı olarak tanınmıştır.
Guillaume de Jerphanion 3 Mart 1877'de sekiz çocuklu bir ailenin üçüncü çocuğu olarak dünyaya gelmiştir. Ailesi Fransa'daki Haute-Loire’ye dayanan eski asilzadelerdendir. Bir deniz subayı olmak yerine 16 yaşında cizvitlere katılmaya karar vermiştir.
1903’te Guillaume de Jerphanion Türkiye’deki Tokat iline orada yaşayan ermeni çocuklara eğitim sağlayan çok sayıdaki Cizvit okullarından birine, bilim dersleri vermek için gönderilmiştir. 1907’ye kadar Tokat’ta kalmıştır.[2] Bu süreçte Türkçe öğrenmiş, dile hakimiyetini mükemmelleştirmiştir. Fransa’ya teoloji okumaya ve rahip olarak atanmak için dönmeden önce Anadolu'yu gezmiş (Amasya, Ankara, Samsun, Sivas…) ve Kapadokya'yı keşfetmiştir.
Anadolu’daki Cizvit Okulları Hakkında
Cizvit Okulu - Tokat (1907 civarında)Cizvit okulu 2 - Tokat (1907 civarında)
1881 ve 1924 yılları arasında Cizvitler Anadolu'da kız ve erkek öğrenciler için 11 ücretsiz ve karma okulla beraber 6 ücretsiz kız okulu ve 12 ücretli okul açmıştır. 1886’da 550 öğrencileri varken bu sayı 1924’te 5,521’e ulaşmıştır. Bu okullarda eğitim veren Cizvit sayısı ise en fazla 60’a yaklaşmıştır. Okullarda eğitim dili olarak Fransızca kullanılmıştır. Okullarda asıl olarak hristiyan öğrencilere eğitim verilmiştir ancak aynı zamanda “gece okulları”nda hristiyan olmayanlara, Yahudilere ve dönemin diplomasi ve ticaret dili olan Fransızca ile ilgilenen tanınmış Türklerin çocuklarına da eğitim verilmiştir. Kız okullarında Cizvitler rahibelerden destek almışlardır. Gençleri okul saatleri dışında da meşgul etmek amacıyla Cizvitler konferanslar ve aktivitelerde (bando, müzik dersleri, tiyatro dersleri vb.) düzenlemişlerdir.
Papalık Şarkiyat Enstitüsü - 1926
1911’de Türkiye’ye dönen Guillaume de Jerphanion, İstanbul’daki Cizvit topluluğunun bir parçasıydı ve Kapadokya’ya gezilerini buradan düzenlemiştir. I. Dünya Savaşı sebebiyle ülkeden ayrılmış, 1921’de geri dönmüştür. Kapadokya’daki taşa oyulmuş kiliseler hakkındaki yazıları ile ilgilenirken aynı zamanda Cizvitlerin doğu illerindeki okul ve evlerinin kapatılmasıyla da ilgilenmekteydi. Guillaume de Jerphanion Türkiye’den 1927 yılında ayrılmıştır ve Roma’da Instituto Orientale'de (Papalık Şarkiyat Enstitüsü) Hristiyan arkeolojisi profesörü olmuştur. Roma’da 1948 yılında ölmüştür.
Ermeni köylüleri- Amasya - (1904 civarında)Türk köylüleri - Amasya
Guillaume de Jerphanion gezileri boyunca keşiflerini ve izlenimlerini yazdığı bir günlük tutmuştur. Toprağa bağlı bir aristokrasiden gelmesinin bir etkisi olarak, Anadolu'ya hükmeden fakirliğin boyularından; köylülerin içinde olduğu acınası durumdan ve topraklarını kiraladıkları büyük toprak sahipleri tarafından sömürülmelerinden etkilenmiştir.[3] İzlenimlerini yazarken bir yandan da, fotoğraflar çekmiştir. Doğa manzaralarını, taşra manzaralarını, insanları ve anıtları fotoğraflamıştır. Bugün fotoğrafları Cizvitlerin Beyrut, Roma ve Paris arşivleri arasında dağılmıştır.
Eseri: "Une nouvelle province de l'art byzantin, les églises rupestres de Cappadoce" (5 volumes, 1925-42).
"Une nouvelle province de l'art byzantin, les églises rupestres de Cappadoce" eseri Kapadokya'daki kiliseler hakkındadır ve şu üç gezide yazılmıştır; ilki Ağustos 1907, ikinci ve en önemli olanı 1911'de (Ağustos 1911'den Ocak 1912'ye) ve son olarak Ağustos-Eylül 1912'de.
Beş ciltten oluşan eserde, 9. ve 13. yüzyıllar arasından anıtların tümü, çoğunlukla Ürgüp bölgesinden olan, metodolojik ve homojen olarak listelenmiştir. Eserin tamamı aynı nedenden ötürü büyük bir envanter niteliği de taşımaktadır. Hristiyan Kapadokya'nın yaklaşık 100 kiliseye ve 230'dan fazla kilise anıtına sahip olduğunu detaylarıyla bu eserden öğrenmekteyiz. Metinlere kiliselerin krokileri ve fotoğrafları ile birlikte, el çizimleri ve bazı renk paletleri eşlik etmektedir.[4]
Jerphanion kitapları
Eserin ilk yayınlanma tarihi olarak 1913 planlanmıştır. Kendi açıklamalarına göre (ilk cilde giriş'e bakınız) 1. Dünya Savaşı başladığı sırada Beyrut'ta eserin dörtte üçü yayınlanmaya hazırdı. Savaşın sonunda ise elyazmaları ve renk paletleri bir sığınakta kötü koşullarda bırakıldığından kullanılamaz haldeydi, dolayısıyla Guillaume de Jerphanion yeniden başlamak zorunda kaldı. Şansına İstanbul'daki Cizvit evindeki notları ve Fransa'da yanında sakladığı fotoğrafları sağlamdı. Nihayetinde eserin yayınlanması 1925 ve 1942 yılları arasına yayıldı.
Guillaume de Jerphan Kapadokya çalışmalarının kurucusu olarak Kabul edilmektedir.[5]
Ölümünün 50. yılında (1997) anısına ithafen Roma'da gerçekleşen sergide Türkiye'deki çalışmaları sırasında çektiği, fakat çok azını yayımladığı yüzlerce fotoğraf gösterime çıkmış ve aynı yıl bunların büyük bir kısmı V. Ruggieri tarafından hakkında çıkarılan kitapta[6] toplanmıştır.[7]
