Hüseyin bin Harmîl
İzzeddin Hüseyin bin Harmîl el-Gurî (Farsça: حسین بن خرمیل ), babasının adıyla İbn Harmîl olarak bilinir, Gurlular hanedanının İranlı askeri lideri ve daha sonra Herat ve çevre bölgelerinin yarı bağımsız hükümdarıdır.
Kökenleri ve erken kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hüseyin, Guzgan'daki Gurzivan'ın yerlisiydi[1] ve Alâeddin Hüseyin'in Gazneli hükümdarı Behramşah'a karşı savaşında önemli bir rol oynayan Guriler'in askeri subayı Harmîl'in oğludur.[2]
Hüseyin, kaynaklarda ilk olarak Gurluların Hindistan'a yönelik akınlarının liderlerinden biri olarak anılır. 1185/6 yılında Sultan Muizzeddin Muhammed, Hüseyin'i Kuzey Pencap'ta bulunan Sialkot şehrinin valisi olarak atamıştır. Daha sonra 1194 yılında Hüseyin, Kutbüddin Aybeg adlı bir başka Gurlu generaliyle birlikte Hint-Ganj Ovası'nın doğu kısmına bir akının liderleriydi. Bu baskın sırasında Narayan hükümdarını kesin bir yenilgiye uğrattılar ve Awadh'ı ele geçirdiler. Yaklaşık olarak 1198'de Hüseyin, Gurlu prensi Nasır el-Din Muhammed Harnak ile birlikte, daha önce Gurlu İmparatorluğu'nun kuzey kısmını yağmalamış olan Karahıtay ordusuna[3] pusu kurmuştur.
1202 yılında Muizzüddin kardeşi ve eş yöneticisi, Gurluların en büyük lideri Gıyâseddin Muhammed hastalıktan öldü ve yerine Gurlu hanedanının lideri olarak Muizzüddin geçti. Ancak Gıyâseddin'in ölümünden kısa bir süre sonra Harezmşah Şahı II. Muhammed, Gurlular İmparatorluğu'nu işgal etmiş ve Herat'ı kuşatmıştır. Muizzüddin, Hüseyin ile birlikte Muhammed'i Herat'tan hızla uzaklaştırdı ve ardından onu Harezm'e kadar takip etti. Gurlular burada Harezm'in başkenti Gürgenç'i kuşattı.
Ancak Muhammed çaresizlikten Karahitay Hanlığı'ndan yardım istedi ve onlar da Muhammed'e yardım için bir ordu gönderdiler. Muizzüddin, Karahitayların tacizleri yüzünden kuşatmayı kaldırıp ordusunu memleketi Gur'a çekmek zorunda kaldı. Ancak Gurlular ordusu daha sonra Harezmliler tarafından pusuya düşürüldü ve 1204 yılında Andhoy'da bozguna uğradı. Savaş sırasında Gurlu askerlerinin çoğu öldürülmüş olsa da Muizzüddin kaçmayı başardı ve Hüseyin de 5.000 eriyle birlikte kaçmayı başardı.[1]Hüseyin daha sonra Herat ve Talukan valiliğine atandı.
Otoritenin kurulması ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Muizzüddin'in 1206'da ölümünden sonra Gurlular Devleti hızla gerilemeye başlamıştır. Aynı dönemde Hüseyin, Gurlular'dan bağımsızlığını ilan etmiş ve Herat'ın savunmasını güçlendirmeye başlamıştır. Ancak 1208 yılında Muhammed, Gurlular İmparatorluğu'nu yeniden ele geçirdi ve Hüseyin'i Harezmşahlar'ın hakimiyetini tanımaya zorladı. Ancak Muhammed, Gurlu topraklarına doğru ilerlerken Karahıtaylar tarafından yenilerek esir alındı ve bu durum Hüseyin'e Gurlu hükümdarı Gıyâseddin Mahmud ile gizlice pazarlık yapma fırsatı verdi. Ancak müzakereler sonuçsuz kaldı ve Gıyâseddin, Hüseyin'e karşı bir ordu gönderdi; ancak Hüseyin yenildi.[1]
Bu arada Hüseyin'e güvenmeyen Muhammed, İzzeddin Celdik'i Herat'ı denetlemesi için gönderdi, ancak gizlice Celdik'e Hüseyin'i idam ettirmesini emretti; Celdik kısa süre sonra Hüseyin'i tutuklattı, ancak Hüseyin'in veziri Hâce el-Sahib, Harezmlilere karşı hızla bir direniş başlattı ve bağlılığını Guriler'e çevirdi.[4] Celdik daha sonra Hoca es-Sahib'i, direnişi durdurmaması halinde Hüseyin'i öldüreceği tehdidinde bulundu. Ancak Hâce, kısa süre sonra Hüseyin'i öldüren Celdik'e direnmeye devam etti.[5]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c Bosworth 1997, s. 37.
- ^ Maddison 1997, s. 346.
- ^ Richards 2010, s. 36.
- ^ Richards 2010, s. 128.
- ^ Richards 2010, s. 129.
- Genel
- Bosworth, C. E. (1968). "The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217)". Frye, R. N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol periods. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 1-202. ISBN 0-521-06936-X.
- Richards, D.S. (2010). The Chronicle of Ibn al-Athir for the Crusading Period from al-Kamil fi'l-Ta'rikh. Part 3. Ashgate Publishing. ss. 1-344. ISBN 9780754669524.
- Bosworth, C. Edmund (1997). "EBN ḴARMĪL". Encyclopaedia Iranica, Vol. VIII, Fasc. 3. London et al.: C. Edmund Bosworth. s. 37.
- Richards, D.S. (2007). The Chronicle of Ibn Al-Athīr for the Crusading Period from Al-Kāmil Fīʼl-taʼrīkh: The years 541-589. Ashgate Publishing. ss. 1-437. ISBN 9780754640783.
- Maddison, Francis (1997). Science, Tools & Magic: Body and spirit, mapping the universe. The Nour Foundation, Azimuth Editions & Oxford University Press. ss. 1-422. ISBN 9780197276105.