Haftarah
Haftarah veya Aşkenaz telaffuzuyla haftorah ya da haftara, (İbranice: הפטרה) "ayrılma", "veda etme"[1] (çoğul biçimi: haftarot veya haftoros), Yahudi dini uygulamasının bir parçası olarak sinagogda alenen okunan İbranice İncil'in (Tanah) Nevi'im ("Peygamberler") kitaplarından seçilmiş bir dizi bölümdür. Haftarah okuması, her Şabat'ta ve Yahudi bayramlarında ve oruç günlerinde Tevrat okumasını takip eder. Genellikle, haftarah tematik olarak kendisinden önce gelen Peraşa (haftalık Tevrat bölümü) ile bağlantılıdır.[2] Haftarah bir ilahide söylenir. (Kitab-ı Mukaddes metinlerinin ilahilerle okunması İbranice'de "ta'amim", Yidiş'te "trope" veya Türkçe'de "kantillasyon" olarak bilinir.) İlgili dualar haftarah okumasından önce ve sonra gelir.
Haftarah okumanın kökeni tarihte kaybolmuştur ve Yahudi uygulamasındaki rolünü açıklamak için çeşitli teoriler önerilmiştir. Bunlar, Tevrat okumanın yasaklandığı Makabi Ayaklanması'ndan önce gelen IV. Antiohos Epifanis döneminde Yahudilere yönelik zulme yanıt olarak ortaya çıktığını öne sürmüşlerdir[3][4] veya "Peygamberlerin (Yeşu hariç) kanonikliğini reddeden Samirilere ve daha sonra Sadukilere karşı başlatıldığını" öne sürmüşlerdir.[3] Başka bir teori ise, sinagogda Tevrat tomarlarının yok edildiği veya mahvolduğu bir zulüm veya başka bir felaketten sonra başlatıldığıdır, çünkü Tevrat bölümünü ritüel olarak uygun bir parşömen tomarından okumak yasaktı, ancak Peygamberlerden okuma konusunda böyle bir gereklilik yoktu, bu nedenle "geçici bir çare olarak değiştirildi ve sonra kaldı."[5] Talmud, yaklaşık M.S. 70 yılında yaşamış olan Haham Eliezer ben Hurcanus'un huzurunda bir haftarah okunduğundan bahseder[6] ve Rabbah bar Nahmani zamanında (3. yüzyıl) daha fazla açıklanmayan bir "Haftarot Parşömeni" olduğundan bahseder.[7] Hristiyan Yeni Ahit'indeki çeşitli referanslar, bu Yahudi geleneğinin o dönemde yürürlükte olduğunu öne sürmektedir.[8]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Haham Samson Raphael Hirsch , Hirsch Siddur (orijinal Almanca 1868, İngilizce çevirisi 1978 (1978, NY, Feldheim Publrs) sayfa 339, "Haftara terimi, פטר [feter] kelimesinden türetilmiştir, 'görevden uzaklaştırmak' [2. Tarihler 23:8'de olduğu gibi] kullanılan bir tanımlamadır... Bu, Schaharith [sabah] ayininin son kısmıdır ve cemaatin ayinin ilk kısmından 'görevden uzaklaştırılmasını' ifade eder." Ya da feter, 1. Tarihler 9:33 ve Özdeyişler 17:14'te olduğu gibi "serbest bırakmak" anlamına gelebilir. Solomon Gaon, Minhath Shelomo: İspanyol ve Portekiz Yahudilerinin Dua Kitabı Üzerine Bir Yorum (1990, NY, Sefarad Cemaatleri Birliği) sayfa 147; Israel Abrahams, A Yetkili Günlük Dua Kitabı'na Eşlik Eden Kitap (1922, rev. ed., Londra) sayfa clvi-clvii; Israel Abrahams, Studies in Pharisaism and the Gospels (1917, Cambridge Univ. Press, 1. seri) sayfa 4-5; antik çağda Şabat ayinlerinin haftara ile sona erdiği ve cemaatin dağılıp evlerine gitmekte özgür olduğu anlaşılıyor . Haftaro kelimesi - הפטרה - Genesis'in Midrash Rabbah'ında, bölüm 69'da (son paragraf) "veda konuşması" anlamında kullanılmıştır.
- ^ Goswell, bu düzenlemenin "Yeşu - Krallar kitaplarını, Tevrat'ın teolojisini ve etiğini örnekleyen ve uygulayan bir kitap olarak anlamamız gerektiğini " öne sürdüğünü ileri sürmektedir . Gregory Goswell, "Haftarot'un Hermeneutiği", Tyndale Bulletin 58 (2007), 100.
- ^ a b Rabinowitz, Louis (2007). "Haftarah". In Berenbaum, Michael; Skolnik, Fred (eds.). Encyclopaedia Judaica. Vol. 8 (2nd ed.). Detroit: Macmillan Reference. ss. 198–200. ISBN 978-0-02-866097-4.
- ^ Shlomo Katz, The Haftarah: Laws, Customs & History (2000, Silver Spring, Md.: Hamaayan/The Torah Spring) s. 4.
- ^ Matthew B. Schwartz, Torah Reading in the Ancient Synagogue, Ph.D. dissertation, Wayne State Univ., 1975, sayfa 181.
- ^ Tosefta, Megillah, 4 (3): 1, Dört Özel Şabat için haftarot verir. Megillah 31a'daki bir baraita, daha sonra festivallerin ikinci günleri için haftarot ekleyen (ve bazen bunun sonucunda haftarotların sırasını değiştiren) Babil amoraimleri tarafından eklemeler yapılmıştı – ara Şabatları da dahil olmak üzere her bir festival için haftarot verir ve ayrıca Roş Hodeş'ten hemen önce gelen Şabat olan Roş Hodeş ve Hanuka'yı da içerir.
- ^ Talmud Babli, Gittin 60a
- ^ Elçilerin İşleri 13:15, "yasa ve peygamberlerin okunmasından sonra" Pavlus'un bir öğüt vermeye davet edildiğini belirtir. Luka 4:17, Nasıra'daki Sebt ayini sırasında İsa'ya İşaya Kitabı'nın verildiğini ve "kitabı açtığında, yazılmış yeri bulduğunu" belirtir; bu pasaj İşaya 61:1–2'dir. Ne yazık ki, orada kullanılan ve "bulundu" anlamına gelen Yunanca kelime, okunan pasajın önceden sabitlenip sabitlenmediğini veya rastgele seçilip seçilmediğini açıklığa kavuşturmaz. Bkz. Ayrıca Matthew B. Schwartz, Torah Reading in the Ancient Synagogue , Doktora tezi, Wayne State Univ., 1975, sayfa 184, "Aslında, seçim önceden yapılmış olmalı.", Haftarah okumalarına dair en eski kanıt kaynağı Yeni Ahit'tir, ancak Yeni Ahit dönemini takip eden Yahudi otoritelerinin Yeni Ahit'te bahsi geçen Peygamberlerin herhangi bir seçimini haftarah olarak kullanmaktan çok kasıtlı olarak kaçındıkları öne sürülmüştür. Hananel Mack, What happened to Jesus' haftarah? Haaretz, 12 Ağustos 2005. Ancak D. Monshouwer, The Reading of the Prophet in the Synagogue at Nazareth , Biblica, cilt 72, nr. 1 (1991) sayfa 90-99, İşaya 61:1'deki alıntının bir haftara okuması olmadığını, bir vaaz veya nutkunun başlangıcı olduğunu ve olayın Yom Kippur olduğunu ileri sürmektedir .
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Michael Fishbane. The JPS Bible Commentary: Haftarot. Philadelphia: Jewish Publication Society, 2002. 0-8276-0691-5.
- Laura Suzanne Lieber. Study Guide to the JPS Bible Commentary: Haftarot. Philadelphia: Jewish Publication Society, 2002. 0-8276-0718-0.
- David L. Leiber. "Etz Hayim: Torah & Commentary" available from www.jewishpub.org, 2001.
- Hillel Bakis, Comprendre la haftara. Les prophètes de l’année juive d’après la tradition rabbinique. I. Fêtes, jeûne, chabbat spéciaux. Hotsaat ]], Montpellier/Kiryat Ata, 404 p., 2017
- Hillel Bakis, Comprendre la haftara. Les prophètes de l’année juive d’après la tradition rabbinique. II. En suivant l’ordre des parachas. II.1-Béréchit, 304 p., 2018 II.2-Chémot 322 p. 2018; II.3- Vayikra, 2019; II.4- Bamidbar, 2020; II.5- Dévarim; 2023. Hotsaat Bakish, Montpellier/Kiryat Ata.
- Jacob Blumenthal & Janet L. Liss. "Etz Hayim Study Companion" available from the Jewish Publication Society, 2005. 0-8276-0822-5
- Kenneth S. Goldrich. "Yad LaTorah; Laws and Customs of the Torah Service. A Guide for Gabba'im and Torah Readers. 0-8381-0216-6 Available from the Book Service of www.USCJ.org, 2002
- Joseph Herman Hertz, The Pentateuch and Haftorahs, London: Soncino Press, 1937, 2nd ed. 1960.
- Jewish Publication Society of America, The Holy Scriptures According to the Masoretic Text, 1917.
- Kroeze, David J. D. List of [Yemenite] Haftara and Torah Sections in the Manuscripts Database. Kampen: Protestant Theological Seminary, 2009.
- Shlomo [David] Katz. The Haftara: Laws, Customs, & History. Silver Spring, Maryland: Hamaayan/The Torah Spring, 2000.
- W. Gunther Plaut. The Haftara Commentary. New York: URJ Press, 1996. 0-8074-0551-5.
- [1] Indice dei contenuti audio/video del sito www.torah.it (Italian). Retrieved on 2008-08-03
- Adolf Buchler, "The Reading of the Law and Prophets in a triennial cycle", Jewish Quarterly Review, vol. 5, pp. 420–268 (April 1893) & vol. 6, pp. 1–73 (October 1893).
- David E. S. Stein, "The Haftarot of Etz Hayim", Conservative Judaism, vol. 54, nr. 3 (spring 2002)(reprint).
