Halacî Devrimi
 | Bu maddede birçok sorun bulunmaktadır. Lütfen sayfayı geliştirin veya bu sorunlar konusunda tartışma sayfasında bir yorum yapın.
|
Halacî Devrimi, Delhi Sultanlığı tarihinde 1290 yılında gerçekleşen ve Memlûk Hanedanı'nın (Gulamlar) sona ererek yerine Halacî Hanedanı'nın geçişini sağlayan, köklü sosyal, siyasi ve askeri değişimleri ifade eden bir dönüm noktasıdır. Bu olay, sadece bir hanedan değişikliği olmanın ötesinde, Sultanlık yönetiminde etnik ve sınıfsal yapıya dair önemli dönüşümleri tetiklemiş, yeni bir devlet felsefesi ve fetih anlayışını beraberinde getirmiştir.[1]
Arka Plan
[değiştir | kaynağı değiştir]Memlûk Hanedanı'nın Zayıflaması Delhi Sultanlığı'nın kuruluşu 1206 yılına dayanmakla birlikte, Halacî Devrimi öncesinde yaklaşık 84 yıl boyunca Gulam Hanedanı (Memlûk Hanedanı olarak da bilinir) tarafından yönetilmiştir. Bu hanedan, çoğunlukla Türk kökenli askeri köleler (gulâmlar) veya onların soyundan gelenler tarafından kurulmuş ve idare edilmiştir. Sultan Gıyâseddin Balaban'ın 1287'deki ölümünden sonra, Memlûk Hanedanı ciddi bir istikrarsızlık dönemine girmiştir. Balaban'ın varisi olan Keykubad ve onun küçük oğlu Keyûmers dönemlerinde, saraydaki hizipler arasındaki mücadeleler artmış, yönetim zayıflamış ve devletin itibarı sarsılmıştır. Bu dönemde, Sultanlığın temel dayanağı olan Türk kökenli aristokrasi ve komutanlar arasında çekişmeler yoğunlaşmış, devletin sınır bölgelerinde yaşayan ve genellikle Afganistan kökenli olarak görülen Halacîler gibi grupların gücü artmaya başlamıştır. Memlûk Sultanları, özellikle Balaban'ın ölümüyle birlikte, güçlü bir liderlik sergileyememiş ve iç sorunlarla boğuşmuşlardır.[2]
Halacîlerin Yükselişi
[değiştir | kaynağı değiştir]Halacîler, kökenleri tartışmalı olmakla birlikte (kimi kaynaklar Türk olduklarını, kimileri Afgan olduklarını öne sürer), Hindistan'a kuzeybatıdan göç etmiş ve Delhi Sultanlığı'nın ordusunda önemli roller üstlenmiş bir topluluktur. Memlûkler döneminde genellikle sınır bölgelerinde görevlendirilmişler ve bu sayede askeri deneyim ve güç kazanmışlardır. Memlûk hanedanının son dönemlerinde, saraydaki Türk aristokrasisinin tekelini kırmaya çalışan bazı unsurlar, Halacîleri kendilerine müttefik olarak görmeye başlamıştır. Halacîlerin liderliğini yapan Celâleddin Fîrûz Halacî, yaşlı olmasına rağmen oldukça tecrübeli bir komutandı. Son Memlûk Sultanı Keyûmers'in hükümdarlığı sırasında ordu komutanlarından biriydi ve saraydaki güç boşluğundan yararlanmak için fırsat kollamıştır. Devrimin Seyri (1290) 1290 yılında, Delhi'deki siyasi kriz tırmandı. Genç Sultan Keyûmers'i kontrol eden Türk asıllı soylular, Halacîleri tasfiye etme planları yapmaya başladılar. Ancak Celâleddin Fîrûz Halacî, bu komployu önceden öğrenerek harekete geçti.* Saray Darbesi: Celâleddin Fîrûz, ani bir darbe ile Keyûmers'i ve onun Türk destekçilerini ortadan kaldırdı. Bu eylem, Delhi'deki Türk aristokrasisi için büyük bir şok etkisi yarattı. * Tahta Çıkış: Celâleddin Fîrûz Halacî, Haziran 1290'da Delhi'nin dışındaki Kilughari'de tahta çıktı ve Sultan Celâleddin Fîrûz Şah unvanını aldı. Başlangıçta Delhi halkı ve eski Türk soyluları tarafından pek hoş karşılanmadı. Fîrûz Şah'ın Delhi'ye girmesi zaman aldı, çünkü eski düzenin destekçileri tarafından dirençle karşılandı. Ancak o, halkın desteğini kazanmak için yumuşak bir siyaset izledi ve eski soyluları tamamen tasfiye etmek yerine onlara görevler vermeye çalıştı.[3]
Devrimin Nedenleri ve Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Halacî Devrimi'ni sadece bir iktidar değişimi olmaktan çıkaran temel nedenler ve özellikleri şunlardır: Etnik ve Sınıfsal Değişim: Memlûk Hanedanı döneminde devletin yüksek kademeleri, genellikle Türk kökenli askeri aristokrasinin tekelindeydi. Halacîlerin iktidara gelmesiyle birlikte, bu etnik tekel kırıldı. Halacîler, kendilerini Türk olarak görmeyen veya ayrı bir etnik kimliğe sahip olan gruplara da devlette yükselme fırsatı sundular. Bu durum, "Hint-İslam" toplumunda yeni bir sosyal dinamik başlattı.[4] * Devlet Felsefesinde Değişim: Halacîler, özellikle Alâeddin Halacî döneminde, "dini devlet işlerinden ayırma" eğiliminde oldular. Alâeddin Halacî, ulemanın (din alimlerinin) siyasi işlere müdahalesini sınırladı ve devletin çıkarını Şeriatın önüne koyan pragmatik bir yönetim anlayışı benimsedi. Bu, önceki sultanların İslam hukukuna daha sıkı bağlı kalma eğilimlerinden önemli bir sapmaydı.[5] * Fetih ve Yayılmacılık Politikaları: Halacîler, özellikle Alâeddin Halacî döneminde, Delhi Sultanlığı'nın sınırlarını güneye doğru genişleterek, Hindistan'ın tamamını kapsayan bir imparatorluk kurma hedefi güttüler. Bu, önceki sultanların daha çok Kuzey Hindistan'a odaklanan politikalarından farklıydı. Halacîler, Güney Hindistan'daki Hindu krallıklarına karşı başarılı askeri seferler düzenleyerek muazzam zenginlikler elde ettiler ve Sultanlığın siyasi nüfuzunu büyük ölçüde artırdılar. * Ekonomik ve İdari Reformlar: Alâeddin Halacî, merkezi otoriteyi güçlendirmek ve genişleyen ordusunu finanse etmek için bir dizi idari ve ekonomik reform uyguladı. Bunlar arasında pazar kontrolü, fiyat sabitleme, toprak gelirlerinin doğrudan devlet tarafından toplanması ve soyluların güçlerini kısıtlayan önlemler yer almaktaydı. Bu reformlar, Sultanlığın ekonomik yapısında köklü değişiklikler yaratmıştır.[6]
Devrimin Liderleri ve Önemli Figürleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Sultan Celâleddin Fîrûz Şah | |
|---|---|
 | |
Sultan Celâleddin Fîrûz Şah, Halacî Hanedanı'nın kurucusudur. Yaşlı ve hoşgörülü bir liderdi. Saltanatının kısa sürmesine rağmen, eski düzenin kırılmasında ve Halacîlerin iktidara gelmesinde belirleyici rol oynamıştır. * Sultan Alâeddin Halacî (1296-1316): Celâleddin Fîrûz'un yeğeni ve damadıdır. Amcasını öldürerek tahta geçmiştir. Delhi Sultanlığı'nın en güçlü ve etkili hükümdarlarından biri olarak kabul edilir. Sultanlığı zirveye taşımış, geniş fetihler yapmış ve idari reformlarla devlet yapısını güçlendirmiştir. Onun dönemi, Halacî Devrimi'nin ideallerinin ve politikalarının en net şekilde uygulandığı zamandır. Moğol akınlarını başarıyla püskürtmesi ve Hindistan'ın güneyine yaptığı seferlerle tanınır.[7] * Melik Kâfûr: Alâeddin Halacî'nin köle-generalidir. Sultanlığın Güney Hindistan seferlerinde büyük başarılar elde etmiş ve Halacî Devrimi'nin askeri genişlemesinde kilit bir rol oynamıştır.
Devrimin Sonuçları ve Mirası Halacî Devrimi'nin Delhi Sultanlığı ve daha geniş anlamda Hindistan tarihi üzerindeki etkileri şunlardır: Merkezi Otoritenin Güçlenmesi: Özellikle Alâeddin Halacî döneminde, merkezi hükûmetin eyaletler üzerindeki kontrolü artırıldı. Feodal yapılar zayıflatılarak daha merkeziyetçi bir devlet modeli benimsendi. * Yeni Bir Sosyal Yapının Oluşumu: Halacîler, yönetimde sadece Türk soylularına değil, yetenekli olan herkese (etnik kökenine bakılmaksızın) yer açmaya çalıştılar. Bu durum, Hint-İslam toplumunda daha heterojen bir yönetici sınıfın oluşmasına zemin hazırladı. * Sultanlığın Genişlemesi: Halacîler, Sultanlığın coğrafi sınırlarını büyük ölçüde genişleterek, onu tüm Hindistan altkıtasında söz sahibi bir güç haline getirdi. Bu genişleme, sonraki hanedanlıklar için bir model teşkil etmiştir. * Ekonomik ve İdari Dönüşüm: Uygulanan reformlar, devletin gelirlerini artırmış, ordunun finansmanını sağlamış ve ticareti belli ölçüde düzenlemiştir. * Kültürel Etkileşim: Halacî dönemi, Hint-İslam mimarisinde ve kültüründe yeni sentezlerin ortaya çıktığı bir dönem olmuştur.
Halacî Hanedanı, 1320 yılında Tuğluk Hanedanı'nın kurucusu Gıyâseddin Tuğluk tarafından sona erdirilene kadar yaklaşık 30 yıl hüküm sürmüştür. Ancak bu kısa süreye rağmen, getirdikleri yenilikler ve değişimler, Delhi Sultanlığı'nın ve genel olarak Hindistan'daki İslami yönetimin karakterini kalıcı olarak şekillendirmiştir. Halacîlerin iktidara gelişi, sadece bir hanedan değişikliği değil, aynı zamanda Delhi Sultanlığı'nı olgun bir imparatorluğa dönüştüren bir "devrim" olarak kabul edilebilir.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Jackson, Peter. The Delhi Sultanate: A Political and Military History. Cambridge University Press, 1999, s. 45-48.
- ^ Haig, Wolseley. Cambridge History of India, Vol. III: Turks and Afghans. Cambridge University Press, 1928, s. 74-76.
- ^ Habib, Mohammad & Nizami, Khaliq Ahmad (Ed.). A Comprehensive History of India, Vol. 5: The Delhi Sultanat. People's Publishing House, 1970, s. 306-308.
- ^ Hardy, Peter. The Muslims of British India. Cambridge University Press, 1972, s. 12-14.
- ^ Sarkar, Jadunath. A Short History of Aurangzib's Reigns. Longmans, Green and Co., 1930, s. 3-4 (Alâeddin Halacî'nin genel politikaları için).
- ^ Moreland, W.H. The Agrarian System of Moslem India. W. Heffer and Sons, 1929, s. 30-35.
- ^ Lal, K.S. History of the Khaljis. Munshiram Manoharlal Publishers, 1967, s. 42-45.
- ^ Sharma, L.P. History of Medieval India (1000 A.D. to 1707 A.D.). Konark Publishers, 2005, s. 100-102.