Halil Kut
| Halil Kut 1317 (1902) P.-20[1] | |
|---|---|
 | |
| Lakabı | "Kût'ül-Amâre Kahramanı" |
| Doğum | 1882 İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 20 Ağustos 1957 (75 yaşında)[2] İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Yahya Efendi Tekkesi Haziresi, İstanbul |
| Bağlılığı |  Osmanlı İmparatorluğu |
| Hizmet yılları | 1902-1917 |
| Rütbesi |  Mirliva |
| Komutası | İstanbul Komutanlığı, 6. Ordu, 9. Kolordu, Kafkas İslam Ordusu |
| Çatışma/savaşları | |
| Ödülleri |         |
Halil Kut (1882, İstanbul – 20 Ağustos 1957, İstanbul), Türk askerdir. "Kut'ül-Amâre Kahramanı" olarak da bilinir. Enver Paşa ve Nuri Paşa'nın amcası, Hacı Ahmed Paşa'nın kardeşidir. 1934 yılında Soyadı Kanunu'nun çıkmasından sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından Kût'ül-Amâre Zaferi nedeniyle "Kut" soyadı verildi.
Kökeni
[değiştir | kaynağı değiştir]1882'de İstanbul'da doğdu. Soyu Arnavutlara veya Gagavuz Türklerine dayanmaktadır.[3][4][5]
Askerlik Hayatının İlk Yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Harp Akademisi'nde Mustafa Kemal ile sınıf arkadaşıydı. 1902 yılında Harp Akademisi'nden Mümtaz Yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin 117 numaralı üyesi oldu.
II. Meşrutiyet ve 31 Mart İsyanı arası dönemde İran'daki hürriyet hareketine desteğe gönderildi. (bkz. Osmanlı-Kaçar Savaşı 1906-1907)
23 Ocak 1913 tarihindeki Bâb-ı Âli Baskını'ndan sonra İstanbul Merkez Komutanlığı'na atandı.
I. Dünya Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]Irak Cephesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tümgeneral Charles Vere Ferrers Townshend komutasındaki İngiliz 6. Poona Tümeni (Hint Tümeni) Bağdat'a ilerlemeye çalışırken 22-23 Kasım 1915 tarihlerinde Selman-ı Pak Muharebesi'ni kaybederek geri çekildi ve 3 Aralık'ta Kut'ül-Amâre kasabasına sığındı. İngilizler Kut'u ele geçirmek için General Fenton Aylmer komutasındaki Tigris (Dicle) Kolordusuyla hücuma geçtiyse de 6 Ocak 1916 tarihinde Sağ Sahil Muharebesi'nde 4000 askerini kaybederek geri çekildi. Kafkasya Cephesi'nden kolordusuyla beraber Irak Cephesi'ne takviyeye gelen Halil Bey, bu muharebede geri çekilme emrini veren Miralay 'Sakallı' Nureddin Bey'in yerine 9. Kolordu Komutanı olarak atandı.
Komutasındaki 9. Kolordu ile İngiliz kuvvetlerine 13 Ocak 1916 tarihinde Vadi Muharebesi'nde 1600, 21 Ocak tarihinde de Felahiye Muharebeleri'nde 2700 personeli kaybettirerek geri püskürttü. İngilizler Mart başında tekrar taarruza geçti. Ancak 8 Mart 1916 tarihinde Sabis mevkiinde Miralay Ali İhsan Bey komutasındaki 13. Kolordu'ya hücum ettiyse de 3500 asker zayiat vererek geri çekildi. Bu yenilgiden dolayı General Aylmer azledilerek yerine General Gorringe getirildi.
Kutü'l-Ammare Savaşları
[değiştir | kaynağı değiştir]19 Nisan 1916 tarihinde Müşir Colmar von der Goltz Paşa, Bağdat'ta bulunan karargâhında tifüsten ölünce, genç yaşta olmasına rağmen Mirliva Halil Paşa 6. Ordu komutanlığına atandı.
29 Nisan 1916 tarihinde Irak Cephesi'nde Kut'ül Ammare kasabasında Tümgeneral Charles Townshend komutasındaki İngiliz ordularını esir aldı. İngiliz general, Kut'ta yaşanan açlıktan dolayı diğer 4 general, 481 subay ve 13100 er ile birlikte teslim oldu.
Irak Ordusu Komutanı Halil Paşa'nın, Kut'ül-Amâre zaferinden sonra 6. Ordu'ya yayınladığı mesaj şöyledir:
| “ | Arslanlar! Bütün Osmanlılara şeref ve şan, İngilizlere kara meydan olan şu kızgın toprağın güneşli semasında şehitlerimizin ruhları sevinçle gülerek uçarken, ben de hepinizin pak alınlarından öperek cümlenizi tebrik ediyorum. Ordum gerek Kut karşısında ve gerekse Kut'u kurtarmaya gelen ordular karşısında 350 subay ve 10 bin erini şehit vermiştir. Fakat buna karşılık bugün Kut'ta 13 general, 481 subay ve 13 bin 300 er teslim alıyorum. Bu teslim aldığımız orduyu kurtarmaya gelen İngiliz kuvvetleri de 30 bin zayiat vererek geri dönmüşlerdir. Şu iki farka bakılınca, cihanı hayretlere düşürecek kadar büyük bir fark görülür. Tarih bu olayı yazmak için kelime bulmakta müşkülata uğrayacaktır. İşte Osmanlı sebatının İngiliz inadını kırdığı birinci zaferi Çanakkale'de, ikinci zaferi burada görüyoruz. | „ |
— Halil Paşa[6] | ||
İngiliz tarihçi James Morris, Kut'un kaybını Britanya (İngiltere) askeri tarihindeki en aşağılık şartlı teslimi olarak tanımladı.
Kut'un alınmasından sonra Irak askerî valiliğine getirildi.
İngiliz birlikleri 1917 yılı başında askeri yığınaklarını tamamlayıp taarruza geçtiler. Harbiye Nazırı Enver Paşa, Halil Paşa'nın birliklerinin bir kısmını İran cephesine kaydırılmasını emretmişti. 11 Mart 1917 tarihinde General Maude yönetimindeki İngiliz birlikleri Bağdat'a girerken, Halil Paşa'nın komutasındaki Osmanlı askerleri Bağdat'ı boşaltmak zorunda kaldı.
Kafkas İslam Ordusu
[değiştir | kaynağı değiştir]1917 yılında Ekim Devrimi'nin ardından Rusların zayıflamasından yararlanmak için kurulan, yeğeni Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu'nun ileri harekâtına katıldı ve Azerbaycan'ın başkenti Bakü'ye girdi.
Mütareke Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mütareke'nin imzalanması sonrasında Ermenistan'a büyükelçi olarak atanmasına rağmen, yoldan geri döndürülerek İstanbul'a getirildi. Daha sonra İtilaf kuvvetleri tarafından Bekirağa Bölüğü'ne hapsedildiyse de buradan kaçarak Anadolu'ya geçti.
Kurtuluş Savaşı Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Anadolu'da Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlaması üzerine o sırada Sivas'ta bulunan Mustafa Kemal Paşa ile buluştu. Mustafa Kemal Paşa tarafından Sovyetler Birliği'nin Millî Mücadele'ye desteğini sağlamakla görevlendirildi. Moskova'ya giderek Sovyet liderleriyle görüştü ve daha sonra Sovyet yönetimi tarafından BMM Hükûmeti'ne gönderilen külçe altınları ve silahları getirdi.
Daha sonra Türkiye'de kalmasına izin verilmeyince, önce Moskova'ya, Enver Paşa'nın Türkistan'da Sovyet yönetimine karşı savaş başlatması üzerine de 1922 yılında Berlin'e gitti.
Cumhuriyet Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cumhuriyetin kurulmasından sonra hükûmetin verdiği özel izinle Türkiye'ye dönen Kut, 14 Temmuz 1923'te askerlikten emekli oldu.[7]
Anıları 1972'de; Kut'ül Ammare Kahramanı Halil Paşa'nın Anıları: Bitmeyen Savaş adıyla yayımlandı.
Halil Kut'un torunu Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locasının eski büyük üstadı olan Kaya Paşakay'dır.[8]
Ölümü ve Vasiyeti
[değiştir | kaynağı değiştir]1957'de İstanbul'da gırtlak kanserinden dolayı öldü. Halil Kut'un vasiyeti mezarına bir şişe rakı dökülmesi idi.[9][10] fakat torunu Kaya Paşakay bunun doğru olmadığını iddia etmiştir.[11][12] Çırağan Caddesinde bulunan Yahya Efendi Dergahı'nın mezarlığına defnedilmiştir.[13]
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]2018-2019 yılları arasında TRT 1'de yayınlanan Mehmetçik Kutlu Zafer adlı Türk yapımı televizyon dizisinde Berk Erçer tarafından canlandırılmıştır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir] | Bu madde önerilmeyen biçimde kaynaklandırılmıştır. (Bu şablonun nasıl ve ne zaman kaldırılması gerektiğini öğrenin) |
- ^ Harp Akademileri Komutanlığı, Harp Akademilerinin 120 Yılı, İstanbul, 1968, s. 29.
- ^ "Kutülamare kahramanı Halil Kut dün vefat etti", Milliyet, 21 Ağustos 1957.
- ^ Collective Trauma and the Armenian Genocide, Pamela Steiner s;125
- ^ Thessaloniki: A City in Transition, 1912–2012 Dimitris Keridis, John Brady Kiesling · 2020
- ^ Aydemir, Şevket Süreyya (1992). Makedonyaʼdan Ortaasyaʼya Enver Paşa. İstanbul: Remzi Kitabevi. ISBN 9789751403322.
- ^ 91. Yıldönümünde Kut'ül Ammare Zaferi 28 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı, URL erişim tarihi: 16 Ocak 2010.
- ^ "Birinci Dünya Savaşı'nda Türk Komutanları". Mehmet Fatih Baş. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. 26 Aralık 2016. 3 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2016.
- ^ ""Kutan, Çiller, ille de Bozlak", Hakkı Devrim, Radikal, 22/10/2002". 5 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ "Murat Bardakçı, "Kafayı çekiyorum, o halde lâikim!" başlıklı yazısı, Habertürk". 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ "Kut'ül Amare komutanı: Mezarıma rakı dökün". 3 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mayıs 2016.
- ^ Haber7. "Kut Paşa isyanı: Çok içerdi lafı koskoca bir yalan". Haber7. 7 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2021.
- ^ "Mehmet Sait Kılıç - 'Mezarıma bir şişe rakı dökün' saçmalığı!". Sabah. 21 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Kasım 2021.
- ^ "Yahya Efendi Haziresi'nde 19 şehit mezarı bulundu". TRT Haber. 27 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Şubat 2023.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kutü’l-Amare Kahramanı Halil Kut Paşa'nın Hatıraları.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
- 1882 doğumlular
- 1957'de ölenler
- İstanbul ili doğumlu askerler
- Osmanlı paşaları
- Osmanlı generalleri
- 6. Ordu (Osmanlı) Komutanları
- Mekteb-i Harbiye'de öğrenim görenler
- Mekteb-i Erkân-ı Harbiye'de öğrenim görenler
- İttihat ve Terakki üyeleri
- Trablusgarp Savaşı'nda Osmanlı askerleri
- Balkan Savaşları'nda Osmanlı askerleri
- I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı askerleri
- İstanbul ilinde ölenler
- İstanbul ilinde defnedilenler
- Yahya Efendi Tekkesi Haziresi'ne defnedilenler