Hartnup hastalığı
| Hartnup hastalığı | |
|---|---|
| Diğer adlar | Pellegra benzeri dermatoz |
 | |
| Triptofan amino asidi | |
| Uzmanlık | Endokrinoloji  |
Hartnup hastalığı, diğer adıyla pellegra benzeri dermatoz,[1] otozomal resesif kalıtımla geçen[2] metabolik bir hastalıktır ve başta triptofan olmak üzere apolar amino asitlerin emilimini etkiler. Triptofan, vücutta serotonin, melatonin ve niasine dönüşür. Niasin ise NAD+ molekülünün sentezi için gerekli olan nikotinamidin öncülüdür.[3]:541
Bu hastalığa neden olan SLC6A19 geni 5. kromozomda bulunur.[4] Hastalık ismini İngiliz asıllı Hartnup ailesinden almıştır.[2]
Bulgu ve belirtiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Hartnup hastalığı çocukluk çağında büyüme geriliği, ışığa duyarlılık, aralıklı ataksi, nistagmus ve tremor gibi çeşitli klinik bulgularla kendini gösterir. [kaynak belirtilmeli]
Nikotinamid, böbreklerin proksimal tübüllerinde bulunan nötr amino asit taşıyıcılarının ve ince bağırsaktaki mukoza hücrelerinin üretiminde gereklidir. Bu nedenle hastalığın bulgularından biri de idrarda amino asit miktarının artmasıdır. Düşük nikotinamid düzeyinin sebep olduğu bir başka hastalık olan pellegra da, dermatit, diyare ve demans gibi belirtilere neden olur.[kaynak belirtilmeli]
Hartnup hastalığı genellikle bağırsak ve böbreklerde amino asitlerin düzgün taşınamaması sonucu baş gösterir, ancak hastalık bazen bu organların yerine beyni ve deriyi etkiler. Belirtiler çoğunlukla erken çocukluk döneminde ortaya çıksa da, bu süreç erken yetişkinlik dönemine kadar sarkabilir. Hastalığın belirtileri güneş ışığına maruz kalma, yüksek ateş, ilaç kullanımı ve duygusal veya fiziksel stresle tetiklenebilir. Beslenmenin yetersiz olması hemen her zaman atakları tetikler. Yaşın ilerlemesiyle bu atakların sıklığı azalır. Hastalığın birçok belirtisi aralıklı olarak ve nikotinamid eksikliğinde ortaya çıkar. Vücudun güneş ışığına maruz kalan bölgelerinde döküntü görülür. Zeka geriliği, boy kısalığı, baş ağrıları, dengesiz yürüyüş ve bayılmalar hastalığın sık görülen belirtilerindendir. Hartnup hastalığı aynı zamanda anksiyete, anlık duygudurum değişimleri, delüzyon ve halüsinasyonlar gibi psikiyatrik belirtilere de yol açabilir.[5]
Nedeni
[değiştir | kaynağı değiştir]
Hartnup hastalığı otozomal resesif kalıtımla aktarılır. Taşıyıcı kişilerde belirti görülmez. Bu hastalıkta görülen amino asit taşınımındaki bozukluk, ilk olarak 1960 yılında, aminoasidürinin bir türü olarak hastaların idrarında normalden yüksek düzeyde indol (triptofanın bakteriler tarafından işlenmesi sonucu ortaya çıkan bir metabolit) ve triptofan tespit edilmesiyle fark edilmiştir. Yeterli emilim olmaması sonucu aşırı derecede triptofan kaybı, pellegra benzeri belirtilere yol açar. Triptofanın dışarıdan alımı üzerine yapılan çalışmalar, hastalığın amino asit taşınımındaki yetersizliklerden kaynaklandığını göstermiştir.[6]
2004 yılında, hastalığa neden olan SLC6A19 geni, 5. kromozomun p kolunda (5p15.33) tespit edilmiştir. Bu genle aynı adı taşıyan SLC6A19, ağırlıklı olarak böbrek ve bağırsaklarda eksprese edilen sodyuma bağımlı ancak klorürden bağımsız çalışan nötr bir amino asit taşıyıcısıdır.[7]
Tanısı
[değiştir | kaynağı değiştir]SLC6A19 geni, belirli amino asitlerin bağırsaklardan emilimi ve böbreklerden geri emiliminden sorumludur. Bu gen düzgün çalışmadığında, Hartnup hastalarında triptofan gibi amino asitler vücutta tutulamaz ve idrarla atılır. Bu da amino asit eksikliğine ve buna bağlı olarak protein sentezinin aksamasına neden olur. Kanda triptofan düzeyinin yetersiz olması, bir B-kompleks vitamini olan nikotinamid üretimini etkiler. Bu durum özellikle stresin yoğun olduğu dönemlerde belirginleşebilir.[5]
Fanconi sendromu gibi aminoasidüriye neden olan diğer hastalıklardan farklı olarak, Hartnup hastalığında prolin, hidroksiprolin ve arjinin gibi amino asitler idrarla atılmaz. Kromatografi yöntemiyle idrarda glutamin, valin, fenilalanin, lösin, asparajin, sitrülin, izolösin, treonin, alanin, serin, histidin, tirozin, triptofan gibi nötr amino asitlerin düzeylerindeki artış tespit edilebilir. Buna ek olarak, idrarda indikan düzeyi Obermeyer testi ile belirlenebilmektedir.[kaynak belirtilmeli]
Tedavi
[değiştir | kaynağı değiştir]Birçok hastada yüksek protein içerikli bir beslenme düzeni, yetersiz taşınım sonucu oluşan amino asit kaybını telafi eder. Yetersiz beslenmenin olmadığı durumlarda belirtiler ortaya çıkmaz ve hastalık asemptomatik seyreder. Semptomatik hastalarda ise güneş ışığına karşı fiziksel (kapatıcı kıyafetler) ve kimyasal (güneş koruyucular) koruma önerilir. Aynı zamanda ışık hassasiyetini artıran ilaçların kullanımından kaçınılmalıdır. Niasin eksikliği olan ve belirti gösteren bireylerde, nikotinik asit ve nikotinamid takviyeleri atakların sıklığını ve şiddetini azaltır. Merkezi sinir sistemi etkilenen hastalarda nörolojik ve psikiyatrik tedavi gerekebilmektedir.[7]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sitrülinemi
- Sistinozis
- Sistinüri
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Rapini, Ronald P.; Bolognia, Jean L.; Jorizzo, Joseph L. (2007). Dermatology: 2-Volume Set. St. Louis: Mosby. ISBN 978-1-4160-2999-1.
- ^ a b Kleta R, Romeo E, Ristic Z, Ohura T, Stuart C, Arcos-Burgos M, Dave MH, Wagner CA, Camargo SR, Inoue S, Matsuura N, Helip-Wooley A, Bockenhauer D, Warth R, Bernardini I, Visser G, Eggermann T, Lee P, Chairoungdua A, Jutabha P, Babu E, Nilwarangkoon S, Anzai N, Kanai Y, Verrey F, Gahl WA, Koizumi A (September 2004). "Mutations in SLC6A19, encoding B0AT1, cause Hartnup disorder". Nature Genetics. 36 (9). ss. 999-1002. doi:10.1038/ng1405. PMID 15286787.
- ^ James, William D.; Berger, Timothy G.; ve diğerleri. (2006). Andrews' Diseases of the Skin: clinical Dermatology. Saunders Elsevier. ISBN 978-0-7216-2921-6.
- ^ Seow HF, Brer S, Brer A, Bailey CG, Potter SJ, Cavanaugh JA, Rasko JE (September 2004). "Hartnup disorder is caused by mutations in the gene encoding the neutral amino acid transporter SLC6A19". Nature Genetics. 36 (9). ss. 1003-7. doi:10.1038/ng1406. PMID 15286788.
- ^ a b LaRosa, CJ (January 2020). "Hartnup Disease". 8 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2020.
- ^ Milne, M.D., Crawford, M.A., Girao, C.B. and Loughridge, L. (1961) The metabolic disorder of the Hartnup disease. Q. J. Med. 29: 407-421
- ^ a b Sekulovic, LJ (February 2017). "Hartnup Disease". 23 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Temmuz 2020.