Henti
Henti, Hitit İmparatorluğu'nun Büyük Kralı I. Şuppiluliuma'nın ilk eşi ve başkraliçesi (Tavananna) idi ve Hitit sarayında önemli bir konuma sahipti. Kraliyet soyundaki rolü ve I. Şuppiluliuma ile evliliğinin sona ermesiyle ilgili belirsizlikler nedeniyle tartışılmış bir tarihsel figürdür. Hakkındaki bilgiler büyük ölçüde oğlu II. Murşili'nin dualarından ve çeşitli Hitit belgelerinden gelmektedir.
Kökeni ve statüsü
[değiştir | kaynağı değiştir]Henti’nin bir mühründe "Büyük Kraliçe, Büyük Kralın kızı, Kahraman" olarak tanımlamış olması, kendisinin Büyük Kral II. Tuthaliya'nın kızı olduğunun anlaşılmasını sağlamıştır.[1] Dolayısıyla, daha önceleri selefinin oğlu olduğu zannedilen[2] I. Şuppiluliuma, aslında II. Tuthaliya’nın damadı ve muhtemelen evlatlık oğluydu.[3] II.Tuthaliya ile uzun süre yakın ilişki içinde olan I. Şuppiluliuma, tahtı, Henti'nin erkek veya üvey kardeşi olabilecek veliaht Genç Tuthaliya'yı ortadan kaldırarak ele geçirmişti.[4]
Tavananna olması
[değiştir | kaynağı değiştir]Şuppiluliuma'nın saltanatının başlarında, Tavananna unvanını henüz hayatta olan kayınvalidesi Taduhepa taşımaktaydı.[5] Taduhepa, II. Tuthaliya’nın dul eşi ve muhtemelen veliaht Genç Tuthaliya ve Henti'nin annesiydi.[6] Taduhepa'nın ölümünden sonra Tavananna unvanı Henti'ye geçti. Bu unvanla, oğlu Telipinu'yu Kizzuvatna'ya rahip olarak atayan kararname metninde kayıtlıdır.[7] Henti'nin Tavananna olarak görev süresinin nispeten kısa olduğu iddia edilmişse de,[8] Şuppiluliuma ve Henti'nin kraliyet çifti olarak mühürlerde oldukça fazla tasdikinin bulunması, Henti’nin uzun süre görev yapmış olması şeklinde yorumlanabilir.[9]
Sürgün ihtimali
[değiştir | kaynağı değiştir]I. Şuppiluliuma ikinci eşi Kassit Babil kralı (muhtemelen II. Burnaburiaş) ile ittifakı yapmak arzusu ile evlendiği Babilli bir prensestir. İsmi bilinmeyen bu prensesin[10] dokümanlarda hep Tavananna olarak yazılmış olması, Henti’nin Tavananna unvanını kaybettiğine işaret eder. Henti'nin oğlu II. Murşili'nin dönemine ait parçalı bir metin, babasına, annesine ve birinin Ahhiyava ülkesine sürgün edilmesine atıfta bulunmaktadır.[11] Metnin yaygın yorumu, Babilli prensesle yapılacak/yapılmış evliliğin yarattığı problemler yüzünden sürgün edilen kişinin Henti olduğu yönündedir.[12] I. Şuppiluliuma’nın hükümdarlığının geç dönemine ait belgelerde Henti’nin ismi geçmez.
Çocukları
[değiştir | kaynağı değiştir]Henti'nin, Şuppiluliuma'nın bilinen beş oğlunun annesi olduğuna inanılmaktadır.[13] Bunlardan II. Arnuvanda ve II. Murşili, Šuppiluliuma’nın ölümünden sonra birbiri ardına Hatti Büyük Kralı olmuştur. Telipinu önce Kizzuvatna bölgesinin sonra Halep’in başrahip ve fiilen yöneticisi olarak, Piyassili de Karkamış kralı olarak Šuppiluliuma tarafından atanmışlardır. Zannanza ise Mısır firavunu olmak üzere davet edilmiş, ancak yolda suikaste kurban gitmiştir.
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Freu 2007: 199-201; Stavi 2011: 228-230, 236; Taracha 2016: 492-493; Bilgin 2018: 26 n. 72.
- ^ Klengel 1999: 127-129, 137; Bryce 2005: 148-155.
- ^ Freu 2007: 198-201; Stavi 2011: 228-230, 236; Taracha 2016: 492-493; Bilgin 2018: 26 n. 72.
- ^ Freu 2007: 199-200; Taracha 2016: 490.
- ^ Klengel 1999: 137, n. 4; Bryce 2005: 159.
- ^ Freu 2007: 209 (Freu, Taduhepa ve Satanduhepa’nın aynı kişi olduğunu düşünmektedir); Stavi 2011: 227.
- ^ Klengel 1999: 165-167; Bryce 2005: 159-160; Freu 2007: 210-211.
- ^ Bryce 2005: 159
- ^ Freu 2007: 210, 257.
- ^ Kimi eski yayınlarda bu prensesin ismi Malnigal olarak verilir fakat bunun yanlış olduğu sonradan anlaşılmıştır (Hawkins 2011: 90).
- ^ KUB 14.2 a.y. 3-6; metnin İngilizce tercümesi için bknz. Beckman, Bryce, Cline 2011: 158-161.
- ^ Bryce 2005: 160; Burney 2004: 258; Freu 2007: 201, 210, 257.
- ^ Bryce 2005: 160; Burney 2004: 258; Freu 2007: 200.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Bilgin, T. (2018) Official and Administration in the Hittite World, Berlin.
- Beckman, G., Bryce, T., Cline, E.(2011) The Ahhiyawa Texts, Atlanta.
- Bryce, T. (1989) “Some Observations on the Chronology of Šuppiluliuma's Reign”, Anatolian Studies 39: 9-30.
- Bryce, T. (2005) The Kingdom of the Hittites, Oxford.
- Burney, C. (2004) Historical Dictionary of the Hittites, Lanham.
- Freu, J. & Mazoyer, M. (2007) Les débuts du nouvel empire hittite, Paris.
- Goetze, A. (1940) Kizzuwatna and the Problem of Hittite Geography, New Haven.
- Hawkins, J. D. (2011) “The seals and the dynasty” S. Herbordt et al (eds.) Die Siegel der Grosskonige und Grosskoniginnen auf Tonbullen aus dem Nisantepe-Archiv in Hattusa, Mainz, 85-102.
- Klengel, H. (1999) Geschichte des Hethitischen Reiches, Leiden.
- Stavi, B. (2011) “The Genealogy of Suppiluliuma I”, Altorientalische Forschungen 38: 226-239. online
- Taracha, P. (2016) "Tudhaliya III's Queens, Šuppiluliuma's Accession and Related Issues", S. Erkut ve Ö. S. Gavaz (eds.), Studies in Honour of Ahmet Ünal Armağanı, İstanbul: 489-498.