Hinamatsuri

Hinamatsuri
Hina Oyuncak Bebek Platformu
Diğer adı	Japon Oyuncak Bebek Festivali
Ülke	Japon
Türü	Dini
Tarih	3 Mart
Bağlantılı günler	Shangsi Festivali, Samjinnal

Hinamatsuri (雛祭り, Oyuncak Bebek Festivali) kız çocuklarının sağlıklı ve mutlu büyümeleri dileğinin ifadesi olarak Japonya'da yapılan bir festivaldir. Bu festivalde, evlerde hina bebekleri sergileme ritüeli gerçekleştirilir.

Kutlanma Zamanı

Önceleri, Japon Takvimi'nin (Ay-Güneş Takviminin bir versiyonu) beş uğurlu gününden biri olan 3. ayın 3. gününde yapılan bir festivaldi. Japon Takvimi'ne göre geleneksel festivallerin zamanları; birinci ayın birinci, üçüncü ayın üçüncü, beşinci ayın beşinci, yedinci ayın yedinci ve dokuzuncu ayın dokuzu idi. Meiji Dönemi'nin 6. yılı olan1873 yılında yapılan takvim reformundan sonra miladi takvime göre 1 Ocak, 3 Mart, 5 Mayıs, 7 Temmuz ve 9 Eylül festival günleri olarak kutlanmaya başlanmıştır. 3 Mart, Hiramatsuri olarak kutlanmaktadır.

Bazı yerlerde (özellikle Tōhoku ve Hokuriku gibi soğuk yerlerde) yeni takvime göre 3 Nisan'da kutlanır.

Şeftali çiçeği ile bağlantısı

Japon takvimine göre Hiramatsurinin kutlandığı 3. ayın 3. günü, şeftali ağaçlarının çiçek açma zamanına denk geldiğinden, bu festival, momo no sekku (Şeftali Festivali) olarak da kabul edilirdi. Yeni takvime göre Hiramatsuri 3 Mart'ta kutlanmaya başlayınca, artık şeftali çiçeklerinin açmasına denk gelmese de, şeftali çiçeği bu festivalin unsurlarından biri olarak kabul edilmeyi sürdürdü.

Şeftali çiçeğinin talihsizliği giderme, kötülüğü savuşturma ve uzun ömür verme özellikleri olan uğurlu bitkiler olduğuna inanılırdı. Çiçeğin parlak pembe yaprakları, baharın ve genç kızların tazeliğiyle yakından ilişkili görülür ve bu nedenle şeftali çiçeği Hinamatsurinin bir simgesi olarak kabul edilir.

Etkinlikler

“Hinamatsuri” festivalinde kız çocuğu olan aileler, kız çocuklarına oyuncak hediye eder. Ayrıca kız çocuklarına kimono giydirilir ve süslü, püsküllü, sırmalı kuşaklar takılır. Anneler de süslü giyinerek kız evlatlarını akraba ve ahbapları ziyarete götürür ve onları büyük canlı bebekler gibi dolaştırırlar. Evlerde temizlik yapılır; fildişi, sedef ve tunçtan yapılmış süslemelerle ev donatılır; misafirlere ikram etmek üzere şeker, kuru meyveler ve çay hazırlanır. Kuşaktan kuşağa saklanmış bebekler ve oyuncak mutfak takımları ve malzemeleri sergilenir. Hinamatsuri bitince bebekler ve sergilenen tüm oyncaklar temizlenip kaldırılır.

Yıpranan veya bozulan bebekler şinto veya budist tapınaklarına götürülür. Tapınaklarda yılda bir düzenlenen Kuyō ritüelinde bebekler yakılır. Onlarla oynamış kişilerin sağlıklı büyümelerine yardımcı oldukları için şükran iletilir.

Kökeni

Elinde hina bebeği tutan bir hanım resmi (1912'de basılan bir kitaptan)

Hinamatsuri'nin başlangıcı hakkında kesin bir bilgi yoktur. İki farklı etkinliğin zamanla birleşmesi sonucu bu ritüelin ortaya çıktığı düşünülmektedir. Bunlardan biri, Heian Dönemi'ne ait kayıtlarda görülen, Kyōto'da soylu aile kızlarının eğlence için bhinaningyo denilen oyuncak bebeklerle oynamasıdır. Diğeri ise, Çin'in Shangsi Festivali'dir. Çin'de 3. ayın 3. gününde gerçekleştirilen bu festivalde, kötü talihi kovmak, hastalık ve felaketlerden korunmak için kâğıt veya bitkilerden yapılmış bebekler yapıp nehir veya denize atma ritüeli yapılır. Kişinin kötü talihinin bu bebeklerle birlikte sürüklenip gideceğine inanılır. Bu ritüele Nagashibina (sürüklenen bebek) denir. Kyoto'da halen yisürcürülen bir ritüeldir. Zamanla bu bebeklere daha çok değer verilmeye başlandı; suda sürüklemek yerine evlerde sergilemek tercih edildi.

Kız çocuklarının bebeklerle oynayarak eğlenmesinin, sadece bir eğlence olmakla kalmayıp önemli bir ritüele dönüşmesi, Edo Dönemi'nde olmuştur. Soylu ailelerin eğlencesi samuraylar yoluyla tacirlere, tacirler yoluyla halka yayılmıştır. Bu zamandan sonra da her yıl Mart ayında kutlanmaya başlanmıştır.

Hinamarsuri'de hina bebeklerini sergileme geleneğinin, 1629 yılında, genç prenses Meishō'nun tahttan feragat eden babası İmparator Go-Mizunoo'nun yerine tahta geçmesiyle birlikte başladığı kabul edilir. Japon İmparatorluğu'nda kadın imparatorların evlenmelerine izin verilmiyordu. Meishō'nun annesi Tokugawa Masako, kızının mutlu bir evlilik yapmış gibi göründüğü bir bebek düzenlemesi hazırlamıştır.

Festivale resmi olarak Hinamatsuri adının verilmesi, Tenshō döneminde olmuştur. 1687'de etkinliğin adı HinaAsobi'den (Oyuncak Bebek Oyunu) Hina Matsuri'ye (Oyuncak Bebek Festivali) çevrilmiştir. Bu dönemde, bazılarının boyları 90 cm'i aşan, gösterişli bebekler yapılıp festival günlerinde sergilenmiştir. Ancak daha sonra bebeklerin boyutunu sınırlayan kurallar getirilmiştir. Zamanla hinakazari (hina süslemesi) adıyla, on beş bebek ile çeşitli aksesuarları içeren bebek düzenleme biçimi gelişmiştir. Bebekler giderek daha pahalı olduğundan, basamaklı bir platform üzerinde, en pahalı bebeklerin küçük çocuklarca erişilemeyen üst basamaklara yerleştirildiği bir düzen içinde sergileme yapılması gelenekselleşmiştir.

Hinaningyo (Hina Bebekleri)

Hinaningyo (hina bebekleri) adı verilen, festival zamanı sergilenen bebeklere saray mensuplarının kıyafetleri giydirilir. Bebeklerin kimisi imparator ya da imparatoriçeyi, kimisi ise çeşitli saray hizmetlilerini temsil eder. Başlangıçta sadece bir çift kadın ve erkek bebekten ibaret olan Hina bebekleri, zamanla 3, sonra 5 veya 7 katlı olarak hazırlanan s6naklarda sergilenir olmuştur. Bebeğin hangi saray görevlisini temsil ettiğine göre, sunağın neresinde sergilendiği değişir. Önceleri bebekler kağıt veya samandan yapılırken sonraları seramikten yapılır olmuştur. Bebekler, Şubat ayının ortasında veya sonunda sergilenmeye başlanıp 4 Mart'ta sonlandırılır. Bebeklerle birlikte, gerçek ya da yapay şeftali çiçekleri de sergilenir.

Bebeklerin ayakta duran ve oturan türleri vardır. Oturanlara suwaribina, ayakta duranlara tachibina denir. Oturanların da farklı türleri vardır: Kanei bina ve genroku bina gibi. Bu iki türün farkı ikincisinin biraz daha büyük olmasıdır. Bebekler ayrıca kimi temsil ettiklerine göre de farklılaşır: imparatoru, imparotoriçeyi ya da çeşitli saray görevlilerini temsil edenleri vardır.

Hina Bebek Tipleri

Üç katlı Hina Platformu

Basamak basamak yükselen bir sunağın her bir katına, hiyerarşik bir düzen içinde, gruplar halinde bebekler dizilir. Basamakların arkasına ya altın sarısı renkte ya da çeşitli renk ve desenlerde boyanmış bir paravan yerleştirilir. En üst basamaktakilerden başlayarak bebek grupları şunlardır:

• Dairibina (内裏雛): Sunağın en üst katında yer alan imparator (otonosama) ve imparatoriçe (ohimesama) bebeklerine verilen addır. İmparatorun başında tacı, elinde asası ve kılıcı vardır. İmparotoriçe ise 12 katlı kimono giyer ve elinde yelpazesi vardır. Bebeklerin iki yanında birer fener bulunur.

2024'te Asakusabashi İstasyonundaki bir Hina bebeği sergisinden

• Sanninkanjyo (三人官女): İkinci kata yerleştirilen üç bebek, sarayda imparatoriçeye yardımcı olan üç harem hizmetlisi kadını temsil eder. Görevleri imparator ve imparatoriçeye yemek ve içki sunmaktır. Ortadaki ayaklı bir tepsi (sanpau) yanlardakiler ise içki kapları (choushi) taşırlar. İçlerinden birinin dişleri siyahtır. Bu bebeklerin kaşı yoktur.
• Goninbayashi (五人囃子): Beş Nō müzisyenini temsil eder. Sağdan itibaren müzisyenler şöyle sıralanır: Şarkıcı (Utai), Flütçü (Fue), Küçük darbukacı (Kotsuzumi), Büyük darbukacı (Ootsuzumi) ve Davulcu (Taiko). Beş Nō sanatçısı yerine yedi Gagaku (Şinto tapınaklarında çalınan bir kadim müzik türü) sanatçısı koyulabilir. Bu müzisyenlerin çaldıkları aletler sağdan itibaren şöyle sıralanır: Silindir Davul (Kakko), Dikey Kös (Kaendaiko), Üflemeli org (Shō), Kaval (Hichiriki), Yokobue (Yan Flüt).
• Suijin (随身) (Vezirler): Üçüncü kat bebekleri, sağ vezir ve sol vezirden oluşur. Her iki vezir de asker kıyafetleri giyer ve ikisi de ok ve yay bulundurur. Sol vezir yaşlı, sağ cezir genç bir insan olarak temsil edilir. Meiji Dönemi'ne kadar Japonya'da sol tarafın daha itibarlı olduğu düşünüldüğünden, yaşlı olan vezir imparatorun soluna (karşıdan bakan izleyicilerin sağına), genç olan ise imparatorun sağına (karşıdan bakan izleyicilerin soluna) yerleştirilirdi. Fakat Meiji Dönemi'nden sonra batılılaşan Japonya'da imparator sağ tarafa yerleştirilmeye başlandı.
• Shichō (仕丁): 3 kişilik bir yardımcı gruptur. Hepsi güneş şemsiyesi taşır. İmparatorun ayakkabısını tutma görevleri vardır. Sağdan itibaren sırayla Şemsiye, Ayakkabılık, Büyük Şemsiye (Daikasa) bulunur. Biri sinirli gözükür, biri ağlar diğeri ise güler. Üçünün isimleri de yazılı bulunur.
• Altıncı ve Yedinci Basamaklar: Burada mobilyalar, , aynalar, sandıklar, dikiş takımları, mutfak eşyaları gibi çeşitli eşyalar sergilenir. Yedinci platformda öküz arabaları da sergilenebilir.

Sergilenişi

Kyūshū Üniversitesi Hastanesi'nin Hina Platformu

Hina bebekleri, Hinamatsuri zamanında kurulan, kırmızı kumaş ile kaplanmış olan, basamaklı sunak üzerinde sergilenir. Bu sunak, şeftali çiçeği dallarıyla süslenir. Bebeklere, yabani otlarla tatlandırılıp renklendirilen ve elmas şeklinde kesilen taze pirinç kekleri (mochi) sunulur. En gösterişli olanları, dekazari olarak adlandırılan, 7 katlı sunaklardır. Daha sade olan, 3 ve 5 katlı sunaklar ve hatta sadece imparator ve imparatoriçenin sergilendiği tek katlı olanlar da vardır.

Sunaklar, baharın ilk günlerinde (3 Şubat civarında) kurulup Mart ortasında kaldırılır. 3 Mart'ta kutlanan Hinamatsuri'den en az bir hafta önce kurulmuş olması uygun görülmektedir. Sunakların 2 Mart'ta aceleyle kurulması ichikakazari (bir gecede süsleme) olarak adlandırılır ve bunun uğuğursuzluk getireceğine inanılır.

Tsurishi-bina geleneği

Hina bebekleri çok pahalı olduğundan, Hinamatsuride sergilemek üzere bu bebekleri alacak gücü olmayan aileler, kimono yapımında kullanılan kumaşların atıklarını kullanarak, duvarlara asılabilen figürlerle evlerini süsleme geleneği yaratmıştır. Tsurushi-Bina denilen bu figürler bitki, hayvan, ev eşyası gibi çeşitli şekillerde olabilmektedir ve bunların kız çocuklarına sağlık ve mutluluk getireceğine inanılır. Edo döneminde başlayan bu gelenek, sanayileşmeyle birlikte popülerliğini kaybetti, ancak çevreciliğin önem kazandığı 1990lardan itibaren yeniden canlandı. Günümüzde kimono üretilen ipekli kumaşlar çok pahalı olduğundan, tsurishi-bina üretmek için daha ucuz, sentetik kumaşlar kullanılır olmuştur.

Tsurishi-binalarda, kırmızı renk çok kullanılır. Bu rengin kötü ruhları kovduğuna inanılır. Ayrıca bu renk, insanları sağlıklı kılan güz meyvelerinin rengidir. Tsurishi-binaların çok farklı şekilleri olabilir, ama çatallı turp (futamata daikon) çok popülerdir. Bu turpun görüntüsü insan bacaklarını andırır ve insanların bacaklarına sağlık ve kuvvet getirdiğine inanılır. Detoks özelliği olan, çok şifalı bir bitkidir.

Festivalde ikram edilen yiyecekler

Yeşil, beyaz ve pembe renk katmanlarıyla Hischi-mochi, hina bebekleriyle birlikte

Festival zamanı okullarda veya toplum merkezlerinde buluşmalar yapılır ve buralarda yiyecek ikramı yapılır. Özel bir tür arare (lokma büyüklüğünde, renkli pirinç krakerleri), mochi (dövülmüş pirinç kekleri), dağınık suşi (chirashizuri; suşi pilavının üstüne konan çiğ balık), ushio-jiru (bir tür istiridye çorbası), shirozake (fermente pirinçten yapılan tatlı beyaz sake) ve amazake (shirozakenin çocuklar için alkolsüz olarak üretilen versiyonu) popüler ikramlıklardır.

Arare, Hina bebek setlerinin sergilendiği sunakları süslemek için kullanıldığından bayramın önemli bir parçasıdır. Hishi-mochi denen tatlı ise, bahar renkleri olan yeşil, pembe ve beyaz renkli pirinç keki katmanlardan oluşur. Pembe kötü ruhların kovulmasını, beyaz saflığı ve yeşil sağlığı temsil eder.