Kimono
Kimono (Japonca: 着物 -（きもの, kiru ve mono, (birebir çevirisi "giyilen şey")), Japonya'nın geleneksel giysisidir. Ki (giymek) ve mono (şey) sözcüklerinden türetilmiştir.[1][2] Japoncada aslen tüm kıyafetler için kullanılan kimono sözcüğü, sonradan hem kadınlar hem de erkekler tarafından giyilen uzun giysiyi tanımlamak için kullanılmaya başlamıştır.
Kimono T şeklinde, ayak bileğine kadar uzanan düz hatlı, yakalı ve uzun kollu bir giysidir. Kollar özellikle bileklerde çok geniştir, genişliği yaklaşık olarak yarım metreye kadar varır. Geleneksel olarak, özel günlerde evlenmemiş kadınlar hemen hemen yere kadar uzanan çok geniş kollu kimonolar giyer. Giysi gövde etrafına sarılır ve her zaman sol taraf sağın üstüne gelir. Obi adı verilen geniş bir kuşak ile arkadan bağlanır. Kimonolar genellikle geta veya zori adı verilen geleneksel tahta sandallar ve tabi adı verilen çoraplarla giyilir. Kimononun içine, nagajuban denilen daha kısa bir kimono içlik olarak giyilir.
Tarihçe ve tanım
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kimono 5. yy.dan itibaren Çin ile Japonya arasında başlayan yoğun kültürel ilişkiler sırasında Çin hanfusundan etkilenme yoluyla ortaya çıkmıştır. Kimono, kosode adı verilen ve iç çamaşırı niyetine kullanılan giysiden türemiştir. Modern kimono Japonya'nın Heian döneminde (794–1192) günümüzdeki şeklini almaya başlamıştır. O dönemden beri hem erkek hem de kadın kimonosunun temel biçimi değişikliğe uğramadan kalmıştır.
Geleneksel olarak tüm kadın kimonoları tek bedendir. Kimono giyenler, kumaşı kendi bedenlerine uydurabilmek için katlayarak vücutlarına sarar. Kimono tek bir kimono kumaşı topundan üretilir. Kumaş topları standart boyutlarda üretilir ve kumaşın tamamı tek bir kimono yapmak için kullanılır. Tüm geleneksel kimonolar elde dikilir, hatta kimono kumaşları da genellikle elde dokunup bezenir. Kimono kumaşı üretilirken, pirinç kolası ile yapılan Yuzen boya koruma tekniği, shibori ve el ile boyama teknikleri kullanılır.
Geçmişte, kimonolar yıkanmak için tamamen sökülür, sonra tekrar dikilirdi. Modern kumaşlar ve temizleme yöntemleri buna gerek bırakmasa da, geleneksel kimono temizliği hâlâ uygulanmaktadır. Kimonoyu saklamak amacıyla bazen dış hatlara teyelleme yapılır, böylece buruşup kırışması önlenir ve kimononun katları düzgün şekilde korunur.
Renk, kumaş ve stil ile obi gibi aksesuarlar zamanla çeşitlilik göstermiştir.
Değişik kullanım yerleri için çok resmîden gündelik kullanıma çeşitli kimonolar vardır. Bir kadın kimonosunun resmiyet derecesini genellikle kumaşın cinsi, deseni ve rengi belirler. Genç kadınların kimonosu daha uzun kollu olur ve daha yaşlı kadınların oldukça resmî kimonolarından daha fazla işlemelidir. Erkek kimonoları genellikle tek bir temel biçimdedir ve genellikle aşırıya kaçmayan renklerde olur. Resmiyet derecesi aynı zamanda aksesuarların tipi ve rengiyle, kumaşın cinsi, kamonun (aile arması) sayısı ya da olmamasıyla da belirlenir. İpek en çok arzulanan ve en resmî kumaştır. Pamuklu gündelik kimonolarda kullanılır. Günümüzde polyester kimonolar da gündelik amaçlı kullanılmaktadır.
Günümüzde artık hem erkek hem de kadın kimonoları değişik boy ve bedenlerde bulunmaktadır. Tek bir kumaş topundan kimono yapılma geleneği nedeniyle büyük bedenleri bulmak çok zordur ve ısmarlama yaptırmak da çok pahalıdır. Sumo güreşçileri gibi çok uzun boylu ya da iri yarı kişiler kimonolarını ısmarlama yaptırmak zorundadır.
Kimonolar pahalı olabilir. Bir kadın kimonosu kolaylıkla 10.000 ABD dolarının üzerine çıkabilir. Kimono ile birlikte, içlikler, obi, bağlar, çorap, sandal ve diğer aksesuarların tamamı 20.000 ABD dolarının üzerinde satılabilir. Bir tek obi birkaç bin dolara satılabilir. Tipik kimonolar ya da geleneksel sanatları icra edenlerin giydiği kimonolar çok daha ucuzdur. Bazıları kimonosunu kendisi yapar ve eski kimonolarını tekrar tekrar kullanır. Daha ucuz ve makine ile dokunan kumaşlar el ile boyanan geleneksel ipek kumaşların yerini almaktadır. Japonya'daki kullanılmış kimono pazarında ikinci el kimonolar 500 yene satılmaktadır. Kadınlar için yapılan obi genelde pahalıdır. Basit desenli veya düz renklileri 1.500 yen kadar düşük fiyata olsa da yüzlerce dolara da satılırlar ve üstelik deneyimsizler için obi yapmak kolay değildir. Erkekler için yapılan obiler ise ipek bile olsa daha ucuzdur çünkü erkekler kadınlardan daha dar ve kısa obi kullanırlar.
Kimonolar hiçbir zaman israf edilmez. Eski kimonolar değişik şekillerde tekrar kullanılır. Değiştirilerek haori, hiyoku ya da çocuklar için kimono yapılabilir. Kumaşı, benzer kimonoları yamamak için, el çantası ya da benzeri kimono aksesuarları yapmak için kullanılır. Daha küçük parçalardan değişik örtü, çanta ya da çay seremonisinde kullanılan peçeteler yapılır. Bel bölgesinden aşağısı zarar görmüş kimonolor hakamanın altına giyilerek zarar görmüş bölge saklanır. Hatta eski kimonolardaki ipek ipliği çözüp, erkek kimonoları için heku obi genişliğinde kumaş dokuyanlar bile vardır. Bu çözme-yeniden dokuma tekniğine "Saki-Ori" denir.
Günümüzde kimono genellikle özel günlerde ve kadınlar tarafından giyilir. Az sayıda yaşlı adam ve daha da az sayıda erkek günlük olarak kimono giymektedir. Erkekler kimonoyu daha çok evlilik törenlerinde ve çay seremonisinde giyer. Kimono hem erkek hem de kadınlar tarafından kendo gibi bazı sporlarda giysi olarak kullanılır. Profesyonel sumo güreşçileri de, ring dışında toplum önüne çıktıklarında geleneksel Japon giysileri giymeleri gerektiği için genellikle kimono giyerler.
Japonya'da kimono ile hobi olarak ilgilenen birçok kişi vardır, hatta yalnızca kimononun nasıl giyildiğini öğreten kurslar bile bulunmaktadır. Bu sınıflarda mevsime ve özel günlere uygun desenlerin ve kumaşların seçilmesi, kimono içliklerinin ve aksesuarlarının uyumu, gizli anlamlarına dikkat ederek kimono ve hiyokuların giyilmesi, obi seçimi ve kuşanması ve diğer konular öğretilmektedir. Kimono de Ginza gibi yalnızca kimono kültürü ile ilgilenen kulüpler de bulunmaktadır.
Kadınlar için kimono
[değiştir | kaynağı değiştir]
Modern kimono, geleneksel kimono kadar karmaşık değildir. Festivaller ve diğer resmî olmayan durumlarda giyilen kimonolar yalnızca iki kattan ya da bir kat ve gizli ikinci yakadan oluşur. Resmî olmayan bu kimonolar basit desenli veya tek renkli obiler ile giyilir. Tam takım resmî kimonolar genellikle gelinler, geyşalar, hostesler tarafından veya çok resmî olaylarda giyilir.
Tipik bir kadın kimonosu on iki ya da daha fazla parçanın kuşanılmasıyla giyildiği için, Japon kadınların çoğu yardım almadan geleneksel kimonoyu giyemeyebilir. Her birinin kendine özgü giyinme ve kuşanma şekli vardır. Özel günlerde profesyonel kimono giyme uzmanları kadınların kimono giymelerine yardım eder. Kimono giydiricileri lisanslı olarak kuaför salonlarında çalışırlar ve evlere de giderler.
Kimono seçimi sembolizm ve ince sosyal mesajlarla yüklüdür. Yapılan seçim kadının yaşına, medeni hâline ve olayın resmiyet derecesine bağlıdır. Azalan resmiyet derecesiyle kimonolar şöyle sınıflanır:
- Kurotomesode (黒留袖): Yalnızca bel altından itibaren desen konan siyah kimono. Evli kadınlar için en resmî kimono "kurotomesode"dir. Genellikle evlilik törenlerinde gelinin ve damadın annesi tarafından giyilir. Kurotomesodede, genellikle, kollarda, göğüste ve arkada olmak üzere beş tane kamon bulunur.
- Furisode (振袖): Furisode sallanan kollar diye çevrilebilir. "Furisode"nin kol uzunluğu genellikle 99-107 cm arasındadır ve evlenmemiş kadınlar için en resmî kimonodur. Kimononun tamamı desenlerle kaplıdır ve genellikle Seijin Shiki (成人式) adı verilen erginliğe giriş gününde ve düğünlerde gelinin evlenmemiş yakınları tarafından giyilir.
- Irotomesode (色留袖): Tek renkli ve yalnızca belden aşağısı desenli bir kimono çeşididir. Irotomesode, kurotomesodeden biraz daha az resmîdir ve genellikle düğünlerde gelinin ya da damadın yakın akrabası olan evli kadınlar tarafından giyilir. Bir "irotomesode"de üç ya da beş kamon bulunabilir.
- Hōmongi (訪問着): Hōmongi ziyarete giyilir diye çevrilebilir. Desenlerin omuzlardan, dikiş ve kollardan akmasıyla ayrılan hōmongi tsukesageden biraz daha resmîdir ve hem evli hem de evlenmemiş kadınlar tarafından giyilir. Genellikle gelinin yakın arkadaşları düğünde giyer. Ayrıca gala gibi resmî partilere de giyilir.
- Tsukesage (付け下げ): Belden aşağısı, daha resmî olan hōmongiye nazaran daha az desenli olan tsukesage hem evli hem de evlenmemiş kadınlar tarafından giyilir.
- Iromuji (色無地): Tek renkli ve hem evli hem de evlenmemiş kadınlar tarafından giyilen kimono. Genelde çay seremonilerinde giyilir. Boyalı ipek kumaş, jakar benzeri rinzu figürleri içerebilir ancak farklı renkli desenler bulunmaz.
- Komon (小紋): İnce desen. Küçük ve giysi üzerinde tekrarlanan bir desen taşır. Rahat kullanım için olan bu kimono güzel bir obi ile birlikte şehirde, lokanta için kullanılır. Hem evli hem de evlenmemiş kadınlar giyebilir.
- Edo komon (江戸小紋): Edo komon küçük noktaların büyük bir desen oluşturarak öbeklenmesi ile kendini gösteren bir "komon" çeşididir. Edo komon boyama tekniği Edo döneminde samuray sınıfı ile birlikte ortaya çıkmıştır. Bu kimono resmiyet açısından iromuji ile aynıdır ve üzerine kamon işlendiğinde tsukesage veya hōmongi yerine de giyilebilir.
- Yukata (浴衣): Resmî olmayan, genellikle pamuklu, keten ya da kenevir kumaştan yapılan yaz kimonosu. Yukata her yaştan erkek ve kadın tarafından genellikle açık hava festivallerinde giyilir. Genellikle onsen adı verilen kaplıcalarda da giyilir. Her kaplıca konuklar için kendi deseniyle yukata bulundurur.
Kimononun deseni hangi mevsimde giyilmesi gerektiğini de belirleyebilir. Örneğin kelebekler ve kiraz çiçeği tomurcukları içeren desenli bir kimono ilkbaharda ya da yazın giyilmelidir. Sık kullanılan bir sonbahar deseni de Japon akçaağacının kızıl yaprağıdır. Kış için ise bambu, çam ve ume (japon kayısısı) tomurcukları gibi değişik desenler kullanılır.
Erkekler için kimono
[değiştir | kaynağı değiştir]Kadınların giydiği kimonolarla kıyaslanınca erkeklerin giydikleri daha basittir ve çoraplarla sandallar sayılmazsa genellikle beş parçadan oluşur.
Erkek ve kadın kimonoları arasındaki en dikkat çekici fark kollardadır. Erkek kimonolarında kollar ya tamamen ya da alttan 3 ila 8 cm'den fazla ayrık olmamak kaydıyla büyük oranda gövdeye bağlıdır, kadın kimonolarının kolları ise hem geniş hem de gövdeye bağlı değildir. Hemen altından obi geçeceği için erkek kimonolarının kolları daha az geniştir. Halbuki kadın kimonolarının kollarının büyük kısmı gövdeye dikili olmadığı için obiye bir engel teşkil etmez ve geniş kollar obinin üzerinden aşağıya sarkar.
Günümüzde erkek kimonolarının başlıca farklılığı kumaşındadır. Tipik bir kimono koyu renk olur: Siyah, lacivert ve koyu yeşil, bazen de kahverengi çok kullanılan renklerdir. Kumaşlar genellikle mattır. Bazılarında belli belirsiz bir desen bulunur ve kendinden desenli kumaşlar günlük kimonolarda çok yaygındır. Daha da gündelik olarak kullanılan kimonolar açık mor, yeşil ve mavi gibi kısmen parlak renklerde de olabilir. Sumo güreşçileri ise küpeçiçeği ("fuşya") rengi gibi oldukça parlak renklerde kimonolar giyer.
En resmî kimono, göğüste, omuzlarda ve arkada beş kamon içeren sade siyah kimonodur. Biraz daha az resmîsi üç kamon içeren kimonodur. Bunlarda genellikle beyaz içlik ve aksesuarlar kullanılır.
Hemen hemen her kimono, hakama ve haori eklenerek daha resmî hâle getirilebilir.
Kimono'nun yapısı
[değiştir | kaynağı değiştir]Kimono'nun bölümleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Kakeeri (掛衿 - （かけえり）) ya da Tomoeri (共衿 -（ともえり）): Üst yaka
- Honeri (本衿 -（ほんえり）) ya da Jieri (地衿 -（じえり）): Alt yaka
- Migi no mae-migoro (右の前身頃 -（みぎのまえみごろ）): Ön sağ ana panel
- Hidari no mae-migoro (左の前身頃 -（ひだりのまえみごろ）): Ön sol ana panel
- Sode (袖 -（そで）): Kol
- Tamoto (袂 -（たもと）): Kolun alt parçası
- Migi no okumi (左の衽 -（みぎのおくみ）): Ön sol panel
- Hidari no okumi (右の衽 - （ひだりのおくみ）): Ön sağ panel
- Kensaki (剣先 -（けんさき）): Yaka ile ön panelin birleşme noktası
- Mitake (身丈 -（みたけ）): Boy
- Yukitake (裄丈 - （ゆきたけ）): Kol boyu
- Katahapa (肩幅 -（かたはば）): Omuz boyu
- Sodehapa (袖幅 -（そではば）): Omuz-yen boyu
- Sodetake (袖丈 -（そでたけ）): Kol eni
- Sodeguchi (袖口 -（そでぐち）): Kol yeni
- Sodetsuke (袖付 -（そでつけ）): Kol açıklığı
Kol/gövde delikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Kadın kimonosu -
Erkek kimonosu
Kadın kimonosunda bulunan
- Miyatsuguchi (身八つ口 -（みやつぐち）): Kol ile gövde arasındaki delik
- Furiyatsuguchi (振八つ口 -（ふりやつぐち）): Kolun ayrık alt kısmı
erkek kimonosunda yoktur.
Kamon kullanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Itsutsumon: 5 kamonlu kimono -
3 kamonlu kimono -
1 kamonlu kimono
Kimono üzerinde beş, üç ya da tek kamon bulunabilir ya da hiç bulunmayabilir. En resmî olan beş kamonlu kimonodan itibaren kamon sayısı azaldıkça resmîyet azalır. Tek kamon yalnızca sırtın üst kısmında, üç kamon arkada sırtın üst ortası ve kollarda, beş kamon arkada üç ve önde sağlı sollu göğüste yer alır. Beşten fazla kamon kullanılmaz.
Kimono tarzları
[değiştir | kaynağı değiştir]Kol tarzları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kataginu (肩衣 -（かたぎぬ）): Kolsuz kimono. Sadece gövdeyi örten ve kolları olmayan giysi.
- Kosode (小袖 -（こそで）): Geniş kollu. Kol yeni sadece elin geçeceği kadar dar olan ve uçları yuvarlatılmış giysi. Kosode'nin kimononun ilk ortaya çıkışına öncülük ettiğine dair tarihî araştırmalar bulunmaktadır.
- Hirosode (広袖 -（ひろそで）) ya da Oosode (大袖 -（おおそで）): Geniş kollu. Kare şeklinde geniş kollu ve omuz kısmı ile yen kısmı tamamen aynı genişlikte açıktır.
- Hansode (半袖 -（はんそで）): Yarım kollu giysi.
-
Kosode -
Hirosode
- Tsutsusode (筒袖 - （つつそで）): Dar kollu kimono. Genellikle kol dar ve silindir şeklinde olur. Omuz kısmına doğru hafifçe genişleyenlerine Funazokosode de denir.
-
Tsutsusode -
Funazokosode
- Genroku-sode (元禄袖 -（げんろくそで）): 25 ila 30 cm genişliğinde kısa kollu ve kenarları yuvarlatılmış, kadınların kullandığı, Genroku döneminde ortaya çıkan bir kimono çeşidi.
- Kakusode (角袖 -（かくそで）): Geniş kare kollu, ama köşeleri yuvarlatılmamış. Kol yeni dardır.
- Geniş omuz - dar kol: Muromachi döneminden Edo döneminin başlarına kadar kullanılmış geniş omuzlu ama kollara doğru daralan giysi tarzı. O dönemde buna da kusode denmiştir.
-
Kakusode -
Geniş omuzlu ve dar kol yenli kosode
Kimono aksesuarları ve ilgili giyecekler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Nagajuban (羽織) kimononun altına giyilir. Dıştakinden daha kısa, uzun kolları olan ve içlik olarak giyilen bir kimonodur. İpek kimonolar genellikle narin oldukları ve kolay temizlenemedikleri için, dıştaki kimononun ten ile temasını önleyerek temiz tutmak için juban da denilen nagajuban kullanılır. Dıştaki kimonodan sadece nagajubanın yakasının kenarı gözükür. Çoğu nagajubanın yakası kolaylıkla sökülüp takılabilir. Böylece giysinin tamamı yıkanmadan yalnızca yaka yıkanabilir. Nagajuban sıklıkla dıştaki kimono kadar zarafetle işlenmiştir ve gizli zarafet diye görülür. Erkek kimonoları genellikle koyu renk ve sade desenlerden ibaret olduğu için nagajuban sayesinde erkekler de çarpıcı desen ve renklerde kimono giyebilir. Erkekler için olan desenler genellikle samuraylarla ilgilidir: Samuray miğferleri, ejderhalar, manzara (özellikle Fujiyama manzarası), uğurlu hayvanlar ve yazılar.
- Geta (下駄) yukata ile birlikte erkek ve kadınlar tarafından giyilen sandaletlerdir. Getanın biraz değişik bir şekli geyşalar tarafından giyilir.
- Hakama (袴) bölümlü ya da bölümsüz etek ya da oldukça geniş bir pantolondur. Geleneksel olarak erkekler tarafından giyilir. Günümüzde kadınlar tarafından da giyilmektedir. Aikido gibi bazı dövüş sanatlarında da kullanılır. Hakama genellikle pililidir ve koshiita (giyenin arka alt kısmında kalan dolgulu bölüm) ile himo (obinin üzerinden bele bağlanan uzun kumaş parçaları) gibi kısımları vardır. Hakama aikido, kendo, iaido ve naginata gibi çeşitli budo sanatlarında giyilir. Desenine göre, çok resmîden ziyaret elbisesine kadar derecelendirilir. Kadınların çok resmî giysilerinde bulunmasa da erkeklerinkinde bulunur.
- Haori (羽織) resmîyet veren, kalça ya da baldır uzunluğunda kimono örtüsüdür. Haori köken olarak erkeklere özgüydü, ancak Meiji döneminde moda değiştikten sonra hem erkekler hem de kadınlar tarafından giyilmeye başlandı. Kadınların üstlükleri daha uzundur.
- Haori-himo (羽織紐) haori için kullanılan püsküllü ve örgü lastikli bağdır. En resmî rengi beyazdır.
- Cūnihitoe (十二単) eski çağlarda sarayda kadınlar tarafından giyilen on iki katlı elbisedir. Günümüzde yalnızca saraydaki çok resmî seremonilerde (imparatorluk düğünü ya da taç giyme töreni gibi) giyilir ya da müzelerde görülebilir.
- Hiyoku (ひよく) eski zamanlarda kadınlar tarafından giyilen bir çeşit kimono içliğidir. Günümüzde sadece düğünlerde ve önemli sosyal olaylarda giyilir.
- Kanzaşi (簪) kimono ile birlikte yapılan saç modellerinde kullanılan aksesuarlardır. Bunlar ipek çiçekler, tahta taraklar ya da yeşim tokalar olabilir.
- Obi (帯) kimonoyu sarmak için kullanılan bir çeşit Japon kuşağıdır. Giyildiği yere göre değişiklik arzeden obilerin kadınlar için olanları daha karmaşıktır.
- Tabi (足袋) sandaletlerle giyilen, bilek uzunluğunda ve parmakları ayrılmış çoraplardır. Bot şeklinde olanları da vardır.
- Waraji (草鞋) samandan örülmüş sandaletlerdir. Daha çok keşişlerde görülür.
- Zōri (草履) kumaş, deri ya da ottan örülmüş sandaletlerdir. Zori, ya karmaşık şekilde örülür ya da çok sadedir. Hem erkek hem de kadınlar tarafından giyilir. Beyaz bantlı ottan örülmüş zoriler erkekler için en resmîleridir.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkçe
- Kadın ve erkek Kimonolarının günümüzde yaygın olarak kullanılan modelleri 14 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
İngilizce
- Japanese Kimono20 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Tokyo Ulusal Müzesi "Decorative arts" altında "textiles" kısmına bakınız.
- Kyoto Ulusal Müzesi: Textiles 7 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kostüm Müzesi: Japonyada Kostüm tarihi 11 Kasım 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Kimono Ansiklopedisi; birçok resim var
- Kimono fanlistesi
- Kimono Fraise; nasıl kimono gönderileceğini anlatıyor 2 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.