Impatiens
| Impatiens | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Türler | |||||||||||||
| 1000 üzerinde | |||||||||||||
| Sinonimler [1] | |||||||||||||
| |||||||||||||
Impatiens /ɪmˈpeɪʃəns/[2] Kuzey Yarımküre ve tropik bölgelerde yaygın olarak bulunan 1.000'den fazla çiçekli bitki türünü içeren bir çiçek cinsidir. Impatiens; Hydrocera cinsi ile birlikte Balsaminaceae familyasını oluştururlar.
Kuzey Amerika'daki yaygın kullanılan isimler arasında mücevher otu, bana dokunma, kırçıl otu ve sabır bulunur. Pratik bir kural olarak, "mücevher otu" yalnızca Nearktik türler için kullanılır ve balsam genellikle tropikal türlere özgüdür. Britanya Adaları'nda, özellikle Impatiens walleriana'yı içeren birçok çeşit ve melez için en yaygın isimler impatiens ve meşgul kertenkele'dir.[3] "Meşgul kertenkele" Amerikan edebiyatında da bulunur. İstilacı Impatiens glandulifera, Birleşik Krallık'ta genellikle polis kaskı olarak adlandırılır.[4]
Tanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğu Impatiens türü, etli sapları olan tek yıllık veya çok yıllık otsu bitkilerdir. Sadece birkaç odunsu tür mevcuttur. Bitki boyu, türe bağlı olarak beş santimetre ile 2,5 metre arasında değişir. Gövdeler genellikle toprakla temas ettiklerinde kök oluştururlar. Yapraklar bütündür ve genellikle dişli veya çiçek dışı nektarlarla kıvrımlıdır. Türlere bağlı olarak yapraklar sulu ya da ince olabilir. Özellikle yaprakların alt tarafında yaprak yüzeyinin üzerinde ve altında küçük hava kabarcıkları tutulur ve bitkiye su altında tutulduğunda belirginleşen gümüşi bir parlaklık verir.
Impatiens (Latince "sabırsız") bilimsel adı ve "dokunma bana" genel adı, tohum kapsüllerinin patlayarak açılmasını ifade eder. Olgun kapsüller patlayarak tohumları birkaç metre uzağa fırlatırlar.
Dağılım
[değiştir | kaynağı değiştir]Impatiens cinsi Afrika, Avrasya ve Kuzey Amerika'da görülür. İki tür (Impatiens turrialbana ve Impatiens mexicana) Orta Amerika'nın (güney Meksika ve Kosta Rika) izole bölgelerinde bulunur. Çoğu Impatiens türü, Afrika, Madagaskar, Himalayalar, Batı Ghats (güneybatı Hindistan) ve güneydoğu Asya'daki tropikal ve subtropikal dağ ormanlarında bulunur.[5] Avrupa'da yalnızca tek bir Impatiens türü (Impatiens noli-tangere) doğal olarak bulunur. Bununla birlikte birkaç neofitik tür mevcuttur.
Tıbbi kullanımlar ve fitokimya
[değiştir | kaynağı değiştir]Impatiens, Preparasyon H'nin bazı formülasyonlarında aktif bir bileşen olan bir anti-inflamatuar ve fungisit naftokinon olan 2-metoksi-1,4-naftokinon içerir.[6]
Kuzey Amerika türleri; arı sokmaları, böcek ısırıkları ve ısırgan otu (Urtica dioica) döküntülerinin tedavisinde bitkisel ilaçlar olarak kullanılmıştır. Zehirli sarmaşık (Toxicodendron radicans) ile temastan sonra döküntü oluşmasını önlemek için de kullanılırlar. Turuncu mücevher otunun (I. capensis) ve sarı mücevher otunun (I. pallida) zehirli sarmaşık kontakt dermatitini önlemedeki etkinliği çelişkili sonuçları olmakla birlikte incelenmiştir.[7] 1958'de yapılan bir çalışmada, Impatiens biflora'nın sumakla temastan kaynaklanan dermatit için standart tedaviye etkili bir alternatif olduğu bulunmuştur,[8] daha sonraki çalışmalar ise,[9][10][11] türün döküntü geliştikten sonra antipruritik etkisinin olmadığını göstermiştir. Bu çelişkileri inceleyen araştırmacılar[7] bunların nedeninin hazırlanma yöntemi ve uygulama zamanlaması olduğunu belirtmektedirler. 2012 yılında yapılan bir araştırma, turuncu mücevher otu ve bahçe mücevher otu (I. balsamina) özünün kontakt dermatiti azaltmada etkili olmadığını, topikal olarak uygulanan bitki püresinin ise bunu azalttığını göstermiştir.[12]
Türler
[değiştir | kaynağı değiştir]
-01.JPG)
- Impatiens acehensis
- Impatiens adenioides Suksathan & Keerat[13]
- Impatiens arguta
- Impatiens arriensii
- Impatiens aurella
- Impatiens auricoma
- Impatiens balfourii
- Impatiens balsamina Kına çiçeği
- Impatiens bicornuta
- Impatiens bokorensis
- Impatiens calcicola
- Impatiens campanulata
- Impatiens capensis
- Impatiens celebica
- Impatiens chinensis
- Impatiens charisma Suksathan & Keerat[13]
- Impatiens chumphonensis T. Shimizu[14]
- Impatiens columbaria Bos
- Impatiens cristata
- Impatiens daraneenae Suksathan & Triboun[13]
- Impatiens dempoana
- Impatiens denisonii
- Impatiens dewildeana
- Impatiens diepenhorstii
- Impatiens doitungensis Triboun & Sonsupab[13]
- Impatiens ecornuta[15]
- Impatiens edgeworthii
- Impatiens elianae[16] – Eliane's balsam
- Impatiens etindensis[17]
- Impatiens eubotrya
- Impatiens flaccida
- Impatiens forbesii
- Impatiens frithii
- Impatiens glandulifera
- Impatiens gordonii
- Impatiens grandis
- Impatiens grandisepala
- Impatiens halongensis
- Impatiens hawkeri
- Impatiens heterosepala
- Impatiens hians
- Impatiens holstii
- Impatiens hongkongensis – Hong Kong balsam
- Impatiens irvingii
- Impatiens javensis
- Impatiens jerdoniae
- Impatiens jiewhoei Triboun & Suksathan[13]
- Impatiens johnsiana
- "Impatiens kawttyana" Chhabra 2016[13]
- Impatiens kilimanjari – Kilimanjaro impatiens
- Impatiens kinabaluensis
- Impatiens korthalsiana
- Impatiens laticornis
- Impatiens lawsonii
- Impatiens letouzeyi
- Impatiens levingei
- Impatiens linearifolia
- Impatiens malabarica
- Impatiens marianae
- Impatiens meruensis
- Impatiens mirabilis
- Impatiens morsei
- Impatiens msisimwanensis[18]
- Impatiens namchabarwensis
- Impatiens namkatensis T. Shimizu[14]
- Impatiens neo-barnesii
- Impatiens niamniamensis
- Impatiens nilagirica Chhabra 2016
- Impatiens noli-tangere
- Impatiens obesa
- Impatiens omeiana
- Impatiens oppositifolia
- Impatiens orchioides
- Impatiens oreophila Triboun & Suksathan[13]
- Impatiens pallida
- Impatiens parviflora
- Impatiens paucidentata
- Impatiens petersiana
- Impatiens phahompokensis T. Shimizu & P. Suksathan[19]
- Impatiens phengklaii T. Shimizu & P. Suksathan[19]
- Impatiens platypetala
- Impatiens pritzelii
- Impatiens pseudoviola Gilg
- Impatiens psittacina
- Impatiens pyrrhotricha
- Impatiens repens
- Impatiens rosulata
- Impatiens rufescens
- Impatiens ruthiae Suksathan & Triboun[13]
- Impatiens sakeriana
- Impatiens salpinx Schulze & Launert
- Impatiens santisukii T. Shimizu[14]
- Impatiens scabrida DC.
- Impatiens scapiflora[20]
- Impatiens sidikalangensis
- Impatiens singgalangensis
- Impatiens sirindhorniae Triboun & Suksathan[13]
- Impatiens sivarajanii
- Impatiens sodenii Engl. & Warb.
- Impatiens spectabilis Triboun & Suksathan[13]
- Impatiens sulcata
- Impatiens sumatrana
- Impatiens taihmushkulni Chhabra 2016
- Impatiens tapanuliensis
- Impatiens tenella
- Impatiens textori Chhabra 2016
- Impatiens teysmanni
- Impatiens thomassetii
- Impatiens tigrina Suksathan & Triboun[13]
- Impatiens tinctoria A.Rich.
- Impatiens tribounii T. Shimizu & P. Suksathan[19]
- Impatiens walleriana Cam Güzeli
- Impatiens wibkeae[21]
- Impatiens wilsoni
- Impatiens zombensis Baker
Dipnotlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Impatiens Riv. ex L". Plants of the World Online. Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. 2017. 25 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2020.
- ^ Sunset Western Garden Book, 1995:606–607
- ^ RHS A-Z Encyclopedia of Garden Plants. United Kingdom: Dorling Kindersley. 2008. s. 1136. ISBN 978-1405332965.
- ^ "Invasive flower, policeman's helmet, beautiful, but blacklisted". Science Daily. 17 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2018.
- ^ Christopher (1980). Impatiens of Africa. A.A.Balkema, Rotterdam. ISBN 9789061910411.
- ^ Brill & Dean.
- ^ a b Benzie, I. F. F. and S. Wachtel-Galor, editors.
- ^ R. A. Lipton (Sep–Oct 1958). "The use of Impatiens biflora (jewelweed) in the treatment of rhus dermatitis". Annals of Allergy. 16 (5): 526-7. PMID 13583762.
- ^ Long ve diğerleri. (1997). "Treatment of poison ivy/oak allergic contact dermatitis with an extract of jewelweed". Am. J. Contact. Dermat. 8 (3): 150-3. doi:10.1016/s1046-199x(97)90095-6. PMID 9249283.
- ^ Gibson (1950). "Activity of jewelweed and its enzymes in the treatment of Rhus dermatitis". J. Am. Pharm. Assoc. Am. Pharm. Assoc. 39 (5): 294-6. doi:10.1002/jps.3030390516. PMID 15421925.
- ^ Zink ve diğerleri. (1991). "The effect of jewel weed in preventing poison ivy dermatitis". Journal of Wilderness Medicine. 2 (3): 178-182. doi:10.1580/0953-9859-2.3.178.
- ^ Motz ve diğerleri. (2012). "The effectiveness of jewelweed, Impatiens capensis, the related cultivar I. balsamina and the component, lawsone in preventing post poison ivy exposure contact dermatitis". Journal of Ethnopharmacology. 143 (1): 314-18. doi:10.1016/j.jep.2012.06.038. PMID 22766473.
- ^ a b c d e f g h i j k Suksathan, P.; Triboun, P. (2009). "Ten new species of Impatiens (Balsaminaceae) from Thailand". Gardens' Bulletin Singapore. 61 (1): 159-84.
- ^ a b c Shimizu, T. 2000. New species of the Thai Impatiens (Balsaminaceae): 2. Bulletin of the National Science Museum, Ser. B (Botany). Tokyo, Vol. 26: 35-42.
- ^ Moore, G.; Zika, P. F.; Rushworth, C. A. (2012). "Impatiens ecornuta, a new name for Impatiens ecalcarata (Balsaminaceae), a jewelweed from the United States and Canada". Novon: A Journal for Botanical Nomenclature. 22 (1): 60–1. doi:10.3417/2011088. 22 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi22 Mart 2023.
- ^ Abrahamczyk, S. Fischer, E. (2015). "Impatiens elianae (Balsaminaceae), a new species from central Madagascar, with notes on the taxonomic relationship of I. lyallii and I. trichoceras". Phytotaxa. 226: 83-91. doi:10.11646/phytotaxa.226.1.8.
- ^ Cheek, M.; Fischer, E. (1999). "A tuberous and epiphytic new species of Impatiens (Balsaminaceae) from southwest Cameroon". Kew Bulletin. 54 (2): 471-75. doi:10.2307/4115828. JSTOR 4115828.
- ^ Janssens, S. B. (2009). "Impatiens msisimwanensis (Balsaminaceae): Description, pollen morphology and phylogenetic position of a new East African species" (PDF). South African Journal of Botany. 75 (1): 104-09. doi:10.1016/j.sajb.2008.08.003
.
- ^ a b c Shimizu, T. and P. Suksathan. 2004. Three new species of the Thai Impatiens (Balsaminaceae). Part 3. Bulletin of the National Science Museum, Ser. B (Botany). Tokyo, Vol. 30(4): 165-71.
- ^ "Impatiens scapiflora". Germplazm Kaynakları Bilgi Ağı (GRIN). Tarım Araştırma Merkezi (ARS), Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA).
- ^ Fischer, E.; Rahelivololona, M. E. (2004). "A new epiphytic species of Impatiens (Balsaminaceae) from the Comoro Islands" (PDF). Adansonia. 25: 93-95. 22 Nisan 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi4 Temmuz 2013.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Guin (1980). "Jewelweed treatment of poison ivy dermatitis". Contact Dermatitis. 6 (4): 287-288. doi:10.1111/j.1600-0536.1980.tb04935.x. PMID 6447037.
- Forest Herbarium (BKF). 2010. The Encyclopedia of Plants in Thailand, Balsaminaceae in Thailand 2 Aralık 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (เทียน in Thai)
- Hepper, J.Nigel (Ed) 1982. Royal Botanic Gardens Kew Gardens for Science & Pleasure. London. Her Majesty's Stationery Office. 0 11 241181 9ISBN 0 11 241181 9
