Józef Bem
| Józef Zachariasz Bem Macarca: Bem József | |
|---|---|
 | |
| Doğum | 14 Mart 1794 Tarnów, Galiçya ve Lodomerya Krallığı, Avusturya İmparatorluğu (günümüzdePolonya) |
| Ölüm | 10 Aralık 1850 (56 yaşında) Halep, Osmanlı İmparatorluğu (günümüzde Suriye) |
| Defin yeri | Tarnów (1929'den beri) |
| Bağlılığı | Polonyalı isyancılar Devrimci Macar Ordusu [[ Osmanlı Ordusu]] |
| Rütbesi | General |
| Birimi | Topçu |
| Çatışma/savaşları | |
| Ödülleri |   |
| İmza | |
 | |
Józef Zachariasz Bem (Macarca: Bem József, Türkçe: Murad Paşa; 14 Mart 1794 – 10 Aralık 1850), Polonyalı mühendis ve general, Osmanlı paşası, Polonya ve Macaristan ulusal kahramanı ve 19. yüzyıl Avrupa’sındaki birçok yurtsever hareketle iç içe geçmiş tarihi bir kişiliktir. Tadeusz Kościuszko (Amerikan Bağımsızlık Savaşı’nda savaşmış), Jan Henryk Dąbrowski (Napolyon Bonapart’ın ordusunda İtalya ve Rusya seferlerine katılmış) gibi, Bem de Polonya sınırları dışında liderliğine ve askeri becerilerine ihtiyaç duyulan her yerde görev almıştır.
Erken dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Behm ailesi, köken olarak Silezya’daki Schweidnitz (bugün Świdnica) kentinden gelmekteydi ve 17. yüzyılda Galiçya’ya taşınmıştı. Józef’in dedesi Adalbert Behm, Lviv (Lwów) kentinin belediye başkanıydı. Józef Bem, 14 Mart 1794’te Galiçya sınırları içerisindeki Tarnów’da doğdu.[1] Napolyon’un ele geçirdiği topraklarda Varşova Düklüğü'nün kurulmasının ardından ailesiyle birlikte Kraków’a taşındı. Burada askeri okuldan mezun olduktan sonra (matematikteki üstün başarısıyla dikkat çekmiştir), 15 yaşında askeri öğrenci (cadet) olarak Düklük ordusuna katıldı.[2] Fransız ordusundaki Polonyalı topçu alayında topçu subayı olarak görev yaptı; Rusya Seferi’ne (1812) katıldı ve ardından Danzig (Lehçe: Gdańsk) Savunması (Ocak–Kasım 1813) sırasında gösterdiği kahramanlıkla Légion d’honneur Şövalye Nişanı’nı kazandı.[3]
1815 Viyana Kongresi sonrasında Varşova Düklüğü, Rus İmparatorluğu'na bağımlı anayasal Polonya Krallığı’na dönüştürüldü. Bem, burada askeri akademide öğretmen olarak görev yaptı ve roket benzeri yeni bir silah sistemi üzerine araştırmalar yürüttü; çalışmasını ayrıntılı çizimlerle yayımladı.
Polonya’nın tam bağımsızlığını yeniden kazanmasını amaçlayan gizli bir yurtsever örgüte katıldı, ancak 1822’de örgüt üyeliği ortaya çıkınca rütbesi indirildi ve bir yıl hapis cezasına çarptırıldı. Ceza ertelense de görevinden istifa etti ve Galiçya’ya yerleşti. Burada buhar makineleri üzerine araştırmalar yaparak bunların uygulanabilirliğini inceledi ve sonuçlarını yayımladı. Lviv (Lwów) ve Brody’de 1830’a kadar yaşadı, bu dönemde konuyla ilgili bir inceleme kitabı yazmayı planladı.[1]
Kasım Ayaklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kasım Ayaklanması (29 Kasım 1830), Rus İmparatorluğu’na karşı Polonya bağımsızlığı için patlak verdiğinde, Bem hemen isyancı saflarına katıldı. Varşova’ya ulaştığında binbaşı rütbesiyle 4. Hafif Süvari Taburu’nun komutasına getirildi ve Iganie ile Ostrołęka Muharebeleri’nde görev aldı.[4] Ostrołęka Muharebesi sırasında Bem’in birliği, Rus ordusuna karşı kahramanca saldırılar düzenledi. Polonya ordusu 6.000 kayıpla ağır bir yenilgi alsa da, Bem’in müdahalesi ordunun tamamen yok olmasını önledi.[5] Bu cesareti nedeniyle Virtuti Militari Altın Haçı ile ödüllendirildi[6] ve Tuğgeneral rütbesine yükseltildi.[5] Ayaklanmanın sonuna kadar teslimiyete karşı direndi, ancak 27 Eylül 1831’de Varşova’nın Prens Paskeviç'e teslim edilmesiyle isyan sona erdi. Polonya ordusu 5 Ekim 1831’de silah bırakarak Büyük Göç (Wielka Emigracja) dönemine girdi ve General Maciej Rybiński komutasında Rusya-Prusya bölünme sınırını geçti.
İlk sürgünü
[değiştir | kaynağı değiştir]Bem, Fransa’ya kaçtı ve Paris’te matematik dersleri vererek geçimini sağladı.[7] Burada Polonya ulusal ayaklanması üzerine bir eser yayımladı; hem 1831 isyanını değerlendirdi hem de bağımsızlık mücadelesinin nasıl sürdürülmesi gerektiğine dair bir program sundu. Hôtel Lambert örgütüyle iş birliği yaptı ve Polonya Tarihi ve Edebi Cemiyeti’nin üyesi oldu.[7]
1833’te, Portekiz İç Savaşı sırasında Portekiz’e giderek gelenekçi Dom Miguel'e karşı savaşan liberal Dom Pedro’nun ordusuna katılmak istedi, ancak Polonya lejyonu oluşturulamayınca planından vazgeçti. Bu sırada Rus ajanları tarafından düzenlenen bir suikast girişiminden kurtuldu.[8]
1848 kahramanı
[değiştir | kaynağı değiştir]
1848 Devrimleri sırasında Avusturya İmparatorluğu’ndaki ayaklanma Bem’e yeni bir fırsat sundu. İlk olarak Viyana’nın Windisch-Grätz Prensi I. Alfred'in imparatorluk birliklerine karşı savunmasında yer aldı, ancak kentin düşmesinin ardından Lajos Kossuth’un davetiyle Macaristan’a (Pressburg / Bratislava) geçti. Burada Polonyalı göçmen radikallerin yönelttiği “ihanet” ve “aristokrat eğilimler” suçlamalarına karşı kendini uzun bir konuşmayla savundu. 1848 sonunda Erdel savunmasının komutanlığı kendisine verildi.[9] 1849’da, Sekel birliklernin generali olarak küçük kuvvetleriyle büyük başarılar kazandı; özellikle 9 Şubat 1849’da Piski Köprüsü’nde (bugün Simeria, Romanya) gün boyu süren çarpışmalar sonunda Avusturya kuvvetlerini püskürttü.[10]
Ardından Banat bölgesindeki Avusturya Generali Anton von Puchner’i yenilgiye uğrattı (Orşova, 16 Mayıs). Ancak Rus ordusunun Erdel'i işgali üzerine geri çekilmek zorunda kaldı. 12–22 Temmuz arasında aralıksız savaştı, ancak 31 Temmuz 1849’daki Segesvár Muharebesi’nde (bugün Sighișoara) ordusu ezici üstünlükteki düşman kuvvetleri tarafından imha edildi ve Bem ölü numarası yaparak kurtuldu. 6 Ağustos’ta Nagycsür’de (Șura Mare) tekrar savaştı ve ordusunun kalanını Temesvár (Temeşvar) Muharebesi’ne ulaştırdı.[11] Burada General Henryk Dembiński’ye destek verdi, ancak 9 Ağustos 1849’daki son büyük savaşta ağır yaralandı.[10]
İkinci sürgünü ve ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayaklanmanın başarısızlığa uğraması üzerine Osmanlı İmparatorluğu’na sığındı, İslamiyet’i kabul ederek[12] “Murad Paşa” adını aldı[13] ve Halep Valiliği görevine atandı.[14] Son askeri başarısı, Halep’i kuşatan Bedevilere karşı zafer kazanması oldu. 10 Aralık 1850’de sıtma nedeniyle hayatını kaybetti.[4]
Defnedildiği yer ve mezarı
[değiştir | kaynağı değiştir]Bem’in naaşı önce Halep'teki bir askeri mezarlığa defnedildi. 1926’da, cenazesinin Polonya’ya getirilmesi için bir komite kuruldu. Mimarı Adolf Szyszko-Bohusz olan anıt mezar, Tarnów’daki Strzelecki Parkı'nda, gölet üzerindeki bir adada inşa edildi. Bem, Osmanlı’da görev yapabilmek için Müslüman olduğundan Katolik mezarlığına gömülememiştir; bu nedenle, altı Korint sütunu üzerinde yükselen, dikdörtgen bir lahitten oluşan mezar tasarımı, onun doğduğu şehirde toprağa verilmesini mümkün kılmıştır. Lahdin uzun kenarlarında “Józef Bem” ve “Bem apó, a magyar szabadságharc legnagyobb hadvezére 1848–1849” (“Bem Dede, 1848–1849 Macar özgürlük savaşının en büyük komutanı” – Macarca), kısa kenarlarda ise “فريق مراد پاشا” (“Farîk Murâd Paşa” - Osmanlıca) ve “1794 – 1850 – 1929” (doğum, ölüm ve yeniden gömülme tarihleri) yazılıdır.
Mozole Temmuz 1928’de tamamlandı. Bem’in naaşı 20 Haziran 1929’da mezarından çıkarıldı. Tabut Tarnów’a ulaşmadan önce, halka açık olarak önce Budapeşte Ulusal Müzesi’nde, ardından Kraków’daki Wawel Kalesi’nde sergilendi. General Józef Bem’in cenaze töreni 30 Haziran 1929’da Tarnów’da gerçekleştirildi. Ertesi gün, tabut Tüfekçiler Derneği binasına taşındıktan sonra antropolojik araştırma yapılmak üzere açıldı. Kafatası alçı kalıp almak için fazla kırılgandı. 6 Temmuz sabahı, özel bir iskele inşa edildikten sonra tabut vinçlerle mozolenin tepesine kaldırılarak lahite yerleştirildi ve yan duvar örülerek kapatıldı.
Karakteri ve mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]1930’larda Polonya ve Macaristan’da birer atlı topçu alayı onun adını taşımaktaydı. Bem, iki ülkenin de tarihinde en tanınmış Müslüman figür olarak anılmaktadır.[1][14][15]
Anısına Maroştorda'da bir heykel dikilmiş, ayrıca 31 Temmuz 1849’da Segesvár Muharebesi sırasında hayatını kaybeden Macar milli şairi Sándor Petőfi ona ithafen şiirler yazmıştır.[10]
1956 Macar Devrimi, başlangıçta Polonya’daki Poznań protestolarına destek gösterisi olarak başlamış, 23 Ekim’de Budapeşte’deki Bem Heykeli’nin önünde yapılan yürüyüşle fiilen patlak vermiştir.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]
Bem, Polonya, Fransızca ve Almanca dillerinde Polonya tarihi, teknoloji ve askerlik konularında eserler kaleme almıştır:
- La Pologne dans ses anciennes limites et l'empire des Russies (1836)
- Notes sur les fusées incendiaires
- Erfahrungen über die Congrevischen Raketen (Uwagi o rakietach zapalających / Yanıcı Roketler Üzerine Deneyler, 1820)
- O machinach parowych (Buhar Makineleri Üzerine)
- Węgrzy i Polacy w dzisiejszym stanie Europy (Avrupa’nın Güncel Durumunda Macarlar ve Polonyalılar)
- O powstaniu narodowym (Ulusal Ayaklanma Üzerine)
Onurlandırmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ölümünün 100. yılı olan 10 Aralık 1950’de Macaristan, onun anısına üç hatıra pulu ve aynı gün bir koleksiyon bloğu yayımladı.[16]
- 15 Mart 1952’de, 1848 Devrimi Kahramanları dizisinde bir başka pulu basıldı.[17]
- Polonya 15 Temmuz 1948’de Devrim Yüzyılı dizisinde ve 10 Aralık 1950’deki ölüm yıldönümünde anma pulları bastı.[18]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Budapeşte'deki Józef Bem Heykeli -
Heykel üzerindeki yazıt – Köprüyü yeniden ele geçireceğim ya da öleceğim, ileri, Macaristan! Köprü yoksa vatan da yok. -
Richárd Juha'nın Józef Bem heykeli -
Céhtörténeti Múzeum'daki büstü -
Józef Bem'in Kiskőrös'teki büstü -
Hatıra plaketi, Cluj-Napoca -
Bem'e adanmış anıt, Târgu Mureș -
Braşov'daki anma plaketi -
-
Józef Bem, Polonya madalyonu ND, J. Misztela -
Tarnów'un merkezindeki heykeli -
Varşova'daki Bem Anıtı -
Łazienki'deki Bem Anıtı
_Cluj.JPG)
Popüler kültürdeki yeri
[değiştir | kaynağı değiştir]III. Jan Sobieski'nin soyundan gelen Polonyalı şair Cyprian Norwid, Bem’e ithafen Bema pamięci żałobny rapsod (General Bem’in Anısına Ağıt Rapsodisi) adlı şiiri yazmıştır. Bu eser, daha sonra Zbigniew Herbert ve Czesław Niemen gibi sanatçılar tarafından yeniden yorumlanmıştır.
Czesław Niemen’in 1969’da yayımladığı müzik uyarlaması (Bema pamięci żałobny rapsod) Orta Avrupa’da ve Demir Perde’nin ötesinde kült statüsüne ulaşmıştır.[19]
1974’te, Michał Urbaniak, John Abercrombie, Jan Hammer, Rick Laird ve Don Grolnick’in katkılarıyla İngilizce versiyonu CBS Records International tarafından dünya çapında yayımlanmıştır.[20]
1977’de, Batı Alman Krautrock grubu Jane, bu parçanın giriş bölümünü Between Heaven and Hell albümünde kullanmış ve albüm kısa sürede “altın plak” statüsüne ulaşmıştır.[21]
Józef Bem'in soyundan gelenler çoğunlukla Polonya'da ve sürgünde sanatçılar ve müzikle ilgili işlerde yer almaktadır ve bunlar arasında caz şarkıcısı Ewa Bem[22][23][24] ve kardeşleri Aleksander Bem ve caz gitaristi Jarosław Bem bulunmaktadır.[25]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "JÓZEF BEM (1794-1850)". Erişim tarihi: 16 Mart 2020.
- ^ Laskowski, Otton (1931). Encyklopedia wojskowa t. I, hasło Bem Józef. Varşova: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy. ss. 252-253.
- ^ Kovács, István (2009). Józef Bem. Bohater wiecznych nadziei. Varşova: RYTM. ss. 252-253. ISBN 978-83-7399-328-0.
- ^ a b "Józef Bem – człowiek ze spiżu". Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ a b "Gen. Józef Bem – bohater trzech narodów". Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ "Józef Bem: Son of Tarnów, Hero of Three Nations". Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
- ^ a b "Józef Bem – kim był?". 7 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ "Jeszcze o próbach stworzenia legionu polskiego w Portugalii" (PDF). Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. XXXVII (14). 1982. ss. 257-27822 Mart 2020.
- ^ "Kalendarium życia Józefa Bema". Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ a b c Önceki cümlelerden bir veya daha fazlası artık kamu malı olan bir yayından alınan metni içeriyor: Bain, Robert Nisbet (1911). "Bem, Josef". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 3 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 713.
- ^ "Wielcy tarnowianie: gen. Józef Bem, Bohater Obojga Narodów". Erişim tarihi: 22 Mart 2020.
- ^ The Islamic World and the West, Christoph Marcinkowski, s. 99
- ^ "How General Jozef Bem became Murad Pasha". Erişim tarihi: 24 Mart 2020.
- ^ a b Laskowski, Otton (1931). Encyklopedia wojskowa t. I, hasło Bem Józef. Varşova: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy. ss. 252-253.
- ^ Kovács, István (2009). Józef Bem. Bohater wiecznych nadziei. Varşova: RYTM. ss. 252-253. ISBN 978-83-7399-328-0.
- ^ colnect.com/en/stamps/list/country/6955-Hungary/year/1950/page/5,6. Catalog codes: Mi:HU 1142–44, Sn:HU 914–16, Yt:HU 979-81.
- ^ colnect.com/en/stamps/stamp/137466-Generals_HDembinski_and_JBem-Revolution_Centenaries-Poland. Catalog codes: Michel PL 498, Stamp Number PL 430, Yvert et Tellier PL 510, Stanley Gibbons PL 611, AFA number PL 494, Polish Stamps Catalog (Fischer) PL 451.
- ^ colnect.com/en/stamps/stamp/138403-Josef_Bem_and_battle_scene-Death_cent_Of_Gen_JBem-Poland. Catalog codes: Michel PL 670, Stamp Number PL 489, Yvert et Tellier PL 598, AFA number PL 562, Polish Stamps Catalog (Fischer) PL 532.
- ^ Czesław Niemen - Bema pamięci rapsod żałobny (original video clip)
- ^ NIEMEN - Mourner's Rhapsody (1974, CBS)
- ^ Jane - Between Heaven and Hell 2/2 (pirated copy)
- ^ Ewa Bem & Czesław Niemen - Jednego serca (2000)
- ^ Ewa Bem (discography at Discogs)
- ^ Ewa Bem (homepage - in progress)
- ^ Jarosław Bem (discography at Discogs)
Bibliyografya
[değiştir | kaynağı değiştir]- "Бем, Иосиф". Entsiklopediheskiy slovar Brokgauza i Yefrona (Rusça). 1906.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- Cite Efron şablonunu isimsiz bir parametreyle içeren maddeler
- Şövalye sınıfı Légion d'honneur sahipleri
- Polonya asıllı Macarlar
- Kasım Ayaklanması'nda generaller
- Müslüman olan Hristiyanlar
- Virtuti Altın Haçı sahipleri
- Polonyalı generaller
- Polonyalı mühendisler
- Osmanlı askerleri
- Osmanlı paşaları
- 1850'de ölenler
- 1794 doğumlular
- Tarnów doğumlular
- Halep'te ölenler
- Macaristan Krallığı'ndan Osmanlı İmparatorluğu'na göç edenler
- Sıtmadan ölenler