Cavi alfabesi
Cavi alfabesi (Cavi: توليسن جاوي; Tulisān Jāwī), Arap alfabesinin Güneydoğu Asya dillerinde uyarlanmış şeklidir. Malayca, Açece, Tayca, Banjar dili, Minangkabau dili, Tausug dili ve daha birçok Güneydoğu Asya dili bu alfabe ile yazılır. Cavi alfabesi Brunei'de resmi alfabedir. Malezya'da ise alternatif alfabe olarak kullanılır. Endonezya, Singapur, Filipinler'in güneyindeki Müslüman Mindanao Özerk Bölgesi ve Tayland'ta Müslümanların çoğunlukta olduğu Pattani'de ise dini işler için kullanılır.
Etimolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]"Cavi (جاوي)" kelimesi, Arapça Cava adası ve çevresini ifade etmek için kullanılan "Jāwah (جاوة)" kelimesinden türetilmiştir. "Cavi (جاوي)" ise bu adalarda yaşayan insanları ifade etmek için kullanılır.
Tarihi
[değiştir | kaynağı değiştir]Güneydoğu Asya'nın İslamlaşmasından önce bölgedeki diller Grantha alfabesi ve Vatteluttu alfabeleri ile yazılıyordu. Bölgenin İslamlaşmasından sonra bu alfabelerin yerine Cavi alfabesi kullanılmaya başlanmıştır. Cavi alfabesi Malakka Sultanlığı, Açe Sultanlığı, Johor Sultanlığı, Sulu Sultanlığı, Pattani Sultanlığı, Ternate Sultanlığı gibi tarihte bölgede hüküm sürmüş Müslüman devletler tarafından kullanılmıştır.
Bugünkü Cavi alfabesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cavi alfabesi bugün resmi olarak sadece Brunei ve Malezya'da kullanılır ve bölgedeki Müslümanlarca dini işlerde kullanılır. Ayrıca Malezya ringgitsi ve Brunei doları banknotlarının arka yüzlerinde de kullanılır. Malay dili bu ülkelerde Rumi adı verilen Latin alfabesinden uyarlanmış diğer bir alfabeyle de yazılır.
Harfler
[değiştir | kaynağı değiştir]| Tek başına | Sözcük sonunda | Sözcük ortasında | Sözcük başında | Adı | Rumi |
|---|---|---|---|---|---|
| ﺍ | ﺎ | — | alif | a, e- (ĕ) | |
| ﺏ | ﺐ | ﺒ | ﺑ | ba | b |
| ﺕ | ﺖ | ﺘ | ﺗ | ta | t |
| ة | ـة | — | ta marbutah | -t, -h | |
| ﺙ | ﺚ | ﺜ | ﺛ | sa (tha) | s |
| ﺝ | ﺞ | ﺠ | ﺟـ | jim | j |
| ﭻ | ﭻ | ﭽ | چـ | ca | c |
| ﺡ | ﺢ | ﺤ | ﺣـ | ha | h |
| ﺥ | ﺦ | ﺨ | ﺧـ | kha (khO) | kh |
| ﺩ | ﺪ | — | dal | d | |
| ﺫ | ﺬ | — | zal | z | |
| ﺭ | ﺮ | — | ra (rO) | r | |
| ﺯ | ﺰ | — | zai | z | |
| ﺱ | ﺲ | ﺴ | ﺳ | sin | s |
| ﺵ | ﺶ | ﺸ | ﺷ | syin | sy, sh |
| ﺹ | ﺺ | ﺼ | ﺻ | sad (sOd) | s |
| ﺽ | ﺾ | ﻀ | ﺿ | dad (dOd) | d |
| ﻁ | ﻂ | ﻄ | ﻃ | ta (tO) | t |
| ﻅ | ﻆ | ﻈ | ﻇ | za (zO) | z |
| ﻉ | ﻊ | ﻌ | ﻋ | ain | a, i, u, -k |
| ﻍ | ﻎ | ﻐ | ﻏ | ghain | gh |
| ـڠ | ڠ | ـڠـ | ڠ | nga | ng |
| ﻑ | ـف | ﻔ | ﻓ | fa | f |
| ڤ | ـڤ | ـڤـ | ڤـ | pa | p |
| ﻕ | ﻖ | ﻘ | ﻗ | qaf | q, k |
| ک | ـک | ـکـ | کـ | kaf | k |
| ݢ | ـݢ | ـݢـ | ݢـ | ga | g |
| ﻝ | ﻞ | ﻠ | ﻟ | lam | l |
| ﻡ | ﻢ | ﻤ | ﻣ | mim | m |
| ﻥ | ﻦ | ﻨ | ﻧ | nun | n |
| ﻭ | ﻮ | — | wau | w, u, o | |
| ۏ | ـۏ | — | va | v | |
| ﻩ | ﻪ | ﻬ | ﻫ | ha | h |
| ء | ء | — | hamzah | - | |
| ي | ﻲ | ﻴ | ﻳ | ya | y, i, e (é) |
| ی | ﻰ | — | ye | -e (ĕ), a | |
| ڽ | ـڽ | ـڽـ | ڽـ | nya | ny |
Cavi ve Rumi (Latin) alfabeleriyle yazılmış örnek bir Malayca metin
[değiştir | kaynağı değiştir]| Malayca (Cavi) | Malayca (Rumi) |
|---|---|
| ⹁کيلاون اينتن برکليڤ-کليڤ دلاڠيت تيڠݢي
⹁دان چهاي مناري-ناري دلاڠيت بيرو ⹁تيدقله داڤت مننڠکن ڤراسانکو .يڠ ريندوکن کحاضيرن کاسيه ⹁ݢمرسيق ايراما مردو بولوه ڤريندو ⹁دان ڽاڽين ڤاري٢ دري کايڠن ⹁تيدقله داڤت تنترمکن صنوباري .يڠ مندمباکن کڤستين کاسيهمو |
Kilauan intan berkelip-kelip di langit tinggi,
Dan cahaya menari-nari di langit biru, Tidaklah dapat menenangkan perasaanku, Yang rindukan kehadiran kasih. Gemersik irama merdu buluh perindu, Dan nyanyian pari-pari dari kayangan, Tidaklah dapat tenteramkan sanubari, Yang mendambakan kepastian kasihmu. |
-
Kelantan Mozole'sinde Cavi alfabesiyle yazılmış Malayca bir yazı (yazıda Makam Diraja Langgar yazıyor) -
Selangor devletinin arması (armada Allah'ın himayesi altında yazıyor) -
Malezya Federasyonu'nun 1948-1963 yılları arasında kullandığı devlet arması (armada Birlikten güç doğar yazıyor) -
Malakka'da Cavi, Çin ve Latin alfabeleriyle yazılmış eski bir tabela -
Hikayat Merong Mahawangsa (Cavi alfabesiyle yazılmış Malayca anallar)
