Kökpar
Kökpar (Kazakça: Көкпар; Kırgızca: Көк бөрү), Kazakistan başta olmak üzere Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan’da oynanan geleneksel bir ata sporudur. Oyunun temelinde atlı oyuncuların yere bırakılan keçi ya da oğlak postunu (ulak) kaparak belirlenmiş hedefe ulaştırmaları vardır.[1]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Kökpar’ın kökenleri Orta Asya’nın göçebe topluluklarının savaş ve avcılık geleneklerine dayanır.[2] Kazak toplumunda özellikle yaygınlaşmış ve milli kimliğin bir parçası haline gelmiştir. Günümüzde Dünya Göçebe Oyunları’nda da yer alan dallardan biridir.[3]
Oynanış
[değiştir | kaynağı değiştir]Takımlar ve saha
[değiştir | kaynağı değiştir]- İki takım 10–12 kişiden oluşur, ancak sahada genellikle 4–5 atlı bulunur. - Oyun sahası Kökbörü’den daha geniştir; 200×400 metreyi bulabilir.[4] - Ortada yaklaşık 30–40 kg ağırlığında keçi ya da oğlak postu yer alır.
Amaç
[değiştir | kaynağı değiştir]Oyuncular postu kaparak rakip takımın dairesine veya kalesine taşır. Her başarılı taşıma puan sayılır. Maç sonunda en çok puanı toplayan takım galip gelir.[5]
Buzkaşi, Kökbörü ve Kökpar arasındaki farklar
[değiştir | kaynağı değiştir]Orta Asya’nın üç geleneksel atlı oyunu olan Buzkaşi, Kökbörü ve Kökpar sıkça birbirine karıştırılmaktadır. Ancak aralarında önemli farklar vardır:
- Buzkaşi daha çok Afganistan ve Tacikistan’da oynanır. Bireysel mücadele ön plandadır; yüzlerce atlı aynı anda oyuna katılabilir. Saha çok geniştir ve standart kuralları yoktur.[6]
- Kökbörü Kırgızistan’ın milli sporudur. Takım oyunu şeklinde oynanır ve federasyonlarca belirlenmiş standart kurallara sahiptir. Oyun sahası ölçülüdür ve post, "kazan" adı verilen çukura bırakılarak sayı kazanılır.[7]
- Kökpar ise daha çok Kazakistan'da yaygındır. Takım halinde oynanır fakat kurallar bölgelere göre farklılık gösterebilir. Hedef genellikle daireye ya da kaleye taşımaktır; saha Kökbörü'den daha büyük olabilir.[8]
Modern dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]- 1990'lardan itibaren Kazakistan'da federasyonlar kurulmuş, Kökpar resmi bir spor olarak teşkilatlanmıştır.[9] - Dünya Göçebe Oyunları'nda düzenli olarak oynanmaktadır. - UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras listesine alınması için girişimler yapılmıştır.[10]
Kazakistan
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kazakistan'da ilk Ulusal Kökpar Derneği 2000 yılında kurulmuştur. Dernek, 2001'den itibaren yetişkinler için yıllık kökpar şampiyonaları, 2005'ten itibaren ise gençler için şampiyonalar düzenlemektedir. Ülkenin tüm 14 bölgesinde profesyonel kökpar takımları bulunmaktadır. En fazla profesyonel takımın bulunduğu bölgeler Güney Kazakistan (32 takım), Cambıl bölgesi (27 takım) ve Akmola bölgesi (18 takım) olmuştur. Kazakistan millî kökpar takımı günümüzde Avrasya şampiyonu unvanını elinde bulundurmaktadır.[11]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Levine, Melvin (2009). Traditional Sports of Central Asia. Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 978-92-5-106364-4.
- ^ Koch, Peter (1998). "Equestrian Games in Central Asia". Asian Folklore Studies. Cilt 57. ss. 325-345.
- ^ "World Nomad Games – Official Website". 10 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025.
- ^ Allen, Edward (2016). Sports of the Steppe: Traditions of Central Asia. Routledge.
- ^ "Traditional Kazakh Sports – Kokpar". Kazakh Sport. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025.
- ^ Guttmann, Allen (2004). Sports: The First Five Millennia. University of Massachusetts Press. ISBN 978-1-55849-610-1.
- ^ Schmidt, Heidi (2015). "Equestrian Traditions of the Steppe Peoples". Central Asian Review. Cilt 22. ss. 45-62.
- ^ Levine, Marvin (2010). Games and Culture in Central Asia. Central Asian University Press.
- ^ "Kazakhstan promotes Kokpar as national heritage". Astana Times. 12 Nisan 2017.
- ^ "Intangible Cultural Heritage – Central Asian Equestrian Games". UNESCO. 11 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2025.
- ^ "Кокпар". zhigerastana.kz. 30 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2013.