Kalkan duvarlı cami
Kalkan duvarlı cami, giriş cephesindeki duvarı, yapının beden duvarlarını aşacak yükseklikte yapılmış camilere verilen isimdir.
15. yüzyılda Bursa şehrinde görülen bir cami tipidir. Orta Asya, Selçuklu ve Osmanlı cami mimarisinin etkileriyle şekillenmiştir. Kalkan duvarlı camilerin ön cephe duvarları genellikle üç kemer açıklıklıdır ve bir taç kapı görüntüsü verir. Bursa'da çoğu Fatih Sultan Mehmet dönemine inşa edilmiş 36 adet kalkan duvarlı cami tespit edilmiştir.[1]
15. yüzyılda Osmanlı Devleti'nde önce Edirne'nin, sonra İstanbul'un başkent olması sonucunda eski başkent Bursa'da büyük boyutlu inşa faaliyetleri duraklamış ve ibadet mekânı olarak kare planlı, almaşık duvar tekniğinde inşa edilmiş, üstü tonoz veya kubbe ile örtülü mahalle mescidleri inşa edilmişti.[2] Çoğunun banisi esnaf, hoca, esnaf, mutasavvıf, vezir, şair gibi kimselerdi. Bu mescitlerde ve türbe, tekke, medrese gibi bazı yapılarda kalkan duvarı inşa edildi. Amaç, yapıya heybetli bir görüntü vermek ve Selçuklu mimarisindeki taç kapılara benzer bir etki oluşturmaktı.
Kalkan duvarlı yapıların ön cephesi üç kemer açıklıklı olarak düzenlenmiştir. Kemerler genellikle sivri kemerdir ve çoğu zaman üçü de aynı yüksekliktedir.[3] Ortadakinin kemer açıklığı, yanlardaki kemer açıklıklarından daha dardır. Kimilerine göre Bizans kiliselerindeki nartekslerden etkilenme sonucu üç kemerli açıklık yapılmış; kimilerine göre ise Anadolu Beylikler döneminde bu şekilde yapılmış mescidlerden etkilenilmiştir.[1]
Kalkan duvarlı mescidlerin büyük çoğunluğu sonradan minber ve minare eklenip camiye dönüştürülmüştür. Bursa'daki ilk kalkan duvarlı caminin 14. yüzyılın ilk yarısında inşa edilen Koca Naip Camii olduğu düşünülür.[4] Sonuncusu Kanuni Sultan Süleyman devrine ait Bahri Baba Camii'dir. Kalkan duvarlı camiler Bursa'nın dışında Kütahya'da da inşa edilmiştir. 16. yüzyıldan sonra bir daha bu şekilde cami yapıldığı görülmemiştir.[1]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Güler, Semra (30 Temmuz 2019). "Bursa'da Kalkan Duvarlı Camiler ve Ön Cephe Düzenlemeleri". Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 28 (1): 59-97. ISSN 1301-3394. 11 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi11 Nisan 2025.
- ^ "Bursa'da 15-16 yy kalkan duvarlı camilerde taş-tuğla işçiliği". 3. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu. 2003. 25 Temmuz 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2025.
- ^ Yavaş, Doğan. Neslihan Dostoğlu, Y. Oğuzoğlu, A. Elbas (Ed.). Tahtakale, Maksem, Nalbantoğlu, İbrahimpaşa, Alipaşa, Hocaalizade mahallerinde cami ve mescitler (PDF). Bursa'nın Tarihî Mahalleleri. s. 77.
- ^ "Koca Naip Cami". Bursa Turizm Portalı. 18 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Nisan 2025.