Mustafa (Karamanoğulları beyi)

Karamanoğlu Mustafa Bey (? - ö. Mayıs 1513, Kahire), Karamanoğulları Beyliği'nin son temsilcisidir. Tebriz'de yaşamını sürdürürken, Karaman eyaleti'ndeki yönetimden rahatsızlık duyan Varsak ve Turgut aşiretleri tarafından Anadolu'ya davet edilmiştir. Mersin'e gelen Mustafa Bey, Karamanoğulları Beyliği'ni yeniden kurmak amacıyla Osmanlı İmparatorluğu'na karşı Eylül 1500'de isyan başlatmıştır. İsyan kış olduğundan dolayı şehzadeler tarafından bastırılamamış ve Haziran 1501'e kadar devam etmiştir.

Mustafa Bey السيد مصطفى
Bey
Doğum	? Karamanoğulları Beyliği
Ölüm	Mayıs 1513 Kahire, Memlûk Devleti
Tam adı Mustafa bin Hamza
Hanedan	Karamanoğlu Hanedanı
Babası	Hamza Bey
Dini	Sünni İslam

İlk yılları

Mustafa Bey, Hacı Hamza Bey'in oğlu olarak Karamanlı topraklarında dünyaya geldi. Doğum tarihi kesin olarak tespit edilememiştir. Mustafa Bey'in dedesi, Karamanoğlu Hükümdarı II. Mehmed'in oğullarından Mirza Bey'dir.

Mustafa Bey henüz çocuk yaşlarındayken Karamanlı-Osmanlı savaşları esnasında ailesiyle birlikte Akkoyunlu Devleti'ne götürülmüştür. Tebriz'de Akkoyunlu Sultanlarının yanında misafir olarak yetişmiş ve 1500 yılına kadar yaşamını burada sürdürmüştür.

Karamanoğulları Beyliği'nin 1487 senesinde sona ermesiyle burası bir eyalet halinde idare edilmek üzere tahrire tâbi tutulmuştur. Ancak 1500'de Karaman eyaleti çok kötü bir şekilde tahrir edildi. Her tımarı bir misli artırmak suretiyle tahrir tamamlandı. Bunun üzerine Karaman tımarlı sipahileri Turgut ve Varsak aşiretleri sözbirliği yaparak, Mustafa Bey'i Anadolu'ya davet ettiler.

İsyanın nedenleri

Ana madde: Karaman (eyalet)

Karamanoğlu Mustafa Bey İsyanı, ceşitli sebeplerle ortaya çıkan isyanlardan biridir. Tarihçiler bu isyan hakkında birçok neden ortaya atmıştır.

Ekonomik sebepler

Âşıkpaşazâde'ye göre Karaman diyarına ilyazıcı olarak gönderilen Şehzade Cem'in kethüdasının her tımarı bir misli arttırarak yazması üzerine sipahiler de isyana katılmıştır. Tımarlı sipahilerin ayaklanmaya destek olması, ekonomik nedenlerden dolayıdır. Ayaklanmaya destek olan sipahiler, her timarın vergisinin iki katı yazılmasından dolayı isyana destek vermişlerdir. 1485 yılında Osmanlı'nın bölgede tımar sistemini oturtamadığı sefere getirilen askerlerden anlaşılmaktadır. Atçekenler bazı vergilerden ve yükümlülüklerden sorumlu değildir hatta 1500'de avarız vergisinden de muaf tutulmuşlardır. Bununla muhtemelen tımar gelirlerinin artışını bahane ederek isyan eden cemaatlere karşı devlete bağlılığını devam ettiren oymakları ödüllendirmek amaçlanmıştır. İsyan devam ettiğinden dolayı katılımı azaltma amacı da olabilir. Karaman vilayeti defterini tashih eden Haydar, Ali ve Kâtip İshak'a gönderilen hükümde; "Karaman vilâyeti defteri kaht u galat olduğu ecilden denilerek tashih için emir verilmiştir. Mezbur defter tashîh olunmağın halk hayli şikâyet edüp gavga olunurmuş." Bu ifadelerden defterde yanlış yazımların olduğu, hataların düzeltilmesinin istendiği, merkezin bu durumu bildiği ve ilgilileri uyardığı anlaşılmaktadır. Halkın defterden şikâyet ettiği birinci ağızdan doğrulandığına göre isyanın bir nedeninin tahrir olduğu söylenebilir. Tahrirlerle kayıt altına alınan göçebeler, vergiye tabi tutuluyordu. Devletin kontrolü altına giren göçebelerin, deftere yazılmak istemediği söylenebilir.

Sosyal sebepler

Göçebelerin yerleşik hayata zorlanması da nedenler arasındadır. Zira isyana katılan gruplar genelde göçebelerdi. Yerleşiklerin arazilerine zarar veren ya da vergiler noktasında sıkıntı çıkaran göçebeler görüşü de tam tersi bir bakışa işaret eder. Göçebelerin merkezîleşmeye bakışına dair ikinci bir görüş daha vardır. Buna göre Osmanlı merkezîleşmesine direnen Türkmenlerin varlığı göreceli bir yaklaşımın sonucudur. Onların dış saldırılara karşı korunaksız durumda olmaları ve değişken iktisadi yapıya sahip bulunmaları yüzünden temel ihtiyaçları güvenlikti. Buna ancak güçlü bir otorite sayesinde kavuşabilirlerdi. Konar-göçerlerin yerleşik hayata karşı direnişlerinin sebebi, iktisadi varlıklarını bütünüyle yitirme korkusu ve yeni hayat tarzına alışamamalarıydı. Çünkü yerleşik hayat, onlara beraberinde yoksullaşmayı getiriyordu. Göçebeler boy beyleri başlarında olmak üzere başına buyruk hareket etmeyi seven bir yaşam tarzına sahipti. Karamanoğlu davasını ortaya atan bir şahıs, etrafına özellikle Taş-ili'nde yaşayan ve daha önceden Karamanoğullarına bağlı olan halkı ve aşiretleri toplayarak Karamanoğulları Beyliği'ni canlandırmaya çalışıyordu. Sosyal statüsünü kaybeden Karaman ileri gelenlerinin isyanı desteklemesi de olasıdır.

Siyasi sebepler

İsyanın bir nedeni de Karamanoğulları Beyliği'ni yeniden kurmaktı. Bölgede mevcut değişime karşı olan seçkinlerin halkı etkilemesi de ihtimal dâhilindedir. Osmanlılar, kendilerine bağlı kişileri bölgede görevlendirirken Karamanlı ağırlığı azalmış olabilir. II. Bayezid'in Rumeli'de bulunması ve uzak mesafede olunması Karaman vilayetinde fitne çıkmasının nedenlerindendir. Devletin esas güçleri uzak yerde olduğundan, potansiyel muhalefeti hazır olan Karaman bölgesinde, isyan özellikle bu tarihlerde yapılmıştır. İsyanın komşu devletler tarafından açıktan olmasa da el altından desteklenmesi sebepler arasında sayılabilir. Mustafa'nın İran'dan gelmesi, isyan sırasında Şah İsmail'in Erzincan'da bulunması, Mustafa'nın Mısır'a kaçması ve isyan sırasında Venediklilerle savaş gibi sebepler, maddi bir destek tespit edilemese de isyanın uluslararası yönüne işaret etmektedir.