Kayaklı koşu

Kayaklı koşu yarışmasında bir sporcu.

Kayaklı koşu, sporcuların kayak takımları (kayak, baton, ayakkabı) kullanarak karla kaplı arazide ilerlediği bir kış sporudur. Kuzey disiplini kayak ailesinin bir parçasıdır. Kökeni binlerce yıl öncesine, karlı bölgelerde bir ulaşım yöntemine dayansa da, günümüzde popüler bir rekreasyon ve yarışma sporudur.

Kayaklı koşu, Kuzey Avrupa, Kanada, Rusya ve Alaska gibi soğuk iklimlerin hakim olduğu bölgelerde çok popülerdir. Spor, yüksek düzeyde dayanıklılık, güç ve denge gerektirir. Kış Olimpiyat Oyunları'nın en zorlu dayanıklılık sporlarından biri olarak kabul edilir.

Tarihçe

Kayaklı koşunun kökeni, binlerce yıl öncesine, İskandinavya ve Sibirya'da insanların karda seyahat etmek için kullandığı ilkel kayaklara dayanır. Norveç'in Nordland bölgesindeki Rødøy'da bulunan 5.000 yıllık kaya çizimlerinde kayaklı figürler bulunmuştur.

Spor olarak gelişimi, 18. yüzyılda Norveç ordusunda askeri bir eğitim olarak başlamıştır. Ordunun düzenlediği yarışmalar, 1767'de kaydedilen ilk resmi yarışmalardır. Sivil halk arasındaki ilk halka açık kayaklı koşu yarışı ise 1843'te Norveç'in Tromsø kentinde düzenlenmiştir.

19. yüzyılın sonlarına doğru spor hızla popülerlik kazanmıştır. Norveç'in Holmenkollen kayak festivali, 1892'den beri düzenlenmektedir ve sporun en önemli etkinliklerinden biri olmuştur. Kayaklı koşu, 1924'te Chamonix'de düzenlenen ilk Kış Olimpiyat Oyunları'nın orijinal programında yer almıştır.

Teknikler

Modern kayaklı koşuda uluslararası yarışmalarda kabul edilen iki temel teknik bulunur: Klasik ve Serbest. Her iki teknik için de ayrı yarışmalar düzenlenir ve ekipmanlar bu tekniklere göre farklılık gösterir.

Klasik Teknik

En geleneksel stildir. Kayakçının kayakları her zaman paralel tutulur ve kar üzerinde açılmış olan hazır izlerin ("track") içinde hareket edilir. İleri doğru itiş gücü, "çapraz adım" (diagonal stride) tekniğiyle sağlanır.

Bu teknikte kayakçı, ağırlığını bir kayaktan diğerine aktarır. İtiş yapılacak olan kayağın orta kısmında ("tutunma bölgesi" veya "kick zone") bulunan özel bir bölüm sayesinde kayak geriye doğru kaymaz ve sporcunun ileri atılmasına olanak tanır. Bu tutunma, ya bu bölgeye sürülen özel "tutunma mumu" (grip wax) ile ya da modern kayaklarda bulunan mekanik "balık pulu" (fish scale) desenleriyle sağlanır.

Serbest Teknik (Paten Tekniği)

1980'lerde popüler hale gelen ve sporda devrim yaratan tekniktir. Kayakçı, kayaklarını V-şeklinde açarak, buz patenine benzer bir kayma hareketi ("skating") yapar. Bu teknik, özellikle sert ve sıkıştırılmış kar yüzeylerinde klasik tekniğe göre çok daha hızlıdır.

Serbest teknik için kullanılan kayakların altı burundan kuyruğa kadar pürüzsüzdür ve sadece kaymayı kolaylaştıran "kayma mumu" (glide wax) sürülür; tutunma mumuna ihtiyaç duyulmaz. Bu teknik, klasik tekniğin aksine, daha geniş ve sert bir pist gerektirir.

Ekipmanlar

Kayaklı koşu ekipmanları, kullanılan tekniğe göre belirgin farklılıklar gösterir:

• Kayaklar:

   * Klasik Kayaklar: Genellikle sporcunun boyundan 20-30 cm daha uzundur. Orta kısımlarında, kara tutunmayı sağlayan bir "tutunma bölgesi" (grip zone) bulunur.
   * Serbest Kayaklar: Genellikle sporcunun boyundan 5-15 cm daha uzundur (klasik kayaklardan daha kısadır). Alt yüzeyleri tamamen pürüzsüzdür ve tutunma bölgesi yoktur.

• Batonlar (Poles):

   * Klasik Batonlar: Genellikle kayakçının koltuk altı hizasına veya omzuna kadar gelir.
   * Serbest Batonlar: Daha fazla itiş gücü sağlamak için belirgin şekilde daha uzundur; genellikle kayakçının çenesine, burnuna veya kulak hizasına kadar gelir.

• Ayakkabılar ve Bağlamalar:

   * Klasik Ayakkabılar: Ayak bileğinin doğal bükülmesine izin veren, alçak profilli ve esnek tabanlıdır.
   * Serbest Ayakkabılar: Yanal destek sağlamak ve ayak bileğini sabitlemek için daha sert, yüksek profilli ve plastik kelepçeli bir yapıya sahiptir.

Yarışma Formatları

FIS (Uluslararası Kayak Federasyonu) (FIS) tarafından düzenlenen Kayaklı Koşu Dünya Kupası ve Kış Olimpiyat Oyunları'nda çeşitli yarışma formatları uygulanır:

• Aralıklı Çıkış (Interval Start): En geleneksel formattır. Sporcular 30 saniyelik aralıklarla tek tek çıkış yapar ve pisti en kısa sürede tamamlamaya çalışır. Sporcular birbirleriyle değil, zamana karşı yarışır.
• Toplu Çıkış (Mass Start): Tüm sporcular aynı anda başlar. Bitiş çizgisini ilk geçen sporcu kazanır.
• Sprint: Çok kısa mesafeli (genellikle 1 km ila 1.8 km arası) yarışlardır. Önce bir sıralama turu koşulur. En hızlı 30 sporcu, altışarlı gruplar halinde çeyrek final, yarı final ve final serilerinde eleme usulü mücadele eder.
• Skiatlon (Değişmeli Yarış): Eskiden "takip" (pursuit) olarak da bilinen, iki bölümden oluşan bir yarıştır. Yarışın ilk yarısı klasik teknikle toplu çıkış olarak başlar. Yarı yolda, sporcular stadyumda kayaklarını değiştirerek serbest tekniğe geçer ve yarışın ikinci yarısını tamamlarlar.
• Bayrak (Relay): 4 sporcudan oluşan takımlar halinde koşulur. Takımın ilk iki sporcusu klasik teknikle, son iki sporcusu ise serbest teknikle yarışır.

Ayrıca bakınız

• Kuzey kombine
• Biatlon

• Uluslararası Kayak Federasyonu (FIS) Kayaklı Koşu Sayfası