Kendinden nefret etme

Kendinden nefret etme veya öz nefret, kişinin kendisine karşı yoğun bir nefret duyması ya da düşük benlik saygısına sahip olması durumudur. Genellikle duygu durum ve kişilik bozukluklarıyla, özellikle de Majör Depresif Bozukluk (MDD) ile ilişkilendirilir. Kişinin kendine yönelik nefret içeren düşünceleri genellikle süreklidir ve kişiye baskılayıcı ya da bunaltıcı gelebilir. Bu tür düşünceler, sıklıkla intihar eğilimi gösteren bireylerde gözlemlenir.

Psikoloji ve psikiyatri alanında

"Öz nefret" terimi, psikologlar ve psikiyatristler tarafından nadiren kullanılır; bu durumdaki bireyler genellikle "düşük benlik saygısına sahip kişiler" olarak tanımlanır. Kendinden nefret ya da kendinden tiksinme, kişiye yönelik sürekli olumsuz düşünceler ya da duygularla karakterize edilir; bu durum çoğunlukla yoğun öz eleştiri ve kendini yargılama içerir. Genellikle kişinin kendi kusurlarına, hatalarına ve eksik olarak algıladığı yönlerine odaklanan tekrar eden bir iç diyalog biçiminde ortaya çıkar. Bu kişiler, kendilerindeki ve deneyimledikleri olaylardaki olumsuz yönlere aşırı odaklanabilir; buna karşılık, olumlu özelliklerini ya da başarılarını küçümseyebilir ya da tamamen göz ardı edebilir. Bu düşünce kalıpları, bireyin genel dünya görüşünü ve duygusal iyilik hâlini etkileyebilir. Bazı durumlarda bireyler, bu bilişsel örüntülerin kapsamının ya da etkisinin farkında olmayabilir.

Öz nefret, kendini suçlama ve utanç duyguları, bazı ya da birçok ruhsal bozuklukta önemli etmenlerdir. Bu durum özellikle, kişinin kendisinde bir kusur algıladığı bozukluklarda (örneğin, beden dismorfik bozukluğu) belirgin şekilde görülür. Kendinden nefret, aynı zamanda borderline kişilik bozukluğu gibi çeşitli kişilik bozukluklarının ve depresyon gibi duygudurum bozuklukların bir belirtisi olarak da ortaya çıkabilir. Bunun yanı sıra, bireyin yanlış ya da ahlaki olarak hatalı gördüğü kendi eylemlerine yönelik suçluluk duygusuyla da ilişkilendirilebilir; örneğin, hayatta kalma suçluluğu (survivor guilt) bu duruma örnek verilebilir.

Kendinden nefretin olası dışavurumları

Öz nefret kişiden kişiye farklılık gösterebilir, ancak sıklıkla görülen birkaç ortak kalıp ve özellik vardır. Bunlar şunları içerebilir:

• Kişinin kendine karşı nazik veya anlayışlı davranamaması
• Sert ve ısrarlı özeleştiri
• Özgüven veya öz saygıyla ilgili sorunlar
• Sık sık gerginlik veya duygusal bunalım hissi

Kendinden nefret duygusu yaşayan kişiler, çoğu zaman baskın ve sürekli olumsuz düşüncelerle karşı karşıya kalırlar. Bu tür eleştirel düşüncelere örnek olarak şunlar verilebilir:

• "Başarısız olacağım."
• "Görünüşümden nefret ediyorum."
• "Ben bu fırsata layık değilim."

Bu düşünceler genellikle kişinin zihninde tekrarlayıcı şekilde ortaya çıkar; olumsuz düşünceler duygusal sıkıntıya yol açar, bu da daha fazla olumsuz düşünceyi tetikler ve sonunda kırılması zor bir döngü oluşturur.

Nedenler

Öz nefret genellikle erken yaşam deneyimleri, özellikle olumsuz çocukluk deneyimleriyle (Adverse Childhood Experiences -ACE) ilişkilendirilir. Bu deneyimler, bireylerin yetişkinlik döneminde de etkili olmaya devam edebilir. Amerika Birleşik Devletleri Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri (CDC) tarafından ACEs kapsamında çocuklukta yaşanan travmalar, aile içi şiddete maruz kalma, duygusal, fiziksel veya cinsel istismar, işlevsiz aile ortamları ve düşük benlik saygısı gibi durumlar yer alır. Araştırmalar, bu tür olumsuzlukları yaşayan çocukların, yaşamayanlara kıyasla kendine zarar verici davranışlarda bulunma olasılığının daha yüksek olduğunu göstermektedir.

2022 yılında yayımlanan bir çalışma, çocuklukta duygusal istismara veya kötü muameleye maruz kalan bireylerin sıklıkla kendinden nefret duyguları yaşadığını ve bilinçli olarak kendine zarar verme davranışlarında bulunduğunu bildirmiştir. Benzer şekilde, 2022 yılında yayımlanan başka bir araştırmada, erken çocukluk döneminde güvensiz bağlanma ilişkileri yaşayan çocukların, benlik değerini kazanmak için başa çıkma mekanizması olarak uyumsuz mükemmeliyetçilik geliştirme olasılıklarının daha yüksek olduğu tespit edilmiştir. Bu durum, aşırı yüksek beklentiler, kendini sabote edici davranışlar, kendinden nefret ve utanç duygularının yer aldığı yinelenen bir döngüye yol açmaktadır.

Mental Health America (MHA), kendinden nefret etmeye sebep olabilecek ek faktörler arasında sık sık başkalarıyla kendini kıyaslamayı, gerçekçi olmayan beklentiler belirlemeyi, aşırı öz eleştiriyi, geçmiş hatalardan kolayca kopamama zorluğunu, sosyal izolasyonu ve alışkanlık haline gelmiş olumsuz düşünce kalıplarını göstermektedir.

Belirtiler ve semptomlar

Kendinden nefret etme tek başına bağımsız bir durum olarak tanınmasa da, farklı şekillerde ve çeşitli belirtiler aracılığıyla kendini gösterebilir. Genellikle, kişinin kendine güven eksikliği, kendine karşı şefkat göstermemesi ve kendini eleştirel bir şekilde yargılaması söz konusudur. Kendinden nefret eden bireylerde sıkça görülen davranış ve inanç kalıpları şunları içerebilir (ancak bunlarla sınırlı değildir):

• Sürekli yetersizlik veya düşük öz değer duyguları
• Vücut imajı veya düzensiz yeme alışkanlıklarıyla ilgili sorunlar
• Yüksek düzeyde stres veya sık sık bunalma yaşamak
• Kişisel refahı ihmal etmek veya yeterli öz bakım yapmamak
• Sağlıksız veya zararlı ilişkilere dahil olmak
• Bağımlılık kalıplarını göstermek
• Uyuşturucu veya alkol gibi maddelere güvenmek

Öz nefretin bireyler üzerindeki etkisi

Öz nefret, bireyin düşüncelerini, davranışlarını ve kişilerarası ilişkilerini önemli ölçüde etkileyebilir. Sadece kişinin kendini nasıl algıladığını ve kararlarını nasıl verdiğini şekillendirmekle kalmaz, aynı zamanda başkalarıyla olan etkileşimlerini ve ilişkilerini de etkileyebilir.

Kişisel etki

Kendinden nefret eden kişilerde sıklıkla düşük benlik saygısı ve benlik değeri görülür. Bu durum, kişinin kendine karşı aşırı eleştirel ve zorlayıcı olan sürekli bir içsel diyalogundan kaynaklanabilir. İçselleştirilmiş bu olumsuz benlik kavramı ve eleştiri, duygusal sıkıntıya yol açabilir ve ruhsal sağlık sorunlarına karşı duyarlılığı artırabilir.

Örneğin, 2019'da yayımlanan bir araştırma, kendinden nefret etme, yalnız hissetme ve depresyon belirtileri arasında bir bağlantı olduğunu gösterdi. Ek olarak, 2022 tarihli bir çalışma öz nefretin, özellikle erkekler arasında intihar girişimlerine katkıda bulunan bir faktör olduğunu belirledi.

Kişilerarası ilişkiler

Öz nefret, bireyin anlamlı sosyal ilişkiler kurma ve sürdürme becerisini de etkileyebilir ve bu sürece müdahale edebilir. Bireyler, olası reddedilme ya da yargılanma korkusuyla kendilerini izole etme eğiliminde olabilirler. 2018 yılında yapılan bir çalışma, kişiye yönelik olumsuz düşüncelerin daha fazla sosyal geri çekilmeye, azalmış duygusal ifadeye ve başkalarıyla etkileşime girme konusunda isteksizliğe yol açabileceğini ortaya koymuştur.

Romantik ilişkiler özellikle bu durumdan etkilenebilir. Kişi bir bağ kurmayı arzulasa da, duygusal açıdan kırılgan olmaktan duyulan korku, düşük benlik değeri ya da kendini "kusurlu" olarak algılama, başkalarıyla yakınlık kurma veya bu yakınlığı sürdürme konusunda duygusal engellerin oluşmasına neden olabilir.

Hırslar ve gelecek üzerindeki etkisi

Sürekli kendinden nefret etme, yoğun öz eleştiri ve özgüven eksikliği, bireyin hedef belirleme ve bu hedeflerin peşinden gitme becerisini zayıflatabilir. Kendinden nefret eden kişiler, sıklıkla kendilerini başkalarıyla olumsuz şekilde kıyaslar, kendi yeteneklerinden şüphe eder ve yeterince iyi olmadıklarına inanarak kendilerini küçümserler. Bu düşünce tarzı, yeni fırsatlardan ya da zorluklardan kaçınmaya, dolayısıyla bireyin hedeflerini ve olanaklarını sınırlamasına yol açabilir.

Dolayısıyla, öz nefret, kişinin kişisel ve profesyonel gelişimini sınırlayabilir, kendini savunmasını engelleyebilir ve insanların tam potansiyellerine ulaşmasını kısıtlayabilir.

Sosyal gruplarda

Etnik grupların, cinsiyet gruplarının ve dinlerin üyelerinin kendilerinden nefret etmesinin, baskın kültürlerden gelen bu gruplara karşı nefretin içselleştirilmesinin bir sonucu olduğu varsayılmaktadır.

Kadınlar

Ana madde: İçselleştirilmiş cinsiyetçilik

Yahudiler

Theodor Lessing, Jewish Self-Hatred (1930) adlı eserinde bu durumu bir patoloji olarak tanımlamış ve “egemen kültürle aşırı özdeşleşme ve bu kültürün önyargılarının içselleştirilmesinin bir dışavurumu” olarak nitelendirmiştir. Akademik kaynaklarda yer alan bazı araştırmalarda ise, Yahudilerde görülen ruhsal rahatsızlıkların, çoğunlukla toplumdaki ezilmiş konumlarından ve gördükleri zulümden kaynaklanan aşağılık duygusu ile kendinden nefretten türediği öne sürülmüştür.

Bu terim, kimliğini gizlemekle suçlanan Amerikalı Yahudileri tanımlamak için de kullanılmıştır. Bu kişiler, Yahudi kimliğini saklamak amacıyla din değiştirmek, farklı inançlardan bireylerle evlenmek ve çocuklarını başka bir inançla yetiştirmekle itham edilmişlerdir. Bu tutumların, Amerika Birleşik Devletleri'ndeki antisemitizm kaynaklı sosyopolitik engelleri aşma çabasıyla bağlantılı olduğu öne sürülmüştür.

LGBTQ+ bireyler

İçselleştirilmiş homofobi, eşcinselliğe ve LGBTQ bireylere yönelik olumsuz kalıpyargıların, inançların, damgalamanın ve önyargıların, aynı cinse ilgi duyan bir kişi tarafından (kendisini LGBTQ olarak tanımlasa da tanımlamasa da) kendi benliğine yöneltilmesi durumunu ifade eder.

İlgili kavramlar

Kendini küçümseme

Kendini küçümseme, kişinin kendini küçük görmesi, değerini düşürmesi, aşağılaması ya da aşırı derecede alçakgönüllü davranması durumudur. Genellikle mizah ya da gerilimi azaltma amacıyla kullanılsa da, aynı zamanda kendinden nefretin sıradanlaştırılmasına da hizmet edebilir.

Kendine zarar vermek

Kendine zarar verme, bireylerin kendinden nefret, anksiyete ya da öfke gibi duygularını dışa vurmak amacıyla kendilerini fiziksel olarak yaralama (örneğin, kendini kesme, yakma veya vurma) dürtüsü hissettikleri psikolojik bir olgudur. Bu durum, birçok psikolojik bozuklukla ilişkilidir.

Bazı durumlarda, kendine zarar verme, kendini yok edici doğası nedeniyle kazara ölüme veya intihara yol açabilir. Ancak bu durum, intihar etme isteği ya da intihar düşüncesi için kesin bir gösterge değildir. Bu nedenle, kendine zarar verme bazen intihar dışı kendine zarar verme (NSSI) olarak da adlandırılır.

İleri okuma

• Sander L. Gilman Farklılık ve Patoloji: Cinsellik, Irk ve Delilik Stereotipleri Cornell University Press, 1985. ISBN 978-0-8014-1785-6