Kibbutz

Kibbutz
Kuruluş	1910

Kibbutz (İbranice: קיבוץ; "topluluk" veya "birlikte"), İsrail'de geleneksel olarak tüm mülkiyetin ortak olduğu ve komün yaşam tarzına dayanan tarımsal topluluklara verilen isimdir. İsrail'in kuruluş sürecinde önemli bir rol oynamıştır. Zaman içinde sadece tarımla sınırlı kalmayıp, imalat sanayisi ve yüksek teknoloji sektörleri gibi alanlarda da faaliyet göstermeye başlamıştır. Sosyalizm ile Siyonizmi ütopik bir biçimde birleştiren kibbutzim (kibbutz kelimesinin çoğul hali), İsrail'e özgü bir deney olarak tarihteki en büyük kolektif topluluk hareketlerinden biri olmuştur. Kibbutz üyelerine ise "kibbutznik" (İbranice: קִבּוּצְנִיק) denir.

2010 yılı itibarıyla İsrail'de 270 kibbutz bulunuyor ve bu topluluklarda toplam nüfus 126 bini aşmış durumda. Kibbutzimdeki sanayi ve tarım işletmeleri, ülkenin toplam sanayi üretiminin %9'unu oluştururken, tarımsal üretimin payı 1,7 milyar dolar (yaklaşık %40) civarındadır. Kibbutz Sasa gibi bazı kibbutzim, yüksek teknoloji ve askeri sanayi alanlarında da gelişim göstermiştir.

Bugün İsrail'deki 230 kibbutz, seküler Kibbutz Hareketi'ne bağlıyken, 16'sı Dindar Kibbutz Hareketi bünyesinde faaliyet göstermektedir.

Tarih

İlk kibbutzim

İlk kibbutzim, Filistin'e göç eden Bilu Hareketi üyeleri tarafından kuruldu. Onlardan önce gelen ve tarım köyleri kuran Birinci Aliyah üyeleri gibi, İkinci Aliyah üyeleri de Osmanlı Filistin'inde tarıma dayalı köyler kurarak geçimlerini sağlamayı planlıyordu.

1910 yılında kurulan Degania Alef, ilk kibbutz olarak kabul edilir.

Kibbutz hareketini başlatan bazı kişiler, özellikle eğitim ve ortak yaşam konularında Antik Sparta'nın bazı fikirlerinden etkilenmişti. Hareketin öncülerinden Yosef Baratz, deneyimlerini anlattığı bir kitap da kaleme aldı.

“Toprakla çalışmaktan mutluyduk, ancak eski yerleşimlerin bize uygun olmadığını fark etmiştik. Buraya yerleşirken umduğumuz bu değildi—Yahudilerin Arapları kontrol ettiği ve onları çalıştırdığı bir sistem yerine, işveren ve işçi arasındaki ayrımın tamamen ortadan kalktığı bir düzenin olması gerektiğine inanıyorduk. Bunun daha iyi bir yöntemi olmalıydı.”

Kibbutz fikri, 19. yüzyılın düşünürlerinden Saint-Simon, Proudhon, Robert Owen ve Martin Buber gibi isimlerin görüşlerinden etkilenerek gelişti. Kibbutzim, Yahudilerin tarih boyunca yaşadığı baskılar karşısında bağımsızlık arayışını, Filistin'de yaşam kurma çabasını ve ekonomik gereklilikleri yansıtan bir yapı olarak ortaya çıktı.

Geri Dönüş Yasası kapsamında İsrail'e göç eden Yahudilerin, kibbutzlarda en fazla iki ay kalarak hem İbranice öğrenmesi hem de ülkeye daha hızlı uyum sağlaması amaçlanmaktadır.

Yapı

Kibutzun esası, tüm üyelerin genelde birleşmesiyle oluşur. Kibutz sâkinleri, haftada bir kere toplanıp kibbutz hayatının esas konularında karar verirler. Sekreteri, diğer resmî görevlileri ve fabrika yöneticilerini seçerler. Ayrıca ekonomik komiteye, malî, kültürel, iskân, sağlık konularına çeşitli komite üyelerinin oylarıyla genel meclis karar verir. Komiteler, işlerinde büro memurlarını desteklemek görevine sahiptirler.

Kibutz Merom Golan

Aynı şekilde kibbutzun alt yapısı da şekillendirilir. Fabrikada bütün insanlar umumî idarecilikten tutun da başka liderlik görevlerini tamamlamak için işçiler tarafından seçilirler. Fabrikanın bütün işçileri işçi meclisini teşkil ederler. Bu meclis yoluyla veya fabrika kararlarıyla seçilen komitelere katılırlar. Ayrıca bir yönetim kadrosu vardır. Bu kadro, fabrikanın en üst yöneticileriyle işçi temsilcileriyle bir bütün olarak seçilen kibbutz temsilcilerinden oluşur.

Üretimde kibbutizm "herkes kabiliyetine göre yardım etmelidir" ilkesine göre hareket eder. Tüketimde ise bu ilke herkesin ihtiyacına göre olmaktadır. Temel ihtiyaçlar merkezîleşmiş yapılar yoluyla hazırlanan hizmetler tarzında yerine getirilir. Üyeler ev, elbise, yiyecek, ihtiyarlık ve hastalık anında gereken bakımı eşitlik esasına göre paylaşırlar. Ayrıca üyelerin özel ihtiyaçlarına yönelik imkânları da vardır. Bu ihtiyaçlar için ayrılan miktar, kibbutzun refah seviyesine ve kişisel bütçelere bağlı kibbutzdan kibutza değişmektedir.

Ailenin ekonomik sorumlulukları yoktur. Çocuklarla ilgili ebeveyn farklı sorumluluklar yüklenmezler. Kibutz, ilke olarak çocukların yetiştirilmesini ve eğitilmesini ortaklaşa yapar. Kibutz çocuklarının çoğu, eğitilmiş bakıcıların nezaretinde çocuk yuvalarında yaşarlar. Yaşları ilerledikçe gelişen gruplar içerisinde büyür ve demokratik ilkelere göre kendilerini teşkilatlandırırlar.

Eğitim

Her kibbutzda ilkokul eğitimi verilir. Ortaokul ve lise eğitimi ise birden fazla kibbutzun ortaklaşa kurduğu okullarda sağlanır. Çocuklar, 18 yaşına kadar kesintisiz 12 yıllık eğitime devam ederler.

Nüfus

Kibbutzim nüfusu, 100 ile 2000 kişi arasında değişen yerleşim alanlarından oluşur. Günümüzde yaklaşık 270 kibbutzda yüz binden fazla insan yaşamaktadır. Ülke nüfusuna kıyasla küçük bir oranı temsil etseler de, İsrail ekonomisine beklenenden çok daha büyük katkılar sağlamaktadırlar.

Genel özellikleri

K. Bartölke göre Kibutizmin tespit edilen bazı özellikleri şunlardır;

Kibutz Lotan

1. Kibutzlar, çoğunlukla birincil (ana) ve ikincil (tâlî) sektörleri birleştirip açıkça bir sürtüşmeye girmeksizin üretimin farklı tarzlarına uyum sağlarlar.
2. Ekonomik araçlar üyelerin ihtiyaçlarına, eğitim, kültür ve sosyal konumlarına göre kolektif tarzda tespit edilir.
3. Her üye, herhangi bir iktisadî teşvik olmaksızın görev yapar.
4. Sosyal farklılaşmanın açıkça görüldüğü yerlerde bile çevreye bağlı olmalarına rağmen üyeleri arasındaki maddî eşitliği korumaya çalışırlar.
5. Topluluk içinde yüksek dayanışma, sosyal güvenliği tamamlamayı gerçekleştirir.
6. Üyelik, kişilerin kendi iradesiyle olur ve kişiler istediklerinde topluluğu terk edebilirler.
7. Üyelerin katılmasıyla sosyal ve ekonomik plânlamayı birleştiren hiyerarşik yapılar olmaksızın karar verme ve yönetme denetlenir.

Gelenekler

Kuruluşunun üzerinden bir asır geçmesine rağmen, değişen bir toplumda kalite ve nicelik de değişimini sürdürmektedir. Bu yüzden aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi bazı temel ilkeleri de zamanla değişmiştir:

Kibutz İlkeleri	Geçmiş	Şimdi
Sosyalist inanç	+	+
Siyonizme bağlılık	+	+
Siyasî birlik	+	-
Üyelerin serbestliği	+	+
Üyelerin aynîleşmesi ve işgücü	+	?
Kiralanan işin tahsis edilememesi	+	istenir
İş için mükâfatlandırmanın bulunmaması	+	~
Eşitlik (herkesin ihtiyaçlarına göre, başarısına göre kazanması!)	+	+
Özel olmayan, eşit olmayan tüketim	+	?
İbâdet hayatı	+	-
Beraber yemek yeme	+	kısmen
Ortak duş alma	+	-

Birlik ve partilerarası hoşgörü, kibbutz hayatında halihazır siyasi ortamın sürdürülmesinde etkin olmuştur.

Kısacası kibbutz, küçük ayrımlar bir yana bütün değerlerin toplu mülkiyet altında bulunduğu, çalışmanın toplu olarak örgütlendiği ve çocuklardan başlayarak hayatın büyük bir kısmının toplu olarak düzenendiği ziraî bir köydür.

Kibutizm, İsrail toplumunda gelecek için iyiye yönelik geniş çapta bir devamlılık ve esneklik gösterebilir. Ancak, İsrail toplumu veya halkı için bir model olarak hizmet edip etmediği tartışmalıdır.

Bergmann'a göre;

Eğer model kavramı tekrar ve aynen taklidi ifade ediyorsa, cevap 'hayır'dır. Fakat model yararlanılan, tutarlı dersleri gösteriyorsa cevap 'evet'tir.

Bilindiği üzere, İsrail toplumunun gelişim süreci ve şartları oldukça özeldir. Kibbutz üyeleri yüksek ölçüde siyasi ve sosyâl motivasyona sahiptir. Kibbutzun İsrail Toplumu kurumlarına hâkim olacağı beklenemez. Bir toplum, tümüyle radikal ve ihtilalci değişime dayalı kooperatif örgütler yoluyla maddîleştirilemez.

Kibbutz, kapitalist makro yapısı ve sosyalist mikro yapısı olan bir kuruluştur. Kibbutz, ne kapitalizme yenilmiştir, ne de onu kapitalist çevresi değiştirmiştir. Fakat dostları ve düşmanları onun esasında yeni bir toplumun embriyosu olduğunu söylemektedirler.