Sosyalizm

Sosyalizm, sosyal ve ekonomik olarak toplumsal refahın, katılımcı bir demokrasiyle gerçekleşeceğini ve üretim araçlarının sahibinin topluma ait olduğunu savunan, işçi sınıfının yönetime katılmalarına ağırlık veren, özel üretim yerine kamu bazlı üretimi destekleyen, telkin ve propagandalarını eğitim, tarım ve vergi reformları üzerinde yoğunlaştıran ekonomik ve siyasi bir teoridir. Siyasi yelpazede ve dünyanın çoğu ülkesinde sosyalizm, standart sol ideoloji olarak kabul edilir. Sosyalizm türleri, kaynak tahsisinde piyasaların ve planlamanın rolüne ve kuruluşlardaki yönetim yapısına göre değişir.

Sosyalist sistemler, piyasa dışı ve piyasa biçimleri olarak ikiye ayrılır. Piyasa dışı sosyalist sistem, sosyalistlerin geleneksel olarak sermaye birikimi ve kâr sistemiyle ilişkilendirdiği verimsizlikleri, irrasyonellikleri, öngörülemezliği ve krizleri ortadan kaldırmayı amaçlar. Piyasa sosyalizmi ise parasal fiyatların, faktör piyasalarının ve bazen de kâr güdüsünün kullanımını muhafaza eder. Sosyalist partiler ve fikirler, çeşitli ülkelerde ulusal hükûmetleri yöneten, değişen derecelerde güç ve etkiye sahip siyasi bir güç olmaya devam etmektedir.

Sosyalist siyasi hareket, 18. yüzyılın ortalarından sonlarına kadar süren devrimci hareketlerden ve sosyalistlerin kapitalizmle ilişkilendirdikleri toplumsal sorunlara yönelik endişelerinden kaynaklanan siyasi felsefeleri içerir. 19. yüzyılın sonlarında, Karl Marx ve işbirlikçisi Friedrich Engels'in çalışmalarından sonra sosyalizm, kapitalizm karşıtlığı ve üretim araçlarının bir tür toplumsal mülkiyetine dayanan post-kapitalist bir sistemin savunulması anlamına gelmeye başladı. 1920'lerin başlarında komünizm ve sosyal demokrasi, uluslararası sosyalist hareket içindeki iki baskın siyasi eğilim haline geldi ve sosyalizmin kendisi 20. yüzyılın en etkili seküler hareketi oldu. Birçok sosyalist, feminizm, çevrecilik ve ilerlemecilik gibi diğer toplumsal hareketlerin davalarını da benimsedi.

Sovyetler Birliği'nin dünyanın ilk nominal sosyalist devleti olarak ortaya çıkması, sosyalizmin Sovyet ekonomik modeliyle yaygın bir şekilde ilişkilendirilmesine yol açarken, akademisyenler bazı Batı Avrupa ülkelerinin sosyalist partiler tarafından yönetildiğini veya bazen "demokratik sosyalizm" olarak adlandırılan karma ekonomilere sahip olduğunu belirttiler. 1989 devrimlerinin ardından, gelişmiş kapitalist dünyada sosyal demokrat uzlaşının yerini neoliberal uzlaşının almasıyla bu ülkelerin birçoğu sosyalizmden uzaklaşırken, birçok eski sosyalist siyasetçi ve siyasi parti, "Üçüncü Yol" siyasetini benimsedi; eşitlik ve refaha bağlı kalırken, kamu mülkiyeti ve sınıf temelli siyaseti terk etti. 2010'larda sosyalizm, en belirgin olarak demokratik sosyalizm biçiminde olmak üzere yeniden popülerlik kazandı.

Etimoloji

Andrew Vincent'a göre, "'sosyalizm' kelimesinin kökeni Latince'de birleştirmek ya da paylaşmak anlamına gelen sociare kelimesine dayanmaktadır. Roma ve ardından Orta Çağ hukukundaki ilgili, daha teknik terim societas idi. Bu son kelime, arkadaşlık ve dostluk anlamına gelebildiği gibi, özgür insanlar arasında rızaya dayalı bir sözleşmenin daha hukuksal bir fikri anlamına da gelmekteydi.

Sosyalizm teriminin ilk kullanımı Pierre Leroux'ya aittir ve Leroux, bu terimi ilk kez 1832 yılında Paris'te yayımlanan Le Globe dergisinde kullandığını iddia etmektedir. Leroux, daha sonra ütopik sosyalizm olarak adlandırılacak olan sosyalizmin kurucularından Henri de Saint-Simon'un takipçisiydi. Sosyalizm, bireyin ahlaki değerini vurgularken insanların birbirlerinden soyutlanmış gibi davrandıklarını ya da davranmaları gerektiğini vurgulayan liberal bireycilik doktrini ile tezat oluşturuyordu. İlk ütopyacı sosyalistler, bu bireycilik doktrinini, Sanayi Devrimi sırasında yoksulluk, baskı ve büyük servet eşitsizliği gibi toplumsal kaygıları ele almakta başarısız olduğu için kınadılar. Toplumu rekabete dayandırarak, topluluk yaşamına zarar verdiklerini düşünüyorlardı. Sosyalizmi, kaynakların ortak mülkiyetine dayanan liberal bireyciliğe bir alternatif olarak sundular. Saint-Simon, ekonomik planlama, bilimsel yönetim ve bilimsel anlayışın toplumun örgütlenmesine uygulanmasını önerdi. Buna karşılık Robert Owen, üretim ve mülkiyetin kooperatifler aracılığıyla örgütlenmesini önerdi. Sosyalizm ayrıca Fransa'da Marie Roch Louis Reybaud'ya atfedilirken, İngiltere'de kooperatif hareketinin babalarından biri olan Owen'a atfedilir.

Sosyalizmin tanımı ve kullanımı 1860'larda yerleşti ve komünizm bu dönemde kullanımdan düşerken eş anlamlı olarak kullanılan çağrışımcı, kooperatifçi, mutualist ve kolektivist kavramlarının yerini aldı. Komünizm ve sosyalizm arasındaki ilk ayrım, ikincisinin sadece üretimi toplumsallaştırmayı amaçlarken, birincisinin hem üretimi hem de tüketimi toplumsallaştırmayı amaçlamasıydı. 1888'e gelindiğinde Marksistler, komünizm yerine sosyalizmi kullanmaya başladılar çünkü komünizm, sosyalizmle eş anlamlı eski moda bir kavram olarak görülmeye başlandı. Sosyalizmin Vladimir Lenin tarafından kapitalizm ile komünizm arasındaki bir aşamayı ifade etmek üzere benimsenmesi, Bolşevik Devrimi sonrasına kadar gerçekleşmedi. Lenin bu kavramı, Rusya'nın üretici güçlerinin komünizm için yeterince gelişmediği yönündeki Marksist eleştirilere karşı Bolşevik programını savunmak için kullandı. Komünizm ve sosyalizm arasındaki ayrım, 1918'de Rusya Sosyal Demokrat İşçi Partisi'nin adını Sovyetler Birliği Komünist Partisi olarak değiştirmesinin ardından belirginleşti ve komünist partiler kendilerini sosyalizme adanmış sosyalistler olarak tanımlamaya devam etseler de komünizmi özellikle Bolşevizm, Leninizm ve daha sonra Marksizm-Leninizm politika ve teorilerini destekleyen sosyalistler olarak yorumladılar.

Tarihi

Sosyalizmin tarihinin kökenleri, Aydınlanma Çağı ve 1789 Fransız Devrimi'ne ve bu devrimin getirdiği değişikliklere dayanmakla birlikte, daha önceki hareket ve fikirlerde de emsalleri bulunmaktadır. Karl Marx ve Friedrich Engels tarafından yazılan Komünist Manifesto, 1848 Devrimleri Avrupa'yı kasıp kavurmadan hemen önce 1847-48'de yazıldı ve bilimsel sosyalizm olarak adlandırdıkları şeyi ifade etti. Avrupa'da 19. yüzyılın son üçte birinde, esas olarak Marksizm'den beslenen Demokratik sosyalizme adanmış partiler ortaya çıktı. Avustralya İşçi Partisi, 1899'da Queensland Kolonisi'nde bir haftalığına hükûmet kurarak seçilmiş ilk sosyalist parti oldu.

Yirminci yüzyılın ilk yarısında, Sovyetler Birliği ve Üçüncü Enternasyonal'in dünya çapındaki komünist partileri, Sovyet ekonomik kalkınma modeli ve tüm üretim araçlarına sahip bir devlet tarafından yönetilen merkezi planlı ekonomilerin yaratılması açısından sosyalizmi temsil etmeye başladılar. 1949'da Çin Halk Cumhuriyeti'nin kurulmasıyla sosyalizm hayata geçirildi. Çin'de toprağın yeniden dağıtımı ve Sağcı Karşıtı Hareket yaşandı ve bunu felaketle sonuçlanan Büyük İleri Atılım izledi. Birleşik Krallık'ta Herbert Morrison "sosyalizm, İşçi Partisi hükûmetinin yaptığı şeydir" derken, Aneurin Bevan ise sosyalizmin bir ekonomik plan ve işçi demokrasisi ile "ekonomik faaliyetlerin ana akımlarının kamu yönetimi altına alınmasını" gerektirdiğini savundu. Bazıları kapitalizmin ortadan kaldırıldığını savundu. Sosyalist hükûmetler, kısmi kamulaştırmalar ve sosyal refah ile karma ekonomiyi kurdu.

1968 yılına gelindiğinde, Vietnam Savaşı'nın uzaması, Sovyetler Birliği'ne ve sosyal demokrasiye eleştirel yaklaşan sosyalistler olan Yeni Sol'un ortaya çıkmasına neden oldu. Anarko-sendikalistler ve Yeni Sol'un bazı unsurları ve diğerleri, kooperatifler veya işçi konseyleri şeklinde merkezi olmayan kolektif mülkiyeti desteklediler. 1989'da Sovyetler Birliği'nde komünizm sona erdi, 1989 Devrimleri Doğu Avrupa'ya damgasını vurdu ve 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla sonuçlandı. Sosyalistler, çevrecilik, feminizm ve ilerlemecilik gibi diğer toplumsal hareketlerin davalarını da benimsediler.

1990 yılında São Paulo Forumu, Latin Amerika'daki sol sosyalist partileri birbirine bağlayan Brezilya İşçi Partisi tarafından başlatıldı. Forum üyeleri, 21. yüzyılın başlarında kıtada sol hükûmetlerin pembe dalgasıyla ilişkilendirildi. Ülkeleri yöneten üye partiler arasında Arjantin'de Zafer Cephesi, Ekvador'da PAIS İttifakı, El Salvador'da Farabundo Martí Ulusal Kurtuluş Cephesi, Peru'da Peru Wins ve lideri Hugo Chavez'in "21. Yüzyılın Sosyalizmi" olarak adlandırdığı şeyi başlattığı Venezuela Birleşik Sosyalist Partisi vardı.

Toplumsal ve politik teori

Erken dönem sosyalist düşünce, sivil cumhuriyetçilik, Aydınlanma akılcılığı, romantizm, materyalizm biçimleri, Hristiyanlık, doğal hukuk ve doğal haklar teorisi, faydacılık ve liberal politik ekonomi gibi çok çeşitli felsefi akım ve düşüncelerden etkilenmiştir. Erken dönem sosyalizminin büyük bir kısmının bir diğer felsefi temeli de Avrupa Aydınlanması sırasında ortaya çıkan pozitivizm düşüncesidir. Pozitivizm, hem doğanın hem de toplumun bilimsel bilgi aracılığıyla anlaşılabileceğini ve bilimsel yöntemler kullanılarak analiz edilebileceğini savunuyordu.

Sosyalizmin temel amacı, insanın üretken kapasitesinin genişlemesinin toplumda özgürlük ve eşitliğin yayılmasının temeli olduğu görüşünden hareketle, kapitalizm ve önceki tüm sistemlere kıyasla daha ileri bir maddi üretim düzeyine ve dolayısıyla daha yüksek üretkenlik, verimlilik ve akılcılığa ulaşmaktır. Sosyalist teorinin birçok biçimi, insan davranışının büyük ölçüde sosyal çevre tarafından şekillendirildiğini savunur. Özellikle sosyalizm, toplumsal adetlerin, değerlerin, kültürel özelliklerin ve ekonomik uygulamaların değişmez bir doğa yasasının sonucu değil, toplumsal yaratımlar olduğunu savunur. Dolayısıyla eleştirilerinin nesnesi insan hırsı ya da insan bilinci değil, gözlemlenen sosyal sorunlara ve verimsizliklere yol açan maddi koşullar ve insan yapımı sosyal sistemlerdir. Genellikle analitik felsefenin babası olarak kabul edilen Bertrand Russell, kendisini bir sosyalist olarak tanımlıyordu. Russell, Marksizmin sınıf mücadelesi yönüne karşı çıkıp, sosyalizmi yalnızca gerekli çalışma süresinin giderek azaltılması yoluyla tüm insanlığın yararına olacak şekilde modern makine üretimine uyum sağlamak için ekonomik ilişkilerin düzenlenmesi olarak görmektedir.

Sosyalistler, yaratıcılığı insan doğasının temel bir yönü olarak görür ve özgürlüğü, bireylerin yaratıcılıklarını hem maddi kıtlık hem de zorlayıcı sosyal kurumların kısıtlamaları tarafından engellenmeden ifade edebildikleri bir varoluş hali olarak tanımlar. Sosyalist bireysellik kavramı, bireysel yaratıcı ifade kavramıyla iç içe geçmektedir. Karl Marx, üretici güçlerin ve teknolojinin genişlemesinin insan özgürlüğünün genişlemesinin temeli olduğuna ve teknolojideki modern gelişmelerle uyumlu bir sistem olan sosyalizmin, gerekli emek süresinin aşamalı olarak azaltılması yoluyla "özgür bireyselliklerin" gelişmesini sağlayacağına, yani bireylere gerçek bireyselliklerini ve yaratıcılıklarını geliştirme fırsatı vereceğine inanıyordu.

Kapitalizm eleştirisi

Ana maddeler: Antikapitalizm ve Kapitalizme yönelik eleştiriler

Sosyalistler, sermaye birikiminin, maliyetli, düzeltici, düzenleyici önlemler gerektiren dışsallıklar yoluyla israf yarattığını savunurlar. Ayrıca bu sürecin, yalnızca yüksek basınçlı reklamlar gibi ürünlerin kârlı bir biçimde satılması için yeterli talebi yaratmak amacıyla var olan, dolayısıyla ekonomik talebi karşılamaktan ziyade yaratan savurgan endüstriler ve uygulamalar ürettiğine işaret etmektedirler. Sosyalistler, kapitalizmin, ihtiyaç sahibi bireylere kârla satılamasa bile, tüketim için değil, sadece daha sonra fiyatı yükseldiğinde satmak üzere meta satın almak gibi irrasyonel faaliyetlerden oluştuğunu ve bu nedenle sosyalistler tarafından sıklıkla yapılan önemli bir eleştirinin "para kazanmanın" veya sermaye birikiminin talebin karşılanmasına karşılık gelmediği olduğunu savunurlar. Kapitalizmde ekonomik faaliyetin temel kriteri, üretime yeniden yatırım için sermaye birikimidir, ancak bu, kullanım değeri üretmeyen ve yalnızca birikim sürecini ayakta tutmak için var olan (aksi takdirde sistem krize girer) yeni, üretken olmayan endüstrilerin gelişimini teşvik eder, örneğin finans endüstrisinin yayılması, ekonomik balonların oluşumuna katkıda bulunur. Bu tür birikim ve yeniden yatırım, sabit bir kar oranı talep ettiğinde, toplumun geri kalanındaki kazançlar orantılı olarak artmazsa sorunlara neden olur.

Sosyalistler, özel mülkiyet ilişkilerinin ekonomideki üretici güçlerin potansiyelini sınırladığını düşünmektedir. Sosyalistlere göre özel mülkiyet, gelirin özel temellüküne dayalı, ancak ortak çalışmaya ve girdilerin tahsisinde iç planlamaya dayalı merkezi, toplumsallaştırılmış kurumlarda yoğunlaştığında, kapitalistin rolü gereksiz hale gelene kadar geçersiz hale gelir. Sermaye birikimine ve bir sahipler sınıfına ihtiyaç duyulmadığından, üretim araçlarındaki özel mülkiyet, bu toplumsallaştırılmış varlıkların kamusal veya ortak mülkiyetine dayanan bireylerin özgür bir birliği ile değiştirilmesi gereken modası geçmiş bir ekonomik örgütlenme biçimi olarak algılanmaktadır. Özel mülkiyet, planlama üzerinde kısıtlamalar getirmekte, iş dalgalanmalarına, işsizliğe ve aşırı üretim krizleri sırasında maddi kaynakların muazzam bir şekilde israf edilmesine neden olan koordinasyonsuz ekonomik kararlara yol açmaktadır.

Gelir dağılımındaki aşırı eşitsizlikler, sosyal istikrarsızlığa yol açmakta ve yeniden dağıtıcı vergilendirme şeklinde yüksek maliyetli düzeltici önlemler gerektirmektedir; bu önlemler bir yandan çalışma güdüsünü zayıflatırken, sahtekârlığa davetiye çıkarmakta ve vergi kaçakçılığı olasılığını artırmakta, diğer yandan da piyasa ekonomisinin genel verimliliğini azaltmaktadır. Bu düzeltici politikalar, asgari ücret, işsizlik sigortası, kârların vergilendirilmesi ve yedek işgücü ordusunun azaltılması gibi şeyler sağlayarak piyasanın teşvik sistemini sınırlandırır ve kapitalistlerin daha fazla üretime yatırım yapmaları için teşviklerin azalmasına neden olur. Özünde, sosyal refah politikaları kapitalizmi ve onun teşvik sistemini felce uğratır ve bu nedenle uzun vadede sürdürülemez. Marksistler, bu eksikliklerin üstesinden gelmenin tek yolunun sosyalist bir üretim tarzının kurulması olduğunu savunmaktadır. Sosyalistler ve özellikle Marksist sosyalistler, işçi sınıfı ile sermaye arasındaki içsel çıkar çatışmasının mevcut insan kaynaklarının en iyi şekilde kullanılmasını engellediğini ve çelişkili çıkar gruplarının (emek ve iş dünyası) genel ekonomik verimlilik pahasına ekonomiye kendi lehlerine müdahale etmesi için devleti etkilemeye çalışmasına yol açtığını savunur. İlk sosyalistler, kapitalizmi, gücü ve zenginliği toplumun küçük bir kesiminde yoğunlaştırdığı için eleştirmişlerdir. Buna ek olarak, kapitalizmin mevcut teknoloji ve kaynakları halkın çıkarları doğrultusunda maksimum potansiyelde kullanmadığından şikayet etmişlerdir.

Marksizm

Ana madde: Marksizm

Gelişmenin belirli bir aşamasında toplumun maddi üretici güçleri, o zamana kadar içinde hareket ettikleri mevcut üretim ilişkilerine, ya da bunların hukuki ifadesinden başka bir şey olmayan mülkiyet ilişkilerine ters düşerler. Ardından bir toplumsal devrim dönemi başlar. İktisadi temeldeki değişimler, er ya da geç devasa üstyapıyı altüst eder.

—Karl Marx, Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı

Karl Marx ve Friedrich Engels, sosyalizmin tarihsel bir zorunluluk olarak ortaya çıkacağını; çünkü kapitalizmin, üretici güçler ve teknolojinin gelişmesiyle ortaya çıkan ve gittikçe artan içsel çelişkileri nedeniyle kendisini işlevsiz ve sürdürülemez hale getireceğini savundu. Üretici güçlerdeki bu ilerlemeler, kapitalizmin eski toplumsal üretim ilişkileriyle birleşince çelişkiler yaratacak ve işçi sınıfı bilincini doğuracaktı. Marx ve Engels, ücret ya da maaşla geçinenlerin bilinçlerinin ücretli kölelik koşulları tarafından şekillendirileceği ve bunun da özgürlüklerini ya da kurtuluşlarını kapitalistlerin üretim araçları üzerindeki mülkiyetini ve dolayısıyla bu ekonomik düzeni ayakta tutan devleti yıkarak arama eğilimine yol açacağı görüşünü savundular. Onlara göre, koşullar bilinci belirler ve kapitalist sınıfın rolünün sona ermesi, nihayetinde devletin ortadan kalkacağı sınıfsız bir toplumla sonuçlanır.

Karl Marx'ın yazıları, Marksist siyaset teorisinin ve Marksist ekonominin gelişimine temel oluşturmuştur.

Marx ve Engels, sosyalizm ve komünizm terimlerini birbirlerinin yerine kullandılarsa da, daha sonraki birçok Marksist, sosyalizmi kapitalizmin yerini alacak ve komünizmden önce gelecek belirli bir tarihsel aşama olarak tanımlamıştır.

Sosyalizmin (özellikle Marx ve Engels'in 1871 Paris Komünü'nden sonra tasarladıkları şekliyle) başlıca özellikleri, proletaryanın kendi çıkarları doğrultusunda kuracakları bir işçi devleti aracılığıyla üretim araçları üzerinde denetim sahibi olmasıdır.

Ortodoks Marksistler için sosyalizm, "herkesten yeteneğine göre, herkese katkısına göre " ilkesine dayanan komünizmin alt aşamasıdır; üst aşama komünizm ise " herkesten yeteneğine göre, herkese ihtiyacına göre " ilkesine dayanır ve ancak sosyalist aşamanın ekonomik verimliliği daha da geliştirmesi ve üretim otomasyonunun mal ve hizmetlerin aşırı bolluğuna yol açmasıyla mümkün hale gelir. Marx, kapitalizm tarafından ortaya çıkarılan maddi üretici güçlerin (sanayi ve ticarette), üretimin bir meta yaratmak amacıyla işçi sınıfının kitlesel, toplumsal ve kolektif bir faaliyetine dönüşmesi nedeniyle işbirliğine dayalı bir toplumu zorunlu kıldığını savundu; ancak bu üretim süreci özel mülkiyet (üretim ilişkileri ya da mülkiyet ilişkileri) altında gerçekleşiyordu. Büyük fabrikalardaki kolektif çaba ile özel mülkiyet arasındaki bu çatışma, işçi sınıfında, günlük deneyimlerindeki kolektif emeğe uygun biçimde kolektif mülkiyet kurma yönünde bilinçli bir istek uyandıracaktı.

Devletin rolü

Ana maddeler: Anti-devletçilik ve Devlet sosyalizmi

Sosyalistler, devlete ve onun devrimci mücadelelerde, sosyalizmin inşasında ve yerleşik bir sosyalist ekonomide oynaması gereken role dair farklı bakış açıları benimsemişlerdir.

19. yüzyılda, devlet sosyalizmi felsefesi ilk olarak Alman siyaset felsefecisi Ferdinand Lassalle tarafından açıkça ortaya konmuştur. Karl Marx'ın devlet anlayışının aksine Lassalle, devletin başlıca işlevinin mevcut sınıf yapılarını korumak olan sınıf temelli bir iktidar yapısı olduğu yönündeki anlayışı reddetmiştir. Lassalle ayrıca, devletin "sönümlenmeye" mahkûm olduğu yönündeki Marksist görüşü de reddetmiştir. Ona göre devlet, sınıf bağlılıklarından bağımsız bir varlık ve dolayısıyla sosyalizme ulaşmak için elzem olan bir adalet aracı olarak görülmeliydi.

Rusya'da Bolşevik liderliğindeki devrimden önce, reformistlerin yanı sıra konsey komünizmi gibi ortodoks Marksist akımlar, anarşistler ve liberteryen sosyalistler de dahil olmak üzere birçok sosyalist, sosyalizmi kurmanın bir yolu olarak devletin merkezi planlamayı yürütmesi ve üretim araçlarına sahip olması fikrini eleştirmiştir. Ancak Leninizmin Rusya'daki zaferinin ardından, "devlet sosyalizmi" fikri sosyalist hareket içerisinde hızla yayıldı ve sonunda devlet sosyalizmi Sovyet tipi ekonomik modelle özdeşleşti.

Joseph Schumpeter, sosyalizm ve toplumsal mülkiyetin, devletin üretim araçları üzerindeki mülkiyetiyle ilişkilendirilmesini, mevcut haliyle devletin kapitalist toplumun bir ürünü olması ve farklı bir kurumsal çerçeveye aktarılamayacağı gerekçesiyle reddetti. Schumpeter, tıpkı feodalizmin kendine özgü kurumsal biçimleri sahip olması gibi, sosyalizm içinde de modern kapitalizmde var olanlardan farklı kurumlar bulunacağını savundu. Ona göre devlet, mülkiyet ve vergilendirme gibi kavramlarla birlikte, yalnızca ticari toplumlara (kapitalizme) özgüydü ve bunları gelecekteki bir sosyalist toplum bağlamına yerleştirmeye çalışmak, bu kavramların bağlam dışı kullanılarak çarpıtılması anlamına gelirdi.

Ütopik ve bilimsel sosyalizm karşılaştırması

Ana maddeler: Bilimsel sosyalizm ve Ütopik sosyalizm

Ütopik sosyalizm, Henri de Saint-Simon, Charles Fourier ve Robert Owen'ın çalışmalarıyla temsil edilen ve Karl Marx ile diğer erken dönem sosyalistlerine ilham veren modern sosyalist düşüncenin ilk akımlarını tanımlamak için kullanılan bir terimdir. Devrimci sosyal demokrat hareketlerle rekabet halinde olan bu ideal toplum vizyonları, toplumun maddi koşullarına dayanmadıkları gerekçesiyle eleştirilmiş ve gerici olarak görülmüştür. Teknik olarak herhangi bir fikir bütünü ya da tarihin herhangi bir döneminde yaşamış herhangi bir kişi ütopik sosyalist olarak nitelenebilir olsa da, bu terim genellikle 19. yüzyılın ilk çeyreğinde yaşamış kişilere yönelik olarak, onların saf ve fikirlerinin gerçeklikten kopuk olduğunu anlatmak amacıyla daha sonraki sosyalistler tarafından küçümseyici bir anlamda kullanılmıştır.

Hutteritler gibi üyeleri topluluk halinde yaşayan dini mezhepler genellikle "ütopik sosyalistler" olarak adlandırılmasa da yaşam biçimleri bunun tipik bir örneğidir. Bu tür topluluklar bazılarınca dini sosyalistler olarak sınıflandırılmıştır. Benzer şekilde, sosyalist fikirlere dayanan modern niyetli topluluklar da "ütopik sosyalist" olarak değerlendirilebilir. Marksistler için Batı Avrupa'da kapitalizmin gelişimi, sosyalizmi hayata geçirme olasılığı için maddi bir temel sağlamıştır; çünkü Komünist Manifesto'ya göre "burjuvazi, her şeyden önce kendi mezar kazıcılarını üretir," yani toplumun kendisine yüklediği tarihsel hedeflerin bilincine varması gereken işçi sınıfını.

Reform mu, devrim mi?

Ana maddeler: Devrimci sosyalizm ve Reformizm

Devrimci sosyalistler, toplumun sosyoekonomik yapısında yapısal değişiklikler yapmak için toplumsal bir devrimin gerekli olduğunu savunurlar. Devrimci sosyalistler arasında strateji, teori ve devrimin tanımı konusunda görüş farklılıklar vardır. Ortodoks Marksistler ve sol komünistler, devrimin, üretici güçlerdeki teknolojik değişiklikler nedeniyle toplumdaki çelişkilerin bir sonucu olarak kendiliğinden ortaya çıkacağına inanan imkansızcı bir duruş sergilerler. Lenin ise kapitalizm altında işçi sınıfının sendikal örgütlenmenin ve kapitalistlerden taleplerde bulunmanın ötesinde bir sınıf bilincine ulaşamayacağını öne sürmüştür. Bu nedenle Leninistler, sınıf bilinçli devrimcilerden oluşan bir öncü örgütün, toplumsal devrimin koordinasyonunda merkezi bir rol alarak kapitalist devleti ve sonunda devlet kurumunu tamamen ortadan kaldırmasının tarihsel bir zorunluluk olduğunu savunur. Devrim, devrimci sosyalistler tarafından mutlaka şiddet içeren bir ayaklanma anlamına gelmez; daha çok, işçi sınıfı başta olmak üzere emekçi kitlelerin çoğunluğunun önderliğinde sınıf toplumunun tüm alanlarında gerçekleşen köklü bir dönüşümü ifade eder.

Reformizm, genellikle sosyal demokrasi ve kademeli ilerlemeyi savunan demokratik sosyalizmle ilişkilendirilir. Reformizm, sosyalistlerin kapitalist toplum içinde parlamento seçimlerine katılmaları ve seçildikleri takdirde, hükümet aygıtını kullanarak kapitalizmin istikrarsızlık ve eşitsizliklerini gidermeyi hedefleyen siyasi ve toplumsal reformlar yapmaları gerektiğini savunur. Sosyalizm içinde reformizm iki farklı şekilde kullanılır: Birinin yapısal dönüşüm veya sosyalizmi getirme niyeti yoktur ve bu tür yapısal değişikliklere karşı çıkmak için kullanılır. Diğeri ise reformların, doğrudan sosyalist olmasalar da, sosyalizm davasını işçi sınıfına benimseterek devrimci bilinci yükseltmeye katkı sağlayabileceği varsayımına dayanır.

Sosyal demokrat reformizmin toplumda sosyalist bir dönüşüme yol açıp açmayacağına dair tartışma yüzyılı aşkın bir süredir devam etmektedir. Reformizm, kapitalist ekonomik sistemi aşmayı amaçlarken aynı zamanda onun koşullarını iyileştirmeye ve böylece onu toplum için daha katlanılabilir kılmaya çalıştığı için paradoksal olmakla eleştiriliyor. Rosa Luxemburg'a göre kapitalizm reformlarla ortadan kaldırılmaz, "aksine sosyal reformların gelişimiyle daha da güçlenir". Benzer şekilde, Büyük Britanya Sosyalist Partisi'nden Stan Parker, reformların sosyalistler için boşa harcanan enerji olduğunu ve kapitalizmin mantığına bağlı kalmaları gerektiği için etkilerinin sınırlı olduğunu savunmuştur. Fransız toplumsal kuramcı André Gorz, reformizm ve toplumsal devrimi eleştirerek "reformist olmayan reformlar" adını verdiği üçüncü bir alternatif önermiştir. Bu reformlar, kapitalizm içinde yaşam koşullarını iyileştirmeye veya ekonomik müdahalelerle desteklemeye yönelik reformlar yerine yapısal dönüşümler hedefliyordu.

Kültür

Sosyalizmde, dayanışma toplumun temeli olacaktır. Edebiyat ve sanat, bugünkünden çok farklı bir tona akortlanacaktır.

—Troçki, Edebiyat ve Devrim, 1924

Leninist anlayışa göre öncü partinin rolü, burjuvazinin işçi ve köylüleri ekonomik olarak sömürebilmek için onlara öğrettiği, kurumsal din ve milliyetçilik gibi kültürel statükoyu oluşturan toplumsal yanlış bilinç durumunu ortadan kaldırmak için işçi ve köylüleri siyasi olarak eğitmekti. Lenin'in etkisiyle Bolşevik Parti Merkez Komitesi, sosyalist işçi kültürünün gelişiminin "tepeden" kontrol edilerek engellenmemesi gerektiğini belirterek Proletkult'un (1917-1925) ulusal kültür üzerindeki örgütsel denetimine karşı çıkmıştır. Benzer şekilde Troçki de partiyi, kitlelerin eğitim düzeyini yükseltilmek ve onları kültürel alana dahil etmek için kültür aktaran bir araç olarak görmüş, fakat dil ve sunum açısından sanatsal yaratım sürecinin sanatçının kendi alanı olması gerektiğini savunmuştur. Siyaset bilimci Baruch Knei-Paz'a göre bu, Troçki'nin kültürel konulardaki tutumu ile 1930'lardaki Stalin'in politikaları arasındaki çeşitli farklardan birini temsil ediyordu.

Meksikalı sanatçı Diego Rivera tarafından yapılan "Evrenin Denetleyicisi İnsan" tablosu

Troçki, Edebiyat ve Devrim adlı eserinde, estetik meseleleri sınıf ve Rus devrimiyle ilişkili olarak inceledi. Sovyet akademisyen Robert Bird, Troçki'nin çalışmasını "Komünist bir lider tarafından sanat üzerine yapılmış ilk sistematik inceleme" ve daha sonraki Marksist kültürel ve eleştirel teoriler için bir katalizör olarak değerlendirmiştir.

Troçki, kültür ve bilim hakkındaki görüşlerini daha ayrıntılı bir biçimde ortaya koyduğu bir kitap olan Gündelik Hayatın Sorunları'nda, kültürel gelişimin sosyalist yeniden inşa için bir ön koşul olduğunu savunmuştur. Özellikle, kültürel gelişimin endüstriyel ve teknik ilerlemeyi hızlandıracağını ileri sürmüştür. Rusya'daki düşük teknik düzey ve uzmanlığı kültürel geri kalmışlığın bir sonucu olarak gören Troçki, bu iki unsurun diyalektik bir etkileşim içerisinde birbirine bağlı olduğunu öne sürdü. Troçki'ye göre, radyo gibi Batılı endüstriyel teknik ve ürünler, kapitalist bir sistemin ürünü olma statüleri nedeniyle reddedilmemeli, aksine yeni teknik ve kültürel üretim biçimlerini kolaylaştırmak için Sovyet sosyalist çerçevesine dahil edilmelidir. Bu yaklaşıma göre, tekniklerin aktarımı, rasyonalizm, verimlilik, kesinlik ve kalite açısından yeni kültürel dönüşümleri de beraberinde getirmektedir.

Troçki daha sonra, önde gelen sanatçılar Andre Breton ve Diego Rivera'nın desteğiyle 1938 yılında Bağımsız ve Devrimci Sanat İçin Bir Manifesto'nun yazarlarından biri olacaktı. Troçki'nin hoşgörü, sınırlı sansür ve edebi geleneklere saygı çağrısında bulunan yazıları, New York Entelektüelleri arasında büyük ilgi görmüştür.

Stalin iktidarından önce, 1920'ler boyunca Sovyetler Birliği'nde edebi, dini ve ulusal temsilciler belli bir düzeyde özerkliğe sahip olsa da bu gruplar daha sonra Stalin döneminde yoğun baskılara maruz kaldılar. Stalin döneminde sanatsal üretimde sosyalist gerçekçilik dayatıldı ve müzik, film ve spor gibi diğer yaratıcı endüstriler aşırı düzeyde siyasi kontrole tabi tutuldu.

1960'larda ortaya çıkan karşı kültür olgusu Yeni Sol'un entelektüel ve radikal bakış açısını biçimlendirdi; ileri sanayi kapitalizminin egemen kültürüne karşı, ırkçılık karşıtlığına, antiemperyalizme ve doğrudan demokrasiye büyük önem verdi. Sosyalist gruplar da "Vietnam Dayanışma Kampanyası", "Savaşı Durdurun Koalisyonu", "Nazi Karşıtı Birlik" ve "Faşizme Karşı Birleşin" gibi bir dizi karşı-kültürel hareketle yakın ilişki içinde oldu.

Ekonomi

Ana madde: Sosyalist ekonomi

Ayrıca bakınız: Kullanım amaçlı üretim

Albert Einstein, 1949 tarihli "Neden Sosyalizm?" başlıklı makalesinde sosyalist planlı ekonomi anlayışını savunur.

Sosyalist ekonomi şu öncül üzerinden yola çıkar: "Bireyler tek başlarına değil birbirleriyle işbirliği içinde yaşar ve çalışırlar. Dahası, insanların ürettiği her şey bir anlamda toplumsal bir üründür ve bir malın üretimine katkıda bulunan herkes bundan pay alma hakkına sahiptir. Dolayısıyla bir bütün olarak toplum, tüm üyelerinin yararı için mülkiyete sahip olmalı ya da en azından onu kontrol etmelidir."

Sosyalizmin orijinal anlayışı, üretimin doğrudan mal ve hizmet üretecek şekilde kendi faydası (veya klasik ve Marksist ekonomide, "kullanım değeri") için organize edildiği, kaynakların finansal hesaplama ve kapitalizmin ekonomik yasalarının (değer yasası gibi) aksine fiziksel birimler cinsinden doğrudan tahsis edildiği, genellikle kira, faiz, kâr ve para gibi kapitalist ekonomik kategorilerin sona ermesini içeren bir ekonomik sistemdi. Tam gelişmiş bir sosyalist ekonomide, üretimin ve üretim girdi ve çıktılarının dengelenmesi mühendisler tarafından üstlenilmesi gereken teknik bir süreç haline gelir.

Günümüzde var olduğu haliyle kapitalist toplumdaki ekonomik anarşi, bence kötülüklerin esas kaynağıdır. ... Bu kötülükleri ortadan kaldırmanın sadece tek yolunun olduğuna inanıyorum: toplumsal amaçlara yönelmiş bir eğitim sisteminin eşlik ettiği sosyalist bir ekonomik sistemin kurulması. Böyle bir ekonomide üretim araçları, toplumun mülkiyetindedir ve planlı bir şekilde kullanılır. Üretimi toplumun gereksinimlerine göre planlayan bir ekonomi, yapılacak işleri çalışabilen herkes arasında paylaştıracak ve her çocuk, kadın ve erkeğe geçim kaynağı sağlayacaktır. Bireyin eğitimi, onun kendi doğuştan gelen becerilerini geliştirmesinin yanı sıra, günümüz toplumundaki başarı ve gücün yüceltilmesinin aksine diğer insanlara karşı sorumluluk duygusunu geliştirmeye çalışacaktır.

—Albert Einstein, "Neden Sosyalizm?", 1949

Piyasa sosyalizmi, üretimi organize etmek ve üretim faktörlerini toplumsal mülkiyetteki işletmeler arasında paylaştırmak için piyasa mekanizmasını kullanan ve ekonomik fazlanın (kârın) özel sermaye sahiplerine değil, sosyal bir temettü olarak topluma döndüğü bir dizi farklı ekonomik teori ve sistemi ifade eder. Piyasa sosyalizminin varyasyonları arasında klasik ekonomiye dayanan mutualizm gibi liberteryen öneriler ve Lange Modeli gibi neoklasik ekonomik modeller yer almaktadır. Joseph Stiglitz, Mancur Olson ve özellikle anti-sosyalist pozisyonları savunmayan bazı ekonomistler, bu tür demokratik veya piyasa sosyalizmi modellerinin dayandırılabileceği hakim ekonomik modellerin mantıksal kusurları veya uygulanamaz varsayımları olduğunu göstermiştir. Bu eleştiriler, John Roemer ve Nicholas Vrousalis tarafından geliştirilen piyasa sosyalizmi modellerine dahil edilmiştir.

Üretim araçları, üretim mülkünü kullananların işçi kooperatifleri aracılığıyla doğrudan sahipliğinde, üretim araçlarını işleten ya da kullananlara yönetim ve kontrolün devredildiği toplumun ortak mülkiyetinde veya bir devlet aygıtı aracılığıyla kamusal mülkiyette olabilir. Kamusal mülkiyet, devlet işletmelerinin kurulmasını, millileştirmeyi, belediyeleştirmeyi veya özerk kolektif kurumları kapsayabiliir. Bazı sosyalistler, sosyalist bir ekonomide en azından ekonominin "komuta tepelerinin" kamuya ait olması gerektiğini düşünür. Öte yandan ekonomik liberaller ve sağ liberteryenler, üretim araçlarının özel mülkiyetini ve piyasa takasını özgürlük anlayışlarının merkezinde yer alan doğal varlıklar veya ahlaki haklar olarak görürler. Kapitalizmin ekonomik dinamiklerini değişmez ve mutlak saydıkları için de üretim araçlarının kamusal mülkiyetini, kooperatifleri ve ekonomik planlamayı bir özgürlük ihlali olarak değerlendirirler.

İşletmelerin faaliyetleri üzerindeki yönetim ve kontrol, işyerinde eşit güç ilişkileri kurularak mesleki özerkliği en üst düzeye çıkarmak için özyönetim ve özyönetişim esasına dayanır. Sosyalist bir örgütlenme biçimi, hiyerarşik denetimi ortadan kaldırarak işyerinde yalnızca teknik bilgiye dayalı bir hiyerarşinin kalmasını sağlar. Her üye, şirkette karar alma yetkisine sahip olur ve genel politika hedeflerinin belirlenmesine katılabilir. Bu hedefler, şirketin koordinasyon hiyerarşisini oluşturan teknik uzmanlar tarafından yürütülecek ve bu uzmanlar, çalışma topluluğunun hedeflere ulaşması için plan veya yönergeleri hazırlayacaktır.

Varsayımsal bir sosyalist ekonomide paranın rolü ve kullanımı tartışmalı bir konudur. Karl Marx, Robert Owen, Pierre-Joseph Proudhon ve John Stuart Mill gibi on dokuzuncu yüzyıl sosyalistleri, para gibi tüketim malları satın almak için kullanılacak, ancak paranın aksine sermaye birikimine dönüşemeyecek ve üretim sürecinde kaynak tahsisinde kullanılamayacak çeşitli emek çekleri veya emek kredileri türleri önermiştir. Bolşevik devrimci Lev Troçki, sosyalist bir devrimin ardından paranın keyfi biçimde ortadan kaldırılamayacağını savunmuştur. Paranın "tarihsel misyonunu" tüketmesi gerektiğini; yani işlevsel olarak gereksiz hale gelene dek kullanılması ve sonunda sadece istatistikçiler için muhasebe fişlerine dönüşmesi gerektiğini ve ancak daha uzak bir gelecekte bu rol için bile paraya ihtiyaç duyulmayacağını öne sürmüştür.

Planlı ekonomi

Ana madde: Planlı ekonomi

Planlı ekonomi, üretim araçlarının kamu mülkiyetinde olması ve üretim ile dağıtımın ekonomik planlama yoluyla koordine edilmesinin bir karışımından oluşan bir ekonomi türüdür. Planlı bir ekonomi, merkezi veya merkezi olmayan bir yapıya sahip olabilir. Enrico Barone, planlı bir sosyalist ekonomi için kapsamlı bir teorik çerçeve sunmuştur. Onun modelinde, kusursuz hesaplama tekniklerinin uygulandığı varsayımıyla, girdi ve çıktıları eşdeğerlik oranlarıyla ilişkilendiren eşzamanlı denklemler, arz ve talebi dengeleyecek uygun değerlemeleri sağlayacaktı.

Planlı ekonominin en belirgin örneği Sovyetler Birliği'nin ekonomik sistemiydi ve bu nedenle merkezi planlı ekonomik model genellikle 20. yüzyılın tek partili komünist devletleriyle ilişkilendirilir. Merkezi planlı bir ekonomide, üretilecek mal ve hizmet miktarına ilişkin kararlar bir planlama kurumu tarafından önceden belirlenir (ayrıca bkz. Sovyet tipi ekonomik planlama). Sovyetler Birliği ve Doğu Bloku'nun ekonomik sistemleri, ekonomik koordinasyonun emirler, direktifler ve üretim hedefleriyle sağlandığı sistemler olarak tanımlanan "komuta ekonomileri" olarak sınıflandırılır. Farklı politik görüşlere sahip ekonomistlerin Sovyet ekonomisinin gerçek işleyişi üzerine yaptığı çalışmalar, bunun aslında planlı bir ekonomi olmadığını göstermektedir. Bilinçli bir planlama yerine, Sovyet ekonomisi, planın yerel aktörler tarafından değiştirildiği ve orijinal planların büyük ölçüde yerine getirilmediği bir sürece dayanıyordu. Planlama ajansları, bakanlıklar ve işletmeler, daha üst bir makamdan aktarılan bir planı takip etmek yerine, planın formülasyonu sırasında birbirleriyle uyum sağlama ve pazarlık yoluna gitmişlerdir. Bu durum, bazı ekonomistlerin Sovyet ekonomisinde gerçekte planlamanın yapılmadığını, bu sebeple "yönetilen" veya "idare edilen" ekonomi tanımının daha uygun olacağını öne sürmelerine yol açmıştır.

Merkezi planlama büyük ölçüde Marksist-Leninistler tarafından desteklenmiş olsa da, Sovyetler Birliği'nde Stalinizmin yükselişinden önce merkezi planlamaya karşı tavırlar sergileyen bazı fraksiyonlar bulunuyordu. Lev Troçki, merkezi planlama yerine merkezi olmayan planlamayı savunmuştu. Ona göre merkezi planlamacılar, entelektüel kapasiteleri ne olursa olsun, ekonomideki milyonlarca insanın katılımıyla oluşan girdiler ve zımni bilgiden yoksun oldukları için bir ekonomideki ekonomik faaliyetlerin tümünü etkili bir şekilde koordine edemeyecekler ve sonuç olarak yerel ekonomik koşullara yanıt veremeyeceklerdi.

Özyönetimli ekonomi

Ana maddeler: İşçi özyönetimi, Özyönetimli sosyalizm ve Ekonomik demokrasi

1905'te St. Petersburg İşçi Temsilcileri Sovyeti, ortada Troçki. Sovyetler, işçi konseylerinin ilk örneklerinden biriydi.

Özyönetimli, merkezi olmayan bir ekonomi, özerk ve kendi kendini düzenleyen ekonomik birimlere ve kaynak tahsisi ile karar alma süreçlerinde merkezi olmayan bir mekanizmaya dayanır. Bu model, Alfred Marshall, John Stuart Mill ve Jaroslav Vanek gibi önemli klasik ve neoklasik ekonomistlerden destek görmüştür. Özyönetimin emek yönetimli ve işçiler tarafından yönetilen işletmeler gibi birçok farklı türü vardır. Özyönetimin hedefleri sömürüyü ortadan kaldırmak ve yabancılaşmayı azaltmaktır. Lonca sosyalizmi, işçilerin ticaretle ilgili loncalar aracılığıyla "kamu ile zımni bir sözleşme ilişkisi içinde" endüstriyi kontrol etmesini savunan siyasi bir harekettir. Birleşik Krallık'ta ortaya çıkmış ve 20. yüzyılın ilk çeyreğinde en etkili dönemini yaşamıştır. Bu hareket, G. D. H. Cole ile yakından ilişkilendirilmiş ve William Morris'in fikirlerinden etkilenmiştir.

Project Cybersyn, hesaplamalı ekonomik planlamanın erken bir biçimiydi

Bu tür sistemlerden biri, işletmelerin işçiler tarafından yönetildiği ve ücret düzeyleri ile iş bölümlerinin demokratik olarak belirlendiği ve büyük ölçüde serbest piyasa ekonomisine dayanan kooperatif ekonomisidir. Üretken kaynaklar yasal olarak kooperatifin mülkiyetinde olacak ve intifa haklarını kullanacak olan işçilere kiralanacaktır. Merkezi olmayan planlamanın bir başka biçimi de sibernetiğin, yani ekonomik girdilerin tahsisini yönetmek için bilgisayarların kullanılmasıdır. Şili'de sosyalistlerin yönettiği Salvador Allende hükûmeti, hükûmet, devlet işletmeleri ve tüketiciler arasında gerçek zamanlı bir bilgi köprüsü olan Cybersyn Projesi ile deneyler yaptı. Bundan önce, Sovyetler Birliği'nde OGAS projesi ile ulusal çapta bir bilgi ağı üzerinden sibernetik ekonomik planlama sistemi kurulması amaçlanmış, ancak bürokratik çıkar çatışmaları nedeniyle hayata geçirilememiştir.

Daha yeni bir başka varyant ise, ekonominin işçi ve tüketici konseyleri tarafından planlandığı katılımcı ekonomidir. Bu modelde işçiler yalnızca gösterdikleri çaba ve fedakarlıklara göre ücretlendirilecek, böylece tehlikeli, rahatsız edici ve ya ağır işlerde çalışanlar en yüksek geliri alacak ve dolayısıyla daha az çalışabileceklerdi. Özyönetimli, piyasa dışı bir sosyalizm için çağdaş modellerden biri de, Pat Devine'in müzakereli koordinasyon modelidir. Bu model, kullanılan varlıklardan etkilenenlerin toplumsal mülkiyetine dayanır ve kararlar, üretimin en yerel düzeyinde bulunanlar tarafından alınır.

Michel Bauwens, açık kaynak kodlu yazılım hareketin ve peer-to-peer üretimi, kapitalist ve merkezi olarak planlanmış ekonomiye yeni bir alternatif üretim biçimi olarak tanımlıyor. Bu model, işbirliğine dayalı özyönetim, kaynakların ortak mülkiyeti ve dağıtık sermayeye erişimi olan üreticilerin özgür işbirliği yoluyla kullanım değeri üretimine dayanır.

Anarko-komünizm, devletin, özel mülkiyetin ve kapitalizmin ortadan kaldırılarak üretim araçlarının ortak mülkiyetini savunan bir anarşizm teorisidir. Anarko-sendikalizm, İspanya İç Savaşı sırasında Katalonya'da ve İspanyol Devrimi'nin diğer bazı bölgelerinde uygulanmıştır. Sam Dolgoff'a göre, yaklaşık sekiz milyon insanın doğrudan veya dolaylı olarak İspanyol Devrimi'ne katılmıştır.

Eski Yugoslavya Sosyalist Federal Cumhuriyeti ekonomisi, piyasa temelli kaynak tahsisine, üretim araçlarının toplumsal mülkiyetine ve işletmelerde özyönetime dayalı bir özyönetimli sosyalizm modeli oluşturmuştur. 1953'teki reformların ardından bu sistem, Yugoslavya'daki Sovyet tipi merkezi planlamanın yerine geçmiştir.

Marksist iktisatçı Richard D. Wolff, "üretimin, işçilerin işyerlerinde kolektif olarak kendi kendilerini yönetebilecekleri şekilde yeniden düzenlenmesinin" toplumu yalnızca geçen yüzyılın kapitalizminin ve devlet sosyalizminin ötesine taşımakla kalmayacağını, aynı zamanda insanlık tarihinde kölelik ve feodalizmden önceki geçişlere benzer bir dönüm noktası olacağını savunur. Wollf'a göre Corporación Mondragon örneği, "kapitalist üretim örgütlenmesine şaşırtıcı derecede başarılı bir alternatiftir".

Devlet güdümlü ekonomi

Ana madde: Devlet sosyalizmi

Ayrıca bakınız: Dirijizm, Millîleştirme, Devlet mülkiyeti ve Devlet kapitalizmi

Devlet sosyalizmi, üretim araçlarının mülkiyetinin devlet aygıtına ait olmasını savunan ve bunu ya kapitalizm ile sosyalizm arasında bir geçiş aşaması olarak ya da başlı başına bir nihai hedef olarak gören her türlü sosyalist düşünce akımını tanımlamak için kullanılabilir. Genellikle bu terim, teknik uzmanların işçi konseyleri veya işyeri demokrasisi yerine toplum ve kamu yararı adına şirketleri yönettiği bir teknokratik yönetim biçimini ifade eder.

Devlet güdümlü ekonomi, 20. yüzyılda çeşitli sosyal demokrat siyasi partiler tarafından teşvik edildiği haliyle, büyük endüstrilerin kamusal mülkiyetine dayanan bir karma ekonomi türünü de ifade edebilir. Bu ideoloji, Clement Attlee döneminde İngiliz İşçi Partisi'nin politikalarını etkilemiştir. Francis Beckett, 1945'te başbakan olan Clement Attlee'nin biyografisinde şöyle yazmaktadır: "Hükümet ... daha sonradan karma ekonomi olarak bilinecek bir şey istiyordu."

Birleşik Krallık'ta millileştirme, endüstrinin zorunlu satın alınması (yani tazminat) yoluyla sağlandı. British Aerospace; British Aircraft Corporation, Hawker Siddeley ve diğer büyük özel uçak şirketlerinin birleşimiydi. British Shipbuilders, Cammell Laird, Govan Shipbuilders, Swan Hunter ve Yarrow Shipbuilders gibi büyük gemi inşa şirketlerinin birleşimiydi. 1947'de kömür madenlerinin millileştirilmesiyle, eski maden sahiplerinin hisselerinin dönüştürüldüğü tahviller üzerindeki faizleri karşılayabilmek için kömür endüstrisini ticari olarak işletmekle görevli bir kömür kurulu oluşturulmuştur.

Piyasa sosyalizmi

Ana madde: Piyasa sosyalizmi

Piyasa sosyalizmi, piyasa ekonomisinde faaliyet gösteren kamusal mülkiyetteki veya kooperatiflere ait işletmelerden oluşur. Üretim araçlarının tahsisi ve muhasebesi için piyasa ve parasal fiyatları kullanan ve böylece sermaye birikim sürecini koruyan bir sistemdir. Elde edilen kâr, çalışanların ücretlerinin ödenmesi, işletmeyi kolektif biçimde sürdürmek veya kamu kurumlarını finanse etmek için kullanılır. Devlet işletmelerinin kârı maksimize etmeye çalıştığı devlet güdümlü piyasa sosyalizmi biçimlerinde, kârlar sosyal temettü yoluyla hükûmet programlarını ve hizmetlerini finanse etmek için kullanılabilir. Bu da kapitalist sistemlerde var olan çeşitli vergi biçimlerine olan ihtiyacı ortadan kaldırır veya büyük ölçüde azaltır. Neoklasik iktisatçı Léon Walras, toprak ve doğal kaynakların devlet mülkiyetine dayanan sosyalist bir ekonominin, gelir vergilerini gereksiz kılmak için bir kamu finansmanı aracı sağlayacağına inanıyordu. Yugoslavya, kooperatiflere ve işçi özyönetimine dayalı bir piyasa sosyalizmi ekonomisi uygulamıştır. Çekoslovakya lideri Alexander Dubček tarafından Prag Baharı sırasında getirilen ekonomik reformların bazıları piyasa sosyalizmi unsurları içermekteydi.

Pierre-Joseph Proudhon, mutualizmin başlıca teorisyeni ve etkili Fransız sosyalist düşünür.

Mutualizm, her kişinin bireysel veya kolektif olarak bir üretim aracına sahip olabileceği ve ticaretin serbest piyasada eşdeğer miktarda emeği temsil ettiği bir toplumu savunan bir ekonomik teori ve anarşist düşünce okuludur. Bu sistemin temel unsurlarından biri, üreticilere yalnızca idari giderleri karşılayacak kadar bir miktar, asgari bir faiz oranıyla kredi verecek bir karşılıklı kredi bankasının kurulmasıydı. Mutualizm, emek veya ürünü satıldığında karşılığında "tam olarak benzer ve eşit faydada bir ürün üretmek için gerekli olan emek miktarını" içeren mal veya hizmet alması gerektiğini savunan bir emek değer teorisine dayanır.

Çin'deki mevcut ekonomik sistem, resmi olarak Çin özelliklerine sahip sosyalist piyasa ekonomisi olarak adlandırılmaktadır. Bu sistem, ekonominin komuta kademelerini oluşturan ve kamu mülkiyeti statüleri yasalarla güvence altına alınmış geniş bir devlet sektörü ile, esas olarak emtia üretimi ve hafif sanayi ile uğraşan ve 2005 yılında üretilen GSYİH'nin %33'ü ila %70'inden fazlasına kadar bir paya sahip olan özel sektörü bir araya getirmektedir. 1980'lerden bu yana özel sektör faaliyetlerinde hızlı bir artış yaşanmış olsa da, devlet varlıklarının özelleştirilmesi 2005'te neredeyse durmuş ve kısmen tersine çevrilmiştir. Mevcut Çin ekonomisinde, doğrudan Çin'in merkezi hükûmetine rapor veren 150 adet anonim şirketi haline gelmiş devlet işletmesi bulunmaktadır. 2008 yılına gelindiğinde, bu devlet şirketleri gittikçe daha dinamik hale gelerek devlet için büyük gelir artışları sağlamış ve 2009 mali krizi sırasında büyümenin büyük bölümünü oluşturan devlet sektörünün öncülüğünde bir toparlanma yaşanmıştır. Çin ekonomik modeli, yaygın olarak çağdaş bir devlet kapitalizmi biçimi olarak tanımlanmaktadır. Batı kapitalizmi ile Çin modeli arasındaki en büyük fark, halka açık şirketlerde devlet mülkiyetindeki hisse oranının derecesidir. Vietnam Sosyalist Cumhuriyeti, Doi Moi ekonomik yenilenmesinden sonra benzer bir model benimsemiş; ancak Vietnam modeli, hükûmetin devlet sektörü ve stratejik endüstriler üzerinde sıkı kontrolünü koruması ve emtia üretiminde özel sektör faaliyetlerine izin vermesi bakımından Çin modelinden bir miktar farklılık göstermektedir.

Siyaset

Ayrıca bakınız: Emek hareketi ve Sendika

1 Mayıs 1912'de New York Şehri'ndeki Union Meydanı'ndaki sosyalistler

Başlıca sosyalist siyasi hareketler arasında anarşizm, komünizm, işçi hareketi, Marksizm, sosyal demokrasi ve sendikalizm yer alsa da, bağımsız sosyalist teorisyenler, ütopik sosyalist yazarlar ve sosyalizmi savunan akademisyenler bu hareketlerde temsil edilmeyebilir. Bazı siyasi gruplar, sosyalizme aykırı görülen görüşlere sahip olmalarına rağmen kendilerine sosyalist demiştir. Sosyalizmin birçok çeşidi olmasına ve sosyalizmin tamamını kapsayan tek bir tanım olmamasına rağmen, akademisyenler tarafından belirlenen ortak unsurlar bulunmaktadır.

Angelo S. Rappoport, Dictionary of Socialism (1924) adlı eserinde, sosyalizmin kırk farklı tanımını analiz ederek sosyalizmin ortak unsurlarının, sermayenin özel mülkiyeti ve kontrolünün toplumsal etkilerine yönelik genel bir eleştiri (bunların yoksulluk, düşük ücretler, işsizlik, ekonomik ve toplumsal eşitsizlik ve ekonomik güvence eksikliğine neden olması); bu sorunların çözümünün üretim, dağıtım ve değişim araçları üzerinde bir tür kolektif kontrol olduğu genel görüşü (kontrolün derecesi ve yöntemi sosyalist hareketler arasında farklılık gösterir); bu kolektif kontrolün sonucunun toplumsal eşitliğin olduğu, insanların ekonomik olarak korunduğu ve çoğu insan için daha tatmin edici bir yaşamın sağlandığı toplumsal adalete dayalı bir toplum olması gerektiği konularında bir görüş birliği olduğu sonucuna vardı.

Bhikhu Parekh, The Concepts of Socialism (1975) adlı eserinde, sosyalizmin ve özellikle sosyalist toplumun dört temel ilkesini, yani toplumsallık, sosyal sorumluluk, işbirliği ve planlama olarak tanımlar. Michael Freeden ise, Ideologies and Political Theory (1996) adlı incelemesinde tüm sosyalistlerin beş temayı paylaştığını belirtir: birincisi, sosyalizmin toplumun yalnızca bireylerden oluşan bir topluluktan daha fazlası olduğunu ileri sürmesi; ikincisi, insan refahını arzu edilen bir hedef olarak görmesi; üçüncüsü, insanı doğası gereği aktif ve üretken olarak görmesi; dördüncüsü, insan eşitliğine inanması; ve beşincisi ise, tarihin ilerlemeci olduğu ve insanların böyle bir değişimi sağlamak için çalışması koşuluyla olumlu dönüşümler yaratacağı inancıdır.

Anarşizm

Ana madde: Anarşizm

Anarşizm, çoğunlukla kendi kendini yöneten gönüllü kurumlarla tanımlanan devletsiz toplumları savunur; ancak bazı yazarlar, anarşizmi hiyerarşik olmayan özgür üretici birliklerine dayalı daha spesifik kurumlar olarak tanımlamıştır. Anarşizm, devletin istenmeyen, gereksiz veya zararlı olduğunu savunsa da, bu en temel mesele değildir; devlet sistemi de dahil olmak üzere insan ilişkilerinin yürütülmesinde otorite veya hiyerarşik örgütlenmeye karşı çıkmayı gerektirir. Mutualistler piyasa sosyalizmini destekler; kolektivist anarşistler işçi kooperatiflerini ve üretime harcanan zamana göre belirlenen maaşları savunur; anarko-komünistler kapitalizmden anarko-komünizme ve armağan ekonomisine doğrudan geçişi savunur ve anarko-sendikalistler ise işçilerin doğrudan eylemini ve genel grevi tercih eder.

Sosyalist hareket içindeki otoriter-liberter mücadele ve tartışmalar, Birinci Enternasyonal'e ve 1872'de buradan ihraç edilerek Anti-otoriter Enternasyonal'e liderlik eden ve ardından kendi liberter enternasyonalleri olan Anarşist St. Imier Enternasyonal'i kuran anarşistlere dek kadar uzanır. 1888'de, otoriter devlet sosyalizmine ve zorunlu komünizme karşı kendini anarşist bir sosyalist ve liberteryen sosyalist olarak ilan eden bireyci anarşist Benjamin Tucker, State Socialism and Anarchism (Devlet Sosyalizmi ve Anarşizm) adlı makalesinde Ernest Lesigne'in "Sosyalist Mektubu"nun tam metnine yer verdi. Lesigne'e göre iki tür sosyalizm vardı: "Biri diktatoryal, diğeri liberteryen." Tucker bu ayrımı, Marksist okulla özdeşleştirdiği otoriter devlet sosyalizmi ile kendisinin de savunduğu liberteryen anarşist sosyalizm veya kısaca anarşizm arasında yapıyordu. Tucker, otoriter "devlet sosyalizminin diğer sosyalizm biçimlerini gölgede bırakmasının, ona sosyalist fikri tekeline alma hakkı vermediğini" belirtti. Tucker'a göre, bu iki sosyalizm okulunun ortak noktası, emek değer teorisi ve amaçlarıydı; anarşizm bu amaçlara farklı yöntemlerle ulaşmaya çalışıyordu.

Anarchist FAQ'un yazarları gibi anarşistlere göre anarşizm, sosyalizmin birçok geleneğinden biridir. Anarşistler ve diğer anti-otoriter sosyalistler için sosyalizm, ancak "insanların kendi işlerini, duruma göre bireyler veya bir grubun parçası olarak yönettikleri, sınıfsız ve otorite karşıtı (yani özgürlükçü) bir toplum anlamına gelebilir. Başka bir deyişle, işyeri de dahil olmak üzere hayatın her alanında özyönetim anlamına gelir." Michael Newman da, anarşizmi birçok sosyalist gelenekten biri olarak kabul eder. Peter Marshall ise şu görüşü dile getirir: "Genel olarak anarşizm, liberalizmden ziyade sosyalizme daha yakındır... Anarşizm büyük ölçüde sosyalist kampın içinde yer alsa da liberalizmde de yansımaları vardır. Sosyalizme indirgenemez; onu ayrı ve özgün bir doktrin olarak görmek en yerinde yaklaşımdır."

Demokratik sosyalizm ve sosyal demokrasi

Ana maddeler: Demokratik sosyalizm ve Sosyal demokrasi

Yumruk ve gül, demokratik sosyalizm ve sosyal demokrasinin ortak sembolü

Demokratik sosyalizm, işçi sınıfı tarafından ve işçi sınıfı için ekonomik demokrasiye dayalı bir ekonomi kurmayı amaçlayan her türlü sosyalist hareketi ifade eder. Demokratik sosyalizmi tanımlamak zordur ve akademisyenler bu terime radikal biçimde farklı anlamlar yüklemişlerdir. Bazı tanımlar, sosyalizme devrimci bir yoldan ziyade seçimlere dayalı, reformist veya evrimsel bir yolla ulaşmayı hedefleyen tüm sosyalizm biçimlerini ifade eder. Christopher Pierson'a göre, "1989'un vurguladığı karşıtlık, Doğu'daki sosyalizm ile Batı'daki liberal demokrasi arasında değilse, o halde Batı'daki liberal demokrasinin bir asırlık sosyal demokrat baskıyla şekillendirildiği, dönüştüğü ve uzlaştırıldığı kabul edilmelidir." Pierson ayrıca, "Batı'daki anayasal arenadaki sosyal demokrat ve sosyalist partilerin, gözlerini zaman zaman ne kadar uzak bir hedefe dikmiş olsalar da, neredeyse her zaman mevcut kapitalist kurumlarla bir uzlaşma siyasetine dahil olduklarını" savunur. Ona göre, "sosyalizmin ölümünü savunanlar, sosyal demokratların sosyalist kampa ait olduğunu kabul ederlerse —ki bence öyle yapmalılar— o zaman sosyalizm (tüm çeşitleriyle) ile liberal demokrasi arasındaki karşıtlık ortadan kalkmalıdır. Zira mevcut liberal demokrasi, büyük ölçüde sosyalist (sosyal demokrat) güçlerin eseridir."

Önce kârın gecekondulardan çıkarılması gerektiğini söylemeden gecekondulara son vermekten bahsedemezsiniz. Bu noktada gerçekten zor bir işe kalkışıyorsunuz çünkü insanlarla uğraşmaya başlıyorsunuz. Sanayinin kaptanlarıyla uğraşıyorsunuz. Bu, tehlikeli sularda yüzdüğümüz anlamına geliyor, çünkü aslında kapitalizmde bir sorun olduğunu söylüyoruz. Servetin daha adil bir dağılımı olmalı ve belki de Amerika, demokratik sosyalizme doğru ilerlemelidir.

—Martin Luther King Jr., 1966

Sosyal demokrasi, sosyalist siyasal düşünce geleneğinin bir parçasıdır. Pek çok sosyal demokrat kendisini sosyalist veya demokratik sosyalist olarak tanımlar ve Tony Blair gibi bazıları bu terimleri birbirinin yerine kullanır. Ancak, bu üç terim arasında “açık farklılıklar” görenler de olmuş ve kendi siyasal görüşlerini ifade etmek için sosyal demokrasi kavramını tercih etmişlerdir. İki ana yönelim olarak, demokratik sosyalizmi kurmak veya öncelikle kapitalist sistem içinde bir refah devleti inşa etmek gösterilebilir. İlk varyant, demokratik sosyalizmi reformist ve kademeli yöntemlerle ilerletmeyi amaçlar. İkinci varyantta ise sosyal demokrasi; refah devleti, toplu sözleşme planları, kamu tarafından finanse edilen kamusal hizmetlerin desteklenmesini ve karma bir ekonomiyi içeren bir politik rejimdir. 20. yüzyılın ikinci yarısında Batı ve Kuzey Avrupa'dan bahsetmek için sıklıkla bu şekilde kullanılırdı. Jerry Mander bunu "hibrit ekonomi" olarak tanımlamış ve kapitalist ve sosyalist vizyonların etkin bir işbirliği olarak görmüştür. Bazı çalışmalar ve anketler, insanların sosyal demokrat toplumlarda neoliberal toplumlara kıyasla daha mutlu ve sağlıklı yaşama eğiliminde olduklarını göstermektedir.

Sosyal demokratlar, ilerici toplumsal reformlar yoluyla ekonominin sosyalizme barışçıl ve evrimsel bir geçişini savunurlar. Tek meşru anayasal yönetim biçiminin, hukukun üstünlüğü ilkesine bağlı bir temsili demokrasi olduğunu ileri sürerler. Siyasal demokrasinin, çalışanlar ve diğer ekonomik paydaşların yeterli düzeyde ortak karar alma hakkını garanti etmek için ekonomik demokrasiyi de kapsayacak şekilde genişletilmesini desteklerler. Tamamen serbest piyasa ekonomisini ya da bütünüyle planlı bir ekonomiyi reddederken eşitsizliğe, yoksulluğa ve baskıya karşı çıkan karma bir ekonomiyi desteklerler. Yaygın sosyal demokrat politikalar arasında evrensel sosyal haklar ve eğitim, sağlık, işçi tazminatı ve çocuk bakımı ve yaşlı bakımı gibi diğer hizmetler gibi herkein erişimine açık kamu hizmetleri bulunur. Sosyal demokrasi, sendikal işçi hareketini ve işçiler için toplu pazarlık haklarını destekler. Sosyal demokrat partilerin çoğu Sosyalist Enternasyonal'e üyedir.

Modern demokratik sosyalizm, sosyalizmin ideallerini demokratik bir sistem bağlamında yaymayı amaçlayan geniş bir siyasi harekettir. Bazı demokratik sosyalistler mevcut sistemi reforme etmek için sosyal demokrasiyi geçici bir araç olarak desteklerken, diğerleri daha devrimci yöntemler lehine reformizmi reddeder. Modern sosyal demokrasi ise, kapitalizmi daha adil ve insani hale getirmek için kademeli olarak yasal değişikliklere gitmeyi vurgularken, sosyalist bir toplum inşa etme yönündeki teorik nihai hedefi ise belirsiz bir geleceğe bırakır. Sheri Berman'a göre, Marksizm, dünyayı daha adil ve daha iyi bir gelecek için değiştirme vurgusu nedeniyle genel olarak değerli sayılır.

Her iki hareket de terminoloji ve ideoloji açısından büyük benzerlikler gösterse de aralarında birkaç temel farklılık vardır. En önemli fark, siyasetlerinin nesnesinde yatar. Günümüz sosyal demokratları refah devleti, işsizlik sigortası ve kapitalizmin pratik, ilerici reformlarıyla ilgilenir ve kapitalizmi yönetmeye ve insancıllaştırmaya odaklanır. Öte yandan demokratik sosyalistler, kapitalizmi sosyalist bir ekonomik sistemle değiştirmeyi amaçlar ve kapitalizmi düzenlemeler ve refah politikalarıyla insancıllaştırmaya yönelik her türlü girişimin piyasayı bozacağını ve ekonomik çelişkiler yaratacağını savunurlar.

Etik ve liberal sosyalizm

Ana maddeler: Etik sosyalizm ve Liberal sosyalizm

Etik sosyalizmin kurucusu R. H. Tawney

Etik sosyalizm, sosyalizmi ekonomik, egoist ve tüketici temellerin aksine, etik ve ahlaki temellere dayandırır. Sahiplenmeci bireyciliğe

karşı çıkarken, özgecilik, işbirliği ve sosyal adalet ilkelerine dayalı ahlaki açıdan bilinçli bir ekonomiye duyulan ihtiyacı vurgular. Etik sosyalizm, ana akım sosyalist partilerin resmi felsefesi olmuştur.Şablon:Sfnmp

Liberal sosyalizm, liberal ilkeleri sosyalizme dahil eder. Hem kamusal hem de özel sermaye mallarını içeren karma bir ekonomiyi desteklemesi nedeniyle savaş sonrası sosyal demokrasiyle karşılaştırılmıştır. Demokratik sosyalizm ve sosyal demokrasi, üretim araçlarının özel mülkiyetine yönelik kapitalizm eleştirisi bağlamında anti-kapitalist konumlar olarak değerlendirilirken liberal sosyalizm, kapitalizmin hatasının yapay ve hukuki tekelcilik olduğunu belirterek bütünüyle denetimsiz bir piyasa ekonomisine karşı çıkar. Özgürlük ve toplumsal eşitliğin birbirine uyumlu ve karşılıklı olarak bağımlı kavramlar olduğunu düşünür.

Etik veya liberal sosyalist olarak tanımlanabilecek ilkeler, John Stuart Mill, Eduard Bernstein, John Dewey, Carlo Rosselli, Norberto Bobbio ve Chantal Mouffe gibi filozoflar tarafından temellendirilmiş veya geliştirilmiştir. Diğer önemli liberal sosyalist figürler arasında Guido Calogero, Piero Gobetti, Leonard Trelawny Hobhouse, John Maynard Keynes ve R. H. Tawney yer almaktadır. Liberal sosyalizm özellikle Britanya ve İtalya siyasetinde öne çıkmıştır.

Otoriter sosyalizm

Ana madde: Otoriter sosyalizm

Otoriter sosyalizm veya diğer adıyla “yukarıdan sosyalizm”, siyasi çoğulculuğu reddederken belli bir sosyalist ekonomi biçimini savunan ekonomik ve siyasi bir sistemdir. Terim, kendisini “sosyalist” olarak tanımlayan ve çok partili siyaset, toplanma özgürlüğü, habeas corpus ve ifade özgürlüğü gibi liberal-demokratik kavramları ya karşı devrim korkusuyla ya da sosyalist hedeflere ulaşmak için reddeden bir dizi ekonomik-politik sistemi ifade eder. Gazeteci ve akademisyenler, başta Sovyetler Birliği, Çin, Küba ve müttefikleri olmak üzere pek çok ülkeyi otoriter sosyalist devletler olarak nitelendirmiştir.

Hal Draper, yukarıdan sosyalizmi, sosyalist devleti yönetmek için elit bir yönetim kullanan felsefe olarak tanımlar. Sosyalizmin diğer yüzü ise daha demokratik olan "aşağıdan sosyalizm"dir. Marksist ideal aşağıdan sosyalizm olsa bile elit çevrelerde yukarıdan sosyalizm fikri çok daha sık tartışılır çünkü daha pratiktir. Draper'a göre aşağıdan sosyalizm, sosyalizmin daha saf, daha Marksist versiyonudur. Ona göre Karl Marx ve Friedrich Engels, "batıl bir otoriterliğe yol açma potansiyeline sahip" her türlü sosyalist kuruma şiddetle karşıydı. Draper, bu ayrımın "reformist veya devrimci, barışçıl veya şiddet yanlısı, demokratik veya otoriter vb." arasındaki ayrımı yansıttığını ileri sürer.

Arthur Lipow'a göre Marx ve Engels, "demokrasi ve insan özgürlüğünün genişletilmesi için aşağıdan mücadele eden kitlesel bir işçi sınıfı hareketine" dayanan "modern devrimci demokratik sosyalizmin kurucuları" idiler. Bir tür aşağıdan sosyalizm olan bu ideoloji, "otoriter, anti-demokratik inanç" ve "sosyalizm olduğunu iddia eden çeşitli totaliter kolektivist ideolojiler" ile "20. yüzyılda, despotik bir "yeni sınıfın" sosyalizm adına tabakalı bir ekonomiyi yönettiği hareketlere ve devlet biçimlerine yol açan yukarıdan sosyalizmin birçok çeşidiyle" karşıtlık oluşturur. Lipow, Bellamyizm ve Stalinizmi, sosyalist hareketin tarihindeki iki önemli otoriter sosyalist akım olarak tanımlar.

Liberteryen sosyalizm

Ana madde: Liberteryen sosyalizm

Liberteryen terimini kullanan ilk anarşist dergi, 1858 ile 1861 yılları arasında New York'ta Fransız liberteryen komünist Joseph Déjacque tarafından yayınlanan Le Libertaire, Journal du Mouvement Social'dı. Déjacque, kendini "liberteryen" olarak tanımlayan ilk kayıtlı kişiydi.

Liberteryen sosyalizm, (bazen sol liberteryenizm, sosyal anarşizm veya sosyalist liberteryenizm olarak da adlandırılır) sosyalizm içinde merkezi devlet mülkiyetini ve denetimini reddeden, ücretli emek ilişkilerini (ücretli köleliğin) ve genel olarak devletin kendisini de eleştiren otorite karşıtı, devlet karşıtı ve liberteryen bir gelenektir. İşçi özyönetimini ve merkezsizleştirilmiş, yerinden yönetimci siyasi örgütlenme yapılarını vurgular. Özgürlük ve eşitliğe dayalı bir topluma, üretimin kontrolünü elinde tutan otoriter kurumların ortadan kaldırılmasıyla ulaşılabileceğini ileri sürer. Liberteryen sosyalistler genellikle doğrudan demokrasiyi ve liberter belediyecilik, yurttaş meclisleri, sendikalar ve işçi konseyleri gibi federatif veya konfederatif birlikleri tercih ederler.

Anarko-sendikalist Gaston Leval bu yapıyı şöyle açıklamaktadır:

“Bu nedenle, tüm faaliyetlerin koordine edildiği; toplumsal yaşama ya da her bir işletmeye mümkün olan en geniş özerkliği sağlayacak kadar esnek, ama düzensizliği önleyecek kadar da bütünlüklü bir toplum öngörüyoruz…İyi örgütlenmiş bir toplumda tüm bunlar, en üst düzeylerde dikey olarak birleşen paralel federasyonlardan oluşan, bütün ekonomik işlevlerin birbirleriyle dayanışma içinde yürütüldüğü ve gerekli uyumun kalıcı olarak korunduğu geniş bir organizma şeklinde sistematik biçimde gerçekleştirilecektir.”

— Gaston Leval, Libertarian Socialism: A Practical Outline

Tüm bunlar, liberteryen ve gönüllü özgür üretici birliklerine genel bir çağrı çerçevesinde, insan yaşamının her alanındaki meşru olmayan otoritenin tanımlanması, eleştirilmesi ve fiilen ortadan kaldırılması aracılığıyla gerçekleştirilir.

Liberteryen sosyalizm, daha geniş sosyalist hareketin bir parçası olarak kendini Bolşevizm, Leninizm ve Marksizm-Leninizm akımlardan, ayrıca sosyal demokrasiden ayrı tutar. Geçmişte ve günümüzde liberteryen sosyalist olarak tanımlanan siyasi felsefeler ve hareketler arasında anarşizm (anarko-komünizm, anarko-sendikalizm, kolektivist anarşizm, bireyci anarşizm ve mutualizm), otonomizm, komünalizm, katılımcılık, liberteryen Marksizm (konsey komünizmi ve Lüksemburgculuk), devrimci sendikalizm ve ütopik sosyalizm (Fourierizm) yer alır.

Arapçada "Lâ" (Hayır!) anlamına gelen "Lam" ve "Elif" harfleri Türkiye'de İslami sosyalizminin sembolüdür.

Dini sosyalizm

Ana madde: Dinî sosyalizm

Hristiyan sosyalizmi, Hristiyanlık ve sosyalizmin iç içe geçmesini ifade eden geniş bir kavramdır.

İslami sosyalizm, sosyalizmin daha ruhani bir biçimidir. Müslüman sosyalistler, Kuran ve Muhammed'in öğretilerinin eşitlik ve kamu mülkiyeti ilkeleriyle yalnızca uyumlu olmakla kalmayıp, aynı zamanda bunları aktif olarak teşvik ettiğini savunur ve ilhamını Muhammed'in kurduğu erken dönem Medine refah devletinden alır. Müslüman sosyalistler, Batılı muadillerinden daha muhafazakârdır ve köklerini anti-emperyalizm, sömürgecilik karşıtlığı ve bazen (eğer Arapça konuşulan bir ülkedeyse) Arap milliyetçiliğinden alır. İslami sosyalistler, meşruiyetin dini metinlerden ziyade siyasi yetkiden türetilmesi gerektiğine inanırlar.

Sendikalizm

Ana madde: Sendikalizm

Sendikalizm, endüstriyel işçi sendikaları aracılığıyla işler. Devlet sosyalizmini ve yerleşik siyasetin kullanımını reddeder. Sendikalistler, genel grev gibi stratejileri savunarak devlet iktidarını reddederler. Üretim araçlarına işçilerin sahip olan ve onları yönettiği, federasyon halinde örgütlenmiş işçi birliklerine veya sendikalarına dayalı sosyalist bir ekonomiyi savunurlar. De Leonizm gibi bazı Marksist akımlar sendikalizmi destekler. Anarko-sendikalizm, sendikalizmi işçilerin kapitalist toplumda ekonominin kontrolünü ele geçirmelerinin bir yöntemi olarak görür. Örneğin, İspanyol Devrimi büyük ölçüde anarko-sendikalist işçi sendikası CNT tarafından örgütlenmiştir. Uluslararası İşçi Birliği, anarko-sendikalist işçi sendikaları ve girişimlerinin uluslararası bir federasyonudur.

Toplumsal görüşler

Modern toplumlarda sosyalizme yönelik dikkate değer düzeyde destek bulunduğunu gösteren çok sayıda kamuoyu araştırması bulunmaktadır.

2018 yılında IPSOS tarafından yapılan bir anket, küresel ölçekte katılımcıların %50'sinin mevcut sosyalist değerlerin toplumsal ilerleme için büyük önem taşıdığı görüşüne büyük ölçüde ya da kısmen katıldığını ortaya koymuştur. Bu oran Çin'de %84, Hindistan'da %72, Malezya'da %62, Türkiye'de %62, Güney Afrika'da %57, Brezilya'da %57, Rusya'da %55, İspanya'da %54, Arjantin'de %52, Meksika'da %51, Suudi Arabistan'da %51, İsveç'te %49, Kanada'da %49, Büyük Britanya'da %49, Avustralya'da %49, Polonya'da %48, Şili'de %48, Güney Kore'de %48, Peru'da %48, İtalya'da %47, Sırbistan'da %47, Almanya'da %45, Belçika'da %44, Romanya'da %40, Amerika Birleşik Devletleri'nde %39, Fransa'da %31, Macaristan'da %28 ve Japonya'da %21 olarak bulunmuştur.

Institute of Economic Affairs (IEA) tarafından 2021 yılında yapılan bir ankete göre, Birleşik Krallık'ta 16–24 yaş arası katılımcıların %67'si sosyalist bir ekonomik sistemde yaşamak istediğini belirtmiş, %72'si enerji, su ve demiryolları gibi çeşitli endüstrilerin yeniden millileştirilmesini desteklemiş ve %75'i iklim değişikliğinin özellikle kapitalizme özgü bir sorun olduğu görüşüne katılmıştır.

2023 yılında IPSOS tarafından yapılan başka bir anket, Birleşik Krallık kamuoyunun çoğunluğunun su, demiryolu ve elektrik gibi kamu hizmetlerinin kamu mülkiyetinde olmasını desteklediğini göstermiştir. Katılımcıların %68'i su hizmetlerinin; %65'i demir yollarının; %63'ü elektrik şebekelerinin kamusal mülkiyette olmasını ve %39'u da geniş bant erişiminin hükümet tarafından işletilmesini desteklemiştir. Anket, bu görüşlerin hem geleneksel İşçi Partisi hem de Muhafazakâr Parti seçmenleri arasında da geniş bir desteğe sahip olduğunu ortaya koymuştur.

2019 tarihli bir Axios anketinde, ABD'li milenyum kuşağının %70'inin sosyalist bir adaya oy vermeye istekli olduğunu ve aynı demografinin %50'sinin kapitalizme karşı biraz veya oldukça olumsuz bir görüşe sahip olduğunu ortaya koymuştur. Bunu takip eden 2021 tarihli bir başka Axios anketinde ise 18-34 yaş arası ABD'li yetişkinlerin %51'inin sosyalizm hakkında olumlu bir görüşe sahip olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte, genel olarak Amerikan nüfusunun %41'i sosyalizme olumlu bakarken, %52'si olumsuz görüş bildirmiştir.

2023 yılında Fraser Institute tarafından yayımlanan araştırma sonuçlarına göre, Kanadalıların %42'si sosyalizmi ideal sistem olarak görürken bu oran Birleşik Krallık'ta %43, Avustralya'da %40 ve Amerika Birleşik Devletleri'nde %31 olarak ölçülmüştür. Kanada'da 18–24 yaş arası sosyalizme genel destek %50 iken 55 yaş üstü grupta %28'e kadar düşmektedir.

2025 yılında Rasmussen ve Heartland Enstitüsü tarafında ortaklaşa yürütülen bir ankete göre, ABD'li 18–39 yaş arası genç seçmenlerin %53'ü gelecek 2028 başkanlık seçimlerinde sosyalist bir adayın aday olma ihtimalini desteklemekte ve aynı grubun %76'sı enerji, sağlık ve büyük teknoloji sektörleri gibi önemli sanayilerin kamulaştırılmasını savunmaktadır.

Eleştiriler

Analitik Marksist sosyolog Erik Olin Wright'a göre, "Sağ, sosyalizmi bireysel özel mülkiyet hakkını ihlal eden ve devlet baskısının korkunç biçimlerini serbest bırakan bir şey olarak kınarken", "Sol ise onu toplumsal eşitlik, gerçek özgürlük ve insan potansiyellerinin gelişimi için yeni ufuklar açan bir şey olarak görüyordu."

Sosyalizmin birçok çeşidi olduğu için, eleştirilerin çoğu belirli bir yaklaşımı hedef almıştır. Bir yaklaşımın savunucuları genellikle diğerlerini eleştirir. Sosyalizm, hem ekonomik örgütlenme modelleri hem de siyasi ve toplumsal sonuçları bakımından eleştirilmiştir. Diğer eleştiriler ise sosyalist harekete, partilere veya mevcut devletlere yöneltilmiştir.

Bazı eleştiriler, Avusturya Okulu savunucularının sosyalist hesaplama tartışması çerçevesinde geliştirdiği ekonomik hesaplama problemi gibi teorik temellere dayanırken, diğerleri eleştirilerini sosyalist toplumlar kurma yönündeki tarihsel girişimleri inceleyerek desteklemektedir. Ekonomik hesaplama problemi, planlı bir sosyalist sistemde kaynak tahsisinin uygulanabilirliğini ve yöntemlerini sorgular. Merkezi planlama, radikal solun bazı kesimleri tarafından da eleştirilir. Liberter sosyalist iktisatçı Robin Hahnel, merkezi planlamanın teşvik ve yenilik konusundaki doğal engellerini aşsa bile, ekonomik demokrasi ve özyönetimi en üst düzeye çıkaramayacağını, bunların da ana akım ekonomik özgürlük anlayışından entelektüel olarak daha tutarlı, istikrarlı ve adil kavramlar olduğuna inandığını belirtmektedir.

Ekonomik liberaller ve sağ liberteryenler, üretim araçlarının özel mülkiyetinin ve piyasa değişiminin özgürlük ve hürriyetin merkezinde yer alan doğal varlıklar veya ahlaki haklar olduğunu ve kapitalizmin ekonomik dinamiklerinin değişmez ve mutlak olduğunu savunurlar. Bu nedenle, üretim araçlarının kamu mülkiyetinin ve ekonomik planlamanın özgürlüğe bir müdahale olduğunu da savunurlar.

Sosyalizmin eleştirmenleri, herkesin eşit servete sahip olduğu bir toplumda, iyi yapılan işin ödüllendirilmeyeceği için çalışmaya yönelik maddi teşviğin ortadan kalkacağını ileri sürer. Ayrıca, teşviklerin üretkenliği artırdığını ve teşviklerin yokluğunun durgunluğa yol açacağını savunurlar. Gelir paylaşımının bireysel çalışma motivasyonunu azalttığını, bu nedenle gelirlerin mümkün olduğunca bireyselleştirilmesi gerektiğini iddia eden eleştiriler de bulunmaktadır.

Peter Self, sosyalizmin eşitlik hedefini eleştirerek, eşitliğin bireysel farklılıkları aşındıracağını ve eşit bir toplum kurmanın güçlü bir baskıyı zorunlu kıldığını savundu.

Milton Friedman ise özel ekonomik faaliyetin yokluğunun siyasi liderlere zorlayıcı yetkiler vermesini sağlayacağını, oysa kapitalist bir düzende bu yetkilerin bunun yerine kapitalist bir sınıfa ait olacağını ve bunun daha tercih edilebilir olduğunu iddia etti.

Siyasi sağdaki birçok yorumcu, komünist rejimler altında yaşanan kitlesel katliamları sosyalizmin bir suçlaması olarak öne sürer. Sosyalizm destekçileri de dahil olmak üzere bu görüşün karşıtları, bu katliamların sosyalizmin kendisinden ziyade belirli otoriter rejimlerin sapkınlıklarından kaynaklandığını savunur. Ayrıca kapitalizm, sömürgecilik ve anti-komünist otoriter hükümetler altında gerçekleşen katliamlar, kıtlıklar ve aşırı ölüm oranlarıyla karşılaştırmalar yaparlar.

Ayrıca bakınız

• Marksizm-Leninizm
• Liberter sosyalizm
• Anarşist komünizm
• Komünist Enternasyonal
• Leninizm
• Maoculuk
• Bilimsel sosyalizm
• Nasyonal sosyalist ideolojide sosyalizm
• Emperyalizm
• Ekim Devrimi
• Paris Komünü
• Küba Devrimi
• Çin Devrimi
• Anarşizm mi? Sosyalizm mi?
• Demokratik Sosyalizm
• Liberalizm

Dış bağlantılar

• İnternet üzerindeki en geniş Marksizm arşivlerinden birisi. Pek çok dil seçeneği var25 Şubat 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.