Kirpi
| Kirpi | ||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Batı Avrupa kirpisi (Erinaceus europaeus)
| ||||||||||||||||||
| Biyolojik sınıflandırma | ||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||
|
E. amurensis (Amur kirpisi) |
Kirpi (Erinaceus), kirpigiller (Erinaceidae) familyasından gececil, böcekçil bir memeli cinsi.
Özellikleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaklaşık 30 cm boyundadır. Ağırlığı cinsiyete, yaşa ve yaşadığı koşullara bağlı olarak 500-1200 gr. arasında değişir. Gövdesinin üzeri 2-2,5 cm uzunluğundaki kılçık dikenlerle örtülüdür. Kızdırıldığı zaman vücudu yuvarlak hale gelir ve böylece bir diken topuna dönüşür.
Yaşam alanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Çalılıklı ormanlardan, büyük park ve bahçelere kadar pek çok yerde yaşayabilir. Nemli yerleri sever. Toprak içine açtığı tünellerde ve kaya kovuklarında barınır.
Dağılımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Avrupa ve Asya'da görülür. Türkiye'nin hemen her yerinde rastlanır. Yalnız geceleri etkindir. Çevre sıcaklığının 4 °C'nin altına düştüğü zaman kış uykusuna yatar. Hamilelikleri 5-6 hafta sürer. Her doğumda 3-8 yavru doğurur. Ortalama ömrü 18 yıldır.
Beslenme
[değiştir | kaynağı değiştir]Doğal hayatta beslenmeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Çoğunlukla böcek, sümüklüböcek, kurbağa, solucan, nadiren küçük fare ve yılan yavrularını yer.
İnsanların dayanabildiği tetanus zehri miktarının 7 bin katına dayanıklı oldukları saptanmıştır. Çok zehirli bazı böcek ve yılanları kolaylıkla avlayıp yer. Ancak engerek zehri gibi bazı zehirlere karşı da dayanıksızdır.
Esaret altında beslenmeleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Öncelikle, kirpiler doğal hayattan koparılıp esir edilmemelidir. Olağanüstü bir durum olmadığı sürece, şirin diye kirpi yavrularına bakmak için eve götürmek, doğal hayata zarar verir. Kirpilerin Türkiye'de koruma altındaki türlerden olduğu unutulmamalıdır.
Erişkin kirpiler kedi mamalarını severek yer. İnek sütü verilmemelidir. Yüksek miktarda laktoz içerdiğinden kirpiler için öldürücüdür, çünkü kirpiler laktozu sindiremez. Bu durum bağırsaklarda ishale sebebiyet verir, ishale bağlı su kaybı ve beslenme yetersizliğinden ölür. Yetim kalan yavruların beslenmesi gerektiğinde yabani hayvan konusunda tecrübeli veteriner hekimlere danışılmalıdır. Dişleri çıkan yavruya konserve veya ıslatılmış kuru kedi-köpek maması verilebilir.
İnsan besini olarak
[değiştir | kaynağı değiştir]Kirpi etinin egzama hastalığına iyi geldiği, halk arasında yaygın fakat yanlış bir inançtır.[kaynak belirtilmeli] Bunun Hayat-ül hayvan gibi kitaplarda da verilmesi, kirpinin yasak olduğu halde avlanılmasını tetiklemektedir.[kaynak belirtilmeli] Kirpi Hanefi ve Hanbeliler'de mekruh, Şafii ve Malikiler'de helâl sayılmıştır.[kaynak belirtilmeli]
Türkiye'de kirpiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Türkiye'de 2 türe ait 3 alt tür bulunur:
- E. concolor (Ak göğüslü kirpi)
- E. c. concolor: Karadeniz bölgesinde
- E. c. transcaucasicus: Diğer bölgelerde
- E. roumanicus (Doğu Avrupa kirpisi)
- E. r. drozdovskii: Trakya bölgesinde
E. europaeus türü Türkiye'de bulunmaz. Bu ad altında literatürde[1] geçenlerin Trakya hariç hepsi E. concolor türündendir.
Türkiye'de avlanması yasaktır.[2] Kırmızı listede "NT" kategorisindedir. Kirpiler, Türkiye'nin koruma altındaki türlerinden biridir; Resmi Gazete'de yayınlanan “Çevre ve Orman Bakanlığı’nca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları” (EK LİSTE 1) listesinde belirtilmiştir. Ayrıca kirpilerin doğal ortamından uzaklaştırılması, satılması, evlerde pet hayvanı olarak bakılması yasaktır. Konuyla ilgili ihbarlarla Doğa Koruma ve Milli Parklar İl Müdürlükleri ilgilenmektedir.[3]
Türleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Erinaceus concolor (Ak göğüslü kirpi)
- Erinaceus concolor concolor TÜRKİYE (Karadeniz)
- Erinaceus concolor rhodius (Rodos kirpisi)
- Erinaceus concolor transcaucasicus TÜRKİYE (diğer bölgeler)
- Erinaceus roumanicus (Doğu Avrupa kirpisi)
- Erinaceus roumanicus roumanicus
- Erinaceus roumanicus bolkayi
- Erinaceus roumanicus drozdovskii TÜRKİYE (Trakya)
- Erinaceus roumanicus nesiotes (Girit kirpisi)
- Erinaceus roumanicus pallidus
- Erinaceus europaeus (Batı Avrupa kirpisi)
- Erinaceus amurensis (Amur kirpisi)
Resim galerisi
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Kirpi (Şarkışla) -
Dikenleri -
Yavru -
Yuvada yavrular
.jpg)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Prof. Dr. Ali Demirsoy (1992), Yaşamın Temel Kuralları (Omurgalılar/Amniyota): Burada Türkiye'deki kirpilerin E. europaeus olduğu ve E. concolor'un yalnızca Trabzon'da kaydedildiğine dair bilgi günümüzde geçerli değildir.
- ^ "Bu sitede kurban gibi kesilen kirpi görüntüleri vardır". 7 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2010.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kirpi (Erinaceus europaeus)16 Ağustos 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., IUCN Kırmızı Listesi, 2008
