Kuşan İmparatorluğu

Kuşan İmparatorluğu
Κοϸανο
Βασιλεία Κοσσανῶν
कुषाण वंश
Kuşan İmparatorluğu Κοϸανο; Βασιλεία Κοσσανῶν; कुषाण वंश
30-375
	Joppen'in 1907 tarihli Hindistan Tarihi Atlası'ndan, Kanişka'nın hükümdarlığı sırasında Kuşan İmparatorluğu'nu gösteren yüksek çözünürlüklü bir MS 2. Yüzyıl Hindistan haritası
Başkent	Peşaver; Taxila; Mathura
Resmî dil(ler)	Koini Grekçesi (y. 127'ye kadar resmi); Baktarça (y. 127'den itibaren resmi)
Yaygın dil(ler)	Sanskrit
Hükûmet	Monarşi
İmparator
• 30-80
• 30-80	Kujula Kadphises
• 350-375	Kipunada
Tarihî dönem	Klasik Antik Çağ
• Kuruluşu
• Kuruluşu	30
• Dağılışı	375
Yüzölçümü
70	2.000.000 km2
200	2.500.000 km2
Öncüller	Ardıllar
	Hint-Grek Krallığı
	Hint-İskitler
Sasani İmparatorluğu
Kuşan-Sasani Krallığı
Gupta İmparatorluğu
Kidarit Krallığı
Günümüzdeki durumu	Çin; Tacikistan; Kırgızistan; Özbekistan; Türkmenistan; Kazakistan; Afganistan; Pakistan; Hindistan;

Kuşanlar, Hindistan’ın kuzeyinde MÖ 2. yüzyılın ikinci yarısında hüküm sürmüş bir hanedan. Batılı kaynaklarda Sogdiana ve Bactria, Çin kaynaklarında ise Tai Hsia diye adlandırılan, bugün Afganistan'ın kuzey kesiminde Ceyhun Irmağı ile Hindukuş Dağları arasında kalan bölgenin Orta Asya kavimleri istilası sonucunda, MÖ 3. yüzyılda kurulmuş olan Grek Baktriya Krallığı çökmüş ve yerine MS 1. yüzyılda yerli kayıtlara göre Kuşan, Çin kaynaklarına göre ise Ta-Yüeh-chih adında kurulan devlettir.^[1] Kuşanlar, Yüeçi Konfederasyonun beş bölümünden biriydi,^[2]^[3] ve yüksek ihtimalle İrani^[4]^[5] veya Tohar^[6]^[7]^[8]^[9]^[10]^[11], Ön Hint-Avrupalı^[10]^[12]^[13]^[14] Kansu'dan göç eden ve eski Baktriya'ya yerleşen göçebe insanlardır.^[3] Kuşanlar ilk dönemler muhtemelen idari işlerde Yunancayı kullanıyorlardı, ancak kısa sürede Bactrian dilini kullanmaya başladılar.^[15] Kurucu hanedanın Türk kökenli olduğuna dair çeşitli iddialar da vardır.^[16]^[17]^[18] Öyle ki bir Keşmir tarihçisi olan Kalhana’nın Rajatarangini’sinde zikredilen “Turushkanvaya” ismidir. Grandhara bölgesinde Türk asıllı krallar olduğundan bahseder.^[19]

Kuruluş

Yüeçiler'in bir kolu olan Kuşanlar, MÖ 3. yüzyıldan itibaren Çin'in batısındaki Kansu bölgesindeki yurtlarından, Hunlar'la yaptıkları çatışmalarda yenik düştükleri için batıya göç etmişlerdir. Yol boyunca Vusun ve Sakalar ile mücadele ederek Afganistan'ın kuzeyine ulaşmışlar ve burada Kuşan İmparatorluğu'nu kurmuşlardır.^[20]

Yayılma

Bir Kuşan Prensi (Khalchayan Sarayı), Özbekistan

MÖ 2. yüzyılda Helenistik Greko-Bactria Krallığının yıkılmasıyla Baktriya bölgesini ele geçiren Yüeçiler'den yerleşik hayata geçen beş kabile burada yerel halkla birlikte varlıklarını sürdürmeye başlamışlardır. Bir süre sonra günümüz Afganistan'ının kuzeyinde yaşayan ve yabguların idaresindeki bu beş kabile, kabilelerden biri olan Guishuang (Kuşanlar) yabgusunun etrafında birleşerek MS 1. yüzyılda Kuşanlar adıyla devlet kurdular.^[21] 1. yüzyılın ikinci yarısında Kujula Kadphises önderliğinde güneye ilerleyerek Taxila ve Kabil gibi önemli yerleri ele geçirdikten sonra Hindistan'a doğru ilerleyişlerini sürdürdüler. Kuşhanlar, Partlar'ı yenmiş, Ganj Nehri boyunca kuzey Hindistan'ı bütünüyle kontrol altına almışlardır. Diğer taraftan Türkistan'ın büyük bir bölümü Kuşan hâkimiyetine girmiştir.^[1]

Çöküş

2. yüzyıldan itibaren zayıflamaya başlayan Kuşanlar, önce Sasanilere yenilmişler ve Pencap'ın kuzeyini terk etmek zorunda kalmışlardır. Bu dönemde giderek güçlenen Akhunlar, 385 - 420 yıllarında Ceyhun Irmağı'nı geçerek, Kuşanları Peşaver ve çevresinden çekilmeye zorlamışlardır. Kuşanların direnmesine rağmen Akhunlar, önce Belh'i, daha sonra Afganistan ve Kuzey Hindistan'daki Kuşan beyliklerini ele geçirmişlerdir.^[1]

Ticaret ve Dış İlişkiler

Kuşanlar döneminde Hindistan ile Roma İmparatorluğu arasındaki ticaret gelişmiş, İran bütünüyle bu ticaretin dışında bırakılmıştır. Kuşanlar hem kara hem de deniz ulaşımına hâkim olmuştur. Kuşan siyasi birliği ile geçen bu dönem, Hindistan ve Türkistan'ın müreffeh bir dönem geçirmesini sağlamıştır.

Kuşanlar var oldukları dönemde, dünyanın en büyük dört devletinden birisidir. Kırk yıl kadar dünya güç dengesini elinde tutmuştur. Kuşanların en güçlü hükümdarlarından olan Kanişka, Hint, İran, Çin ve Roma hükümdarlarının unvanlarını bir arada kendisini tanımlamak üzere kullanmak hakkını kendinde gösterecek başarıya ulaşmıştır.^[22]

Din, kültür ve sanat

Cam kap üzerinde gladyatör tasviri. Begram, 2. yüzyıl

Kuşanlar, Budizm ve Hinduizm başta olmak üzere, Hindistan'daki bütün dinlere ve kültürlere eşit oranda saygı göstermiştir. Bu anlayış sonucu özgün bir Kuşan - Hint sanatı doğmuştur. Kuşan - Hint ekolü arasında Saka-Türk süvarilerinin heykelleri önemli yer tutar.^[23]

Kaynakça

^ ^a ^b ^c Türkeş-Günay, Umay (2007). Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe. Ankara: Akçağ Yayınları.
^ Runion, Meredith L. (2007). The history of Afghanistan. Westport: Greenwood Press. s. 46. ISBN 978-0-313-33798-7. The Yuezhi people conquered Bactria in the second century BCE. and divided the country into five chiefdoms, one of which would become the Kushan Empire. Recognizing the importance of unification, these five tribes combined under the one dominate Kushan tribe, and the primary rulers descended from the Yuezhi.
^ ^a ^b Liu, Xinrui (2001). Adas, Michael (Ed.). Agricultural and pastoral societies in ancient and classical history. Philadelphia: Temple University Press. s. 156. ISBN 978-1-56639-832-9.
^ Enoki, Koshelenko & Haidary 1994, ss. 171–191
^ Girshman, Roman. "Ancient Iran: The movement of Iranian peoples". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2015. At the end of the 3rd century, there began in Chinese Turkistan a long migration of the Yuezhi, an Iranian people who invaded Bactria about 130 bc, putting an end to the Greco-Bactrian kingdom there. (In the 1st century bc they created the Kushān dynasty, whose rule extended from Afghanistan to the Ganges River and from Russian Turkistan to the estuary of the Indus.)
^ Pulleyblank 1966, ss. 9–39
^ Mallory 1989, ss. 59–60
^ Mallory 1997, ss. 591–593
^ Mallory & Mair (2000), ss. 270–297.
^ ^a ^b Loewe & Shaughnessy 1999, ss. 87–88
^ Benjamin, Craig (Ekim 2003). "The Yuezhi Migration and Sogdia". Transoxiana Webfestschrift. 1 (Ēran ud Anērān). Transoxiana. 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi29 Mayıs 2015.
^ "Zhang Qian". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2015.
^ West 2009, ss. 713–717
^ "They are, by almost unanimous opinion, Indo-Europeans, probably the most oriental of those who occupied the steppes." Roux, p.90
^ The Bactrian Rabatak inscription (discovered in 1993 and deciphered in 2000) records that the Kushan king Kanishka the Great (c. 127 AD), discarded Greek (Ionian) as the language of administration and adopted Bactrian ("Arya language"), from Falk (2001): "The yuga of Sphujiddhvaja and the era of the Kuṣâṇas." Harry Falk. Silk Road Art and Archaeology VII, p. 133.
^ Ritual, State, and History in South Asia: Essays in Honour of J.C. Heesterman ,J. C. Heesterman,Albert W. Van den Hoek,Dirk s.767
^ Jammu & Kashmir: A State in Turbulence ,Narendra Sahagala s.15
^ The Cambridge History of Iran: Seleucid Parthian, E. Yarshater s.958
^ Al-Hind the Making of the Indo-Islamic World: The Slave Kings ,André Wink s.75
^ Tezcan, Mehmet. Kuşanşarın Menşei.
^ Kayalı, Y., Hindistan Kuşan İmparatorluğunun Yükselme Dönemi ve Kral Kanişka (MS 78-99).Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı: 55,, S:189-204, 2015. URL:http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/2047/21249.pdf 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-12-02
^ Narain, Awadh K. Kuşan Devleti (Hintçe).
^ Cöhce, Salim. Hindistan'da ilk Türk Hakimiyeti, Kuşanlar ve Ak Hunlar.

Dış bağlantılar

Dr. Mehmet TEZCAN, Yabgu Unvanı ve Kullanımı 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
H. Hilal ŞAHİN, Osmanlı - Hint İlişkilerine Genel Bir Bakış 22 Aralık 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[kuskan_kurulus-1] Türkeş-Günay, Umay (2007). Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe. Ankara: Akçağ Yayınları.

[2] Runion, Meredith L. (2007). The history of Afghanistan. Westport: Greenwood Press. s. 46. ISBN 978-0-313-33798-7. The Yuezhi people conquered Bactria in the second century BCE. and divided the country into five chiefdoms, one of which would become the Kushan Empire. Recognizing the importance of unification, these five tribes combined under the one dominate Kushan tribe, and the primary rulers descended from the Yuezhi.

[liu156-3] Liu, Xinrui (2001). Adas, Michael (Ed.). Agricultural and pastoral societies in ancient and classical history. Philadelphia: Temple University Press. s. 156. ISBN 978-1-56639-832-9.

[EKH-4] Enoki, Koshelenko & Haidary 1994, ss. 171–191

[EB_Ancient_Iran_Yuezhi-5] Girshman, Roman. "Ancient Iran: The movement of Iranian peoples". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2015. At the end of the 3rd century, there began in Chinese Turkistan a long migration of the Yuezhi, an Iranian people who invaded Bactria about 130 bc, putting an end to the Greco-Bactrian kingdom there. (In the 1st century bc they created the Kushān dynasty, whose rule extended from Afghanistan to the Ganges River and from Russian Turkistan to the estuary of the Indus.)

[Pulleyblank-6] Pulleyblank 1966, ss. 9–39

[Mallory_1989-7] Mallory 1989, ss. 59–60

[EOIC-8] Mallory 1997, ss. 591–593

[FOOTNOTEMalloryMair2000270–297-9] Mallory & Mair (2000), ss. 270–297.

[TCHAC-10] Loewe & Shaughnessy 1999, ss. 87–88

[Benjamin_Marshak-11] Benjamin, Craig (Ekim 2003). "The Yuezhi Migration and Sogdia". Transoxiana Webfestschrift. 1 (Ēran ud Anērān). Transoxiana. 18 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi29 Mayıs 2015.

[EB_Zhang_Qian-12] "Zhang Qian". Encyclopædia Britannica Online. Encyclopædia Britannica, Inc. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2015.

[EPAO-13] West 2009, ss. 713–717

[14] "They are, by almost unanimous opinion, Indo-Europeans, probably the most oriental of those who occupied the steppes." Roux, p.90

[The_Bactrian_2000_p._133-15] The Bactrian Rabatak inscription (discovered in 1993 and deciphered in 2000) records that the Kushan king Kanishka the Great (c. 127 AD), discarded Greek (Ionian) as the language of administration and adopted Bactrian ("Arya language"), from Falk (2001): "The yuga of Sphujiddhvaja and the era of the Kuṣâṇas." Harry Falk. Silk Road Art and Archaeology VII, p. 133.

[16] Ritual, State, and History in South Asia: Essays in Honour of J.C. Heesterman ,J. C. Heesterman,Albert W. Van den Hoek,Dirk s.767

[17] Jammu & Kashmir: A State in Turbulence ,Narendra Sahagala s.15

[18] The Cambridge History of Iran: Seleucid Parthian, E. Yarshater s.958

[19] Al-Hind the Making of the Indo-Islamic World: The Slave Kings ,André Wink s.75

[20] Tezcan, Mehmet. Kuşanşarın Menşei.

[kuşan3-21] Kayalı, Y., Hindistan Kuşan İmparatorluğunun Yükselme Dönemi ve Kral Kanişka (MS 78-99).Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Sayı: 55,, S:189-204, 2015. URL:http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/26/2047/21249.pdf 2 Haziran 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Erişim: 2016-12-02

[22] Narain, Awadh K. Kuşan Devleti (Hintçe).

[23] Cöhce, Salim. Hindistan'da ilk Türk Hakimiyeti, Kuşanlar ve Ak Hunlar.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]