Lev Vıgotski
Lev Vıgotski | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Lev Simkhovich (Semionovich) Výgodskii 17 Kasım 1896 Orşa, Rus İmparatorluğu |
| Ölüm | 11 Haziran 1934 (37 yaşında) Moskova, Sovyetler Birliği |
| Milliyet | Rus |
| Eğitim | Moskova İmparatorluk Üniversitesi (bitirmedi), Shaniavskii Moscow City People's University |
| Evlilikler | Roza Noevna Vygodskaia |
| Kariyeri | |
| Dalı | Psikoloji |
| Çalıştığı kurumlar | Moskova Devlet Üniversitesi |
| Doktora öğrencileri | Alexander Luria |
| Etkilendikleri | Baruch Spinoza, Wilhelm von Humboldt, Alexander Potebnia, Alfred Adler, Kurt Koffka, Kurt Lewin, Max Wertheimer, Wolfgang Köhler, Kurt Goldstein, Karl Marx, Jean Piaget |
| Etkiledikleri | Vygotsky Circle, Evald Ilyenkov, Urie Bronfenbrenner |
Lev Semyonoviç Vıgotski (Rusça: Лев Семёнович Выготский, Rusça telaffuz: [vɨˈɡotskʲɪj]; 17 Kasım 1896 – 11 Haziran 1934), Sovyet psikologdur. Gelişim psikolojisi ve eğitim psikolojisi alanlarında yaptığı çalışmalarla tanınır. Kültürel-tarihsel psikoloji kuramının öncüsü olarak, yakınsak gelişim bölgesi (ZPD), iç konuşma ve oyun yoluyla öğrenme gibi kavramları psikoloji literatürüne kazandırmıştır.[1][2]
Vıgotski'nin temel fikirleri arasında şunlar yer alır:
- Zihnin toplumsal kökeni: İnsan zihinsel yetilerinin biyolojik olarak değil, dil ve araç kullanımının kültürel çevredeki etkileşim yoluyla şekillendiğini savunmuştur.[3]
- Aracılığın önemi: Bireyin gelişiminde kültürel araçların kullanımıyla gerçekleşen aracılığın belirleyici olduğunu ve bunun psikolojik işlevlerin içselleştirilmesini sağladığını ileri sürmüştür.[4]
- Yakınsak gelişim bölgesi (ZPD): Bireyin kendi başına ulaşamayacağı ancak daha bilgili bireylerin rehberliğiyle başarabileceği gelişim düzeyleri arasındaki farkı ifade eder.[5]
- Oyunun rolü: Çocuk gelişiminde oyunu, aracılığın öğrenilmesi ve uygulanması için en elverişli ortam olarak değerlendirmiştir.[6]
- Düşünce ve dil ilişkisi: Vıgotski, davranışçılık akımının görüşüne karşı, düşünceyi içselleştirilmiş dil olarak tanımlamış; bu görüşünü "Düşünce = Dil - Ses" formülüyle özetlemiştir.[7]
Erken yaşamı ve eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Lev Simkhovich Vygodsky (daha sonra adı “Semyonovich”, soyadı ise “Vygotsky” olarak değişmiştir)[8][9] 17 Kasım 1896 tarihinde, Rus İmparatorluğu’na bağlı Orşa kasabasında dünyaya geldi. Orta sınıf, dindar olmayan bir Yahudi ailenin çocuğuydu. Babası Simkha Leibovich (Semyon Lvovich olarak da bilinir) bir bankacıydı, annesi Tsetsilia Moiseevna ise ev hanımıydı.[10][11]
Çocukluğunu Gomel şehrinde geçirdi.[12] 1911'e kadar evde eğitim gördü, ardından özel bir Yahudi lisesinden dereceyle mezun oldu. 1913’te Moskova Üniversitesi’ne, dönemin Yahudi kotası gereği kura ile kabul edildi. Ailesinin isteğiyle tıp fakültesine kaydolsa da kısa sürede hukuk fakültesine geçiş yaptı. Aynı dönemde Şaniavski Moskova Halk Üniversitesi’nde beşerî bilimler ve sosyal bilimler alanında dersler aldı.[13] Erken dönem ilgileri daha çok sanat, Yahudi tarihi ve kimliği üzerinedir.
Kariyeri
[değiştir | kaynağı değiştir]1924 yılında Petrograd’da düzenlenen 2. Tüm-Rusya Psikonöroloji Kongresi’ne katıldı. Bu kongre sonrası Alexander Luria ile tanıştı ve onun aracılığıyla Moskova Psikoloji Enstitüsü’ne araştırmacı olarak davet edildi. Aynı yıl, eşi Roza Smekhova ile Moskova’ya taşındı ve bu birliktelikten iki çocuğu oldu.[14] Enstitüde “ikinci sınıf araştırmacı” unvanıyla çalışmaya başladı ve aynı zamanda lise öğretmenliği yaptı.[15]
1925 yılında, doktorasını “Sanatın Psikolojisi” üzerine tamamladı. Aynı yıl yazdığı "Pedagojik Psikoloji" adlı eseri, Gomel'de verdiği derslerden derlenmişti. Aynı yaz, İngiltere’de sağır eğitimi üzerine düzenlenen bir kongreye katıldı.[16] Dönüşünde verem hastalığı sebebiyle hastaneye kaldırıldı ve 1926 sonuna kadar çalışamadı.[17]
1926’dan itibaren “psikolojide kriz” konulu teorik bir çalışma yürüttü ancak tamamlayamadı. Bu çalışması ölümünden sonra 1982'de yayımlandıysa da içerik üzerinde ciddi editoryal değişiklikler yapıldığı belirtilmiştir.[18][19]
1926–1930 arasında, yüksek zihinsel işlevlerin gelişimi üzerine araştırmalar yaptı. Bu süreçte Alexander Luria, Alexei Leontiev ve Leonid Zankov gibi isimleri etrafında topladı. Üç ana yöntem benimsemiştir:
- Araçsal yaklaşım: Nesnelerin zihinsel işlevlerde araç olarak kullanımı
- Gelişimsel yaklaşım: Çocukların bilişsel işlevleri nasıl kazandığını inceleme
- Kültürel-tarihsel yaklaşım: Sosyal ve kültürel etkileşimlerin gelişime etkisi
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]Lev Vıgotski, 11 Haziran 1934'te Moskova’da verem hastalığının nüksetmesi sonucu 37 yaşında yaşamını yitirdi. Son not defterine şu sözleri yazmıştır:
Psikolojide yaptığım son şey bu oldu – Musa gibi, vaat edilmiş toprakları görüp zirvede ölmek bana da nasip oldu. Elveda sevgili yaratılarım. Gerisi sessizlik.[20]
Yaşamı ve Kariyerinin Önemli Olaylarının Kronolojisi
[değiştir | kaynağı değiştir]1922–1924 – Gomel Pedagoji Koleji'nde kendi kurduğu psikoloji laboratuvarında çalıştı.
Ocak 1924 – Petrograd’daki II. Psikonörolojik Kongre’de Alexander Luria ile tanıştı; Gomel’den Moskova’ya taşındı, lisansüstü eğitime başladı ve Moskova’daki Devlet Deneysel Psikoloji Enstitüsü’nde araştırmacı olarak göreve başladı.
Temmuz 1924 – Sosyal ve Hukuki Çocuk Koruma Departmanı’na bağlı olarak, fiziksel ve zihinsel engelli çocukların eğitimi alt biriminin başına geçti.
Kasım 1924 – Moskova’da düzenlenen II. Sosyal ve Hukuki Çocuk Koruma Kongresi sırasında Sovyet defektolojisinin sosyal eğitime yönelimi resmen ilan edildi. Vıgotski editörlüğünde hazırlanan "Kör, sağır ve zihinsel engelli çocukların eğitimi sorunları" adlı makale ve belge derlemesi yayımlandı.
9 Mayıs 1925 – İlk çocuğu Gita dünyaya geldi.
Yaz 1925 – Hayatındaki tek yurtdışı seyahatini gerçekleştirdi: İngiltere'de düzenlenen defektoloji kongresine katıldı; yol üzerinde Almanya'dan geçerek Alman psikologlarla buluştu.
5 Kasım 1925 – Verem hastalığı nedeniyle yokluğunda, "Sanatın Psikolojisi" başlıklı tez çalışmasıyla kıdemli araştırmacı unvanına layık görüldü (bu unvan, günümüzdeki "bilim doktoru" derecesine denktir). Kitabın basımı için sözleşme 9 Kasım 1925'te imzalandı; eser ancak 1965 yılında yayımlandı.
21 Kasım 1925 – 22 Mayıs 1926 – Zakharyino sanatoryum tipi hastanede verem tedavisi gördü; taburcu olduğunda yıl sonuna kadar "çalışamaz" raporu aldı.
1926 – İlk kitabı Pedagojik Psikoloji yayımlandı. Aynı yıl, yıllar sonra "Psikolojik Krizin Tarihsel Anlamı" başlığıyla yayımlanacak not ve makalelerini kaleme aldı.
1927 – RANION Deneysel Psikoloji Enstitüsü ile Moskova ve Leningrad'daki çeşitli kurumlarda yeniden göreve başladı.
17 Eylül 1927 – Devlet Akademik Konseyi'nin Bilimsel ve Pedagojik Komitesi tarafından profesörlüğe atandı.
19 Aralık 1927 – RSFSC Halk Eğitim Komiserliği'ne bağlı Glavsotsvos'un Tıbbi-Pedagojik İstasyonu'nun başkanlığına atandı. Bu görevde Ekim 1928'e kadar, kendi isteğiyle ayrılana kadar bulundu.
28 Aralık 1927 – 4 Ocak 1928 – Moskova'da düzenlenen I. Tüm-Rusya Pedoloji Kongresi'nde “Zor Çocukluk” oturumunun ortak editörlüğünü yaptı. Ayrıca iki bildiri sundu: “Zor çocuğun gelişimi ve incelenmesi” ve “Pedolojide araçsal yöntem.” Bu bildiriler, Leonid Zankov’un “Yardımcı okul programlarının pedolojik açıdan hazırlanması” ve Alexander Luria’nın “Araçsal-psikolojik araştırmanın yöntemi üzerine” başlıklı bildirileriyle birlikte, Araçsal Psikoloji yaklaşımının kamusal alandaki ilk tanıtımı oldu.
1928 – İkinci kitabı Okul Çağı Pedolojisi yayımlandı. Aynı dönemde, Araçsal Psikoloji yaklaşımını kuramsallaştıran çok sayıda makalesi Rusça ve İngilizce dergilerde yayımlandı.
Aralık 1928 – GIEP'in (Deneysel Psikoloji Enstitüsü) müdürü K. N. Kornilov ile yaşanan fikir ayrılığı sonucu Vıgotski–Luria grubunun araştırmaları bu kurumda sonlandırıldı; deneysel çalışmalar İletişim Akademisi bünyesine aktarıldı.
1929 – Deneysel Defektoloji Enstitüsü (eski Tıbbi-Pedagojik İstasyon) bünyesinde bağımsız bilimsel danışmanlık ve psikoloji laboratuvarlarının başkanlığını yürüttü.
Araştırma temaları
[değiştir | kaynağı değiştir]Vıgotski, pek çok farklı alanda çalışmış ve psikoloji disiplinine öncülük etmiş bir düşünürdür. Araştırmaları; sanat psikolojisinin temellerinden yüksek zihinsel işlevlerin gelişimine, bilim felsefesi ve psikolojik araştırma yöntembiliminden öğrenme ile gelişim psikolojisi arasındaki ilişkilere, kavram oluşumu, dil ve düşünce etkileşimi, oyun kuramı, öğrenme güçlüğü ve olağandışı gelişim (defektoloji) gibi geniş bir yelpazeye yayılmıştır. Vıgotski'nin kuramsal yaklaşımı, aracılık kavramı ve içselleştirme süreci gibi klasik psikoloji terimlerini yeniden yorumlamayı hedeflemiştir.
En çok bilinen katkılarından biri, yüksek zihinsel işlevler kuramıdır. Bu kurama göre, bireylerin gelişmiş zihinsel becerileri, yaşadıkları sosyokültürel çevreyle (örneğin: dil, toplum, kültür, araçlar) kurdukları ilişkiler aracılığıyla şekillenir. Vıgotski'ye göre özellikle okul öncesi dönemde çocukların oynadığı oyunlar, onun "öncü etkinlik" olarak tanımladığı bir gelişim kaynağıdır. Bu etkinlikler, duygusal, istemsel ve bilişsel gelişimin bütüncül birliğini temsil eder.
Kültürel-tarihsel kuram
[değiştir | kaynağı değiştir]Vıgotski'nin geliştirdiği kültürel-tarihsel kuram, bireysel psikolojik işlevlerin yalnızca biyolojik temellere dayanmadığını; esasen toplumsal ve kültürel süreçler aracılığıyla şekillendiğini öne sürmektedir. Bu yaklaşıma göre insan zihni, çevreyle doğrudan etkileşim sonucu değil; kültürel araçlar, semboller, dil ve sosyal etkileşim gibi toplum tarafından sunulan ögeler yoluyla gelişir.[21][22]
Kuram, bireyin zihinsel gelişimini üç temel ilke üzerinden açıklar:
- Sosyal köken ilkesi: Zihinsel işlevler ilk olarak kişiler arası düzeyde (sosyal), daha sonra bireysel düzeyde (içsel) ortaya çıkar.
- Aracılık ilkesi: Dil, yazı, sayı sistemleri, diyagramlar gibi kültürel araçlar, bireyin zihinsel süreçlerinin gelişmesinde aracı rol oynar.
- İçselleştirme ilkesi: Başlangıçta toplumsal bağlamda kullanılan dışsal araçlar, zamanla birey tarafından içselleştirilerek kişisel zihinsel süreçlere dönüşür.
Bu kuram, bireyi merkeze alan ve evrenselci bakışa sahip klasik deneysel psikolojiye bir alternatif sunmaktadır. Vıgotski, Jean Piaget gibi çağdaşlarının bilişsel gelişimi evrelerle açıklayan yaklaşımlarını yetersiz bulmuş; buna karşılık, öğrenmenin gelişime öncülük ettiğini savunmuştur.[23]
Yüksek zihinsel işlevler, bireyde doğuştan bulunmaz; önce kişiler arasında ortaya çıkar, ardından bireyin iç dünyasına taşınır.[24]
Kuramın ayırt edici yönlerinden biri, tarihsel bağlamın psikolojik süreçlere dâhil edilmesidir. Vıgotski'ye göre insan zihni, evrimsel bir süreçten değil; tarihsel ve kültürel bir evrimden geçerek biçimlenir. Örneğin okuryazarlık, matematiksel düşünme ya da bilimsel kavramlar gibi zihinsel yapılar, yalnızca bireyin bilişsel kapasitesiyle değil; aynı zamanda yaşadığı toplumun bilgi birikimi ve araçlarıyla yakından ilişkilidir.[25]
Kültürel-tarihsel kuram; eğitim bilimleri, dil edinimi, pedagoji, özel eğitim, oyun çalışmaları ve sosyal psikoloji gibi birçok alanda etkili olmuş; özellikle yakınsak gelişim bölgesi, iç konuşma ve oyun yoluyla öğrenme gibi kavramlarla çağdaş eğitim kuramlarının biçimlenmesinde önemli rol oynamıştır.[26]
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Sovyetler Birliği'nde
[değiştir | kaynağı değiştir]Vıgotski'nin erken yaşta hayatını kaybetmesinin ardından, çalışmaları ve kitapları uzun yıllar boyunca Josef Stalin döneminde yasaklandı. Ancak 1953'te Stalin'in ölümünden sonra bu yasaklar kaldırıldı ve ilk önemli metin derlemesi 1956 yılında yayımlandı.[27] Bu süreçte, Vıgotski'nin yakın çalışma arkadaşlarından ve öğrencilerinden oluşan küçük bir grup, onun düşünsel mirasını sürdürebilme fırsatı buldu.[27]
Bu ekip, Vıgotski'nin kuramlarını sistematik biçimde geliştirerek psikolojinin farklı alanlarına uyguladı. Bu alanlar arasında hafıza psikolojisi (P. Zinçenko), algı, duyum ve hareket psikolojisi (A. Zaporojets, V. Asnin, A. N. Leontyev), kişilik kuramı (L. Bojoviç, V. Asnin, A. N. Leontyev), irade ve istem psikolojisi (A. Zaporojets, A. N. Leontyev, P. Zinçenko, L. Bojoviç, V. Asnin), oyun psikolojisi (G. D. Lukov, D. Elkonin), öğrenme psikolojisi (P. Zinçenko, L. Bojoviç, D. Elkonin), zihinsel eylemlerin adım adım oluşumu kuramı (P. Galperin), genel psikolojik etkinlik kuramı (A. N. Leontyev) ve eylem psikolojisi (A. Zaporojets) yer almaktadır.[27]
Ayrıca, Andrey Puzyrey, Vıgotski'nin fikirlerini psikoterapi bağlamında ve daha geniş anlamda kasıtlı psikolojik müdahale (psikoteknik) çerçevesinde geliştirerek yorumlamıştır.[28]
Amerika Birleşik Devletleri'nde
[değiştir | kaynağı değiştir]Vıgotski'nin yalnızca birkaç metni İngilizceye çevrilmişti. Bunlar arasında en önemlisi olan Düşünce ve Konuşma (Thinking and Speech) 1962 yılında yayımlandı. Bu tarihten sonra, Vıgotski'nin çalışmaları giderek daha fazla dilde yayımlanarak dünya çapında tanınır hâle geldi ve bazı modern eğitim yaklaşımlarında etkili oldu.[29]
Amerika Birleşik Devletleri'nde Vıgotski'nin kuramlarını ilk savunanlardan biri Michael Cole[30] ve James Wertsch olmuştur. Günümüzde, Vıgotski'nin düşüncelerine dayanan kuramsal yaklaşımlar topluca "Kültürel-tarihsel etkinlik kuramı" (İng. Cultural-Historical Activity Theory, kısaca CHAT) ya da "Etkinlik kuramı" başlığı altında incelenmektedir.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Davranış Psikolojisinde Bilinç Sorunu (Consciousness as a Problem in the Psychology of Behavior, 1925)
Pedagojik Psikoloji (Educational Psychology, 1926)
Psikolojide Krizin Tarihsel Anlamı (Historical Meaning of the Crisis in Psychology, 1927)
Çocuğun Kültürel Gelişimi Sorunu (The Problem of the Cultural Development of the Child, 1929)
Defektolojinin Temel Sorunları (The Fundamental Problems of Defectology, 1929)
İnsanın Sosyalist Dönüşümü (The Socialist Alteration of Man, 1930)
Maymun, İlkel İnsan ve Çocuk: Davranışın Tarihi Üzerine Denemeler (Ape, Primitive Man, and Child: Essays in the History of Behaviour, A. R. Luria ile birlikte, 1930)
Çocuk Gelişiminde Araç ve Sembol (Tool and Symbol in Child Development, yaklaşık 1930)
Ergen Pedolojisi (Paedology of the Adolescent, 1929–1931)
Oyun ve Çocuğun Zihinsel Gelişimindeki Rolü (Play and Its Role in the Mental Development of the Child, 1933)
Düşünce ve Konuşma (Thinking and Speech, 1934)
Sanatın Psikolojisi (The Psychology of Art, 1971, İngilizce çeviri)
Toplum İçinde Zihin: Yüksek Psikolojik Süreçlerin Gelişimi (Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes, 1978)
L. S. Vygotsky'nin Toplu Eserleri (The Collected Works of L. S. Vygotsky, 1987)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Green, Michael G.; Piel, John A. (2015). Theories of Human Development: A Comparative Approach. Psychology Press. s. 258. ISBN 978-1-317-34319-6.
- ^ Gonzalez-DeHass, Alyssa R.; Willems, Patricia P. (2013). Theories in Educational Psychology: Concise Guide to Meaning and Practice. Rowman & Littlefield. s. 64. ISBN 978-1-4758-0231-3.
- ^ Valsiner, Jaan (2000). Culture and Development. SAGE. s. 39. ISBN 9780761956845
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). - ^ Pass, Susan (2004). Parallel Paths to Constructivism: Jean Piaget and Lev Vygotsky. IAP. ss. 40-41. ISBN 978-1-60752-928-6.
- ^ Kozulin, Alex (1998). Psychological Tools: A Sociocultural Approach to Education. Harvard University Press. ISBN 978-0-674-73937-0
|isbn=değerini kontrol edin: checksum (yardım). - ^ Bodrova, Elena; Leong, Deborah J. (2006). Tools of the Mind: The Vygotskian Approach to Early Childhood Education. Pearson. ISBN 978-0-13-027804-3.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;aksanisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Valsiner, Jaan (15 Aralık 2013). The Oxford Handbook of Culture and Psychology. Oxford University Press. s. 67. ISBN 978-0-19-936622-4.
- ^ Pickren, Wade E.; Dewsbury, Donald A.; Wertheimer, Michael (2012). Portraits of Pioneers in Developmental Psychology. Psychology Press. s. 114. ISBN 978-1-84872-896-7.
- ^ Thomas, Margaret (2012). Fifty Key Thinkers on Language and Linguistics. Routledge. s. 185. ISBN 978-1-136-70750-6.
- ^ Yasnitsky, Anton (2018). Vygotsky: An Intellectual Biography. Routledge. ISBN 978-1-317-61534-7.
- ^ Smet, Brecht De (2015). A Dialectical Pedagogy of Revolt: Gramsci, Vygotsky, and the Egyptian Revolution. BRILL. s. 13. ISBN 978-90-04-26266-9.
- ^ Pass, Susan (2004). Parallel Paths to Constructivism: Jean Piaget and Lev Vygotsky. IAP. ss. 40-41. ISBN 978-1-60752-928-6.
- ^ Gonzalez-DeHass, Alyssa R.; Willems, Patricia P. (2013). Theories in Educational Psychology. Rowman & Littlefield. s. 64. ISBN 978-1-4758-0231-3.
- ^ Nutbrown, Cathy; Clough, Peter; Selbie, Philip (2008). Early Childhood Education: History, Philosophy and Experience. SAGE. ss. 57. ISBN 978-1-4129-4497-7.
- ^ van der Veer, R. & Zavershneva, E. (2011). To Moscow with Love: Vygotsky’s Trip to London. Integrative Psychological and Behavioral Science 45(4), 458–474.
- ^ Zavershneva, E. “The Key to Human Psychology”. Journal of Russian and East European Psychology 50(4), 2012.
- ^ Zavershneva, E. 2009. Voprosy psikhologii (6):119-137.
- ^ Kozulin, A. (1986). "Vygotsky in Context", MIT Press.
- ^ Zavershneva, E. (2018). Vygotsky's Notebooks. Springer.
- ^ Vygotsky, L. S. (1978). Mind in Society: The Development of Higher Psychological Processes. Harvard University Press.
- ^ Kozulin, A. (1998). Psychological Tools: A Sociocultural Approach to Education. Harvard University Press.
- ^ Valsiner, J. (2000). Culture and Human Development. SAGE Publications.
- ^ Vygotsky, L. (1931). Genesis of Higher Mental Functions
- ^ Wertsch, J. V. (1985). Vygotsky and the Social Formation of Mind. Harvard University Press.
- ^ Daniels, H. (2001). Vygotsky and Pedagogy. Routledge.
- ^ a b c Kozulin, A. (1986). "The concept of activity in Soviet psychology: Vygotsky, his disciples and critics". American Psychologist. 41 (3). ss. 264-274. doi:10.1037/0003-066X.41.3.264.
- ^ Vassilieva, J. (2010). "Russian psychology at the turn of the 21st century and post-Soviet reforms in the humanities disciplines". History of Psychology. 13 (2). ss. 138-159. doi:10.1037/a0019270. PMID 20533768.
- ^ "Vygotsky's sociocultural theory in the context of globalization". 2 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2025.
- ^ "Reading Vygotsky – Michael Cole" (PDF). 7 Mart 2005 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi.
| Otorite kontrolü |
|
|---|
