Mâzyâr

Mâzyâr
Spahbed Padishkhwargarşah
Mazyar'ın büsüt, Sari, İran
Kârinî Hanedanı Spahbed'ı
Hüküm süresi	817–839
Önce gelen	Karin bin Hürmüz
Sonra gelen	Kûhyâr
Taberistan Spahbed'ı
Hüküm süresi	825/6-839
Önce gelen	Şapur (Bâvendîler) Vinda-Umid (Bâduspânîler)
Sonra gelen	I. Karin
Doğum	y. 800 Lafur, Taberistan
Ölüm	Eylül 839 Sâmerrâ
Hanedan	Kârinî Hanedanı
Babası	Karin bin Hürmüz
Dini	Zerdüştçülük

Mâzyâr (Orta Farsça : Māh-Izād ; Mâzenderanca / Farsça: مازیار Mâzyâr, 825/6'dan 839'a kadar Taberistan'ın dağlık bölgesinin hükümdarı (Spahbed) olan Kârinî Hanedanı'ndan bir İran prensiydi. Abbasi Halifeliğine karşı direnişi nedeniyle, 20. yüzyıl İran milliyetçi tarih yazımında İran'ın ulusal kahramanlarından biri olarak kabul edilir. Adı "ayın yazatası tarafından korunan" anlamına gelir.

Köken

Mâzyâr, 484-493 yılları arasında Sasani İmparatorluğu'nun fiili hükümdarı olan Karen Hanedanı'ndan güçlü bir soylu olan Sukhra'dan gelen Karinvand hanedanına mensuptu. Ancak, büyük nüfuzu ve gücü nedeniyle Sasani kralı I. Kubâd (h. 488-496, 498-531) tarafından sürgüne gönderilmiş ve idam edilmiştir. Sukhra'nın sekiz oğlu vardı ve bunlardan biri olan Karin, 550'lerde Batı Türk Kağanlığı'na karşı I. Kubâd'ın oğlu ve halefi I. Hüsrev'e (h. 531-579) yardım etmesi karşılığında Taberistan'da Amul'un güneyinde topraklar almış ve böylece Karinvand hanedanı başlamıştır.

Tahta çıkış, kaçış ve iktidara yükseliş

Mâzyâr, babası Karin bin Hürmüz'ün yerine yaklaşık 817 yılında geçti. Ancak toprakları kısa süre sonra komşu Bâvendî hükümdarı I. Şehriyâr tarafından işgal edildi ve Şehriyâr, Mâzyâr'ı yenerek kaçmaya zorladı. Mâzyâr, kuzeni Vinda-Umid'e sığındı, ancak Vinda-Umid ona ihanet ederek onu Şehriyâr'a teslim etti. Bununla birlikte, Mâzyâr kaçmayı başardı ve Abbasi halifesi Memûn'un sarayına ulaştı. Orada, yakın zamanda İslam'ı kabul etmiş ve Beni Müneccim ailesine mensup bir Pers olan astrologlarından Yahya bin el-Müneccim ile tanıştı. Mâzyâr da kısa süre sonra İslam'ı kabul etti^a[›] ve Memûn ona "Müminlerin Komutanının Hizmetkarı" (mawlā Emîrü'l-mü'minîn) unvanını ve Ebu'l-Hasan Muhammed adını verdi.

Mâzyâr'a ayrıca Taberistan'daki Royan ve Demavend adlı iki kasaba da tımar olarak verildi ve Abbasi devlet adamı Musa bin Hafs ile birlikte Taberistan ortak valisi olarak atandı. 822/3 yılında Mâzyâr, Abbasi takviyeleriyle Taberistan'a döndü ve düşmanlarıyla ilgilenmeye başladı; kardeşi Kuhyar'ı sürgüne gönderdi ve aynı şeyi yeğeni olan I. Şehriyâr'in oğlu I. Karin'e de yaptı. 825/6 yılında Mâzyâr, Bâvendîlerin topraklarına saldırdı ve Şehriyâr'ın oğlu ve halefi Şapur'u ele geçirdi. Amcası Vinda-Umid de yenilgiye uğratıldı ve kısa süre sonra öldürüldü. Böylece Mâzyâr, yaylaları kendi yönetimi altında birleştirdi. Daha sonra Gil-Gilan, Spahbed ve Padishkhwargar şah unvanlarını aldı; bunların hepsi 8. yüzyılda Taberistan'ın Dâbûyî kralı Büyük Farrukhan (h. 712-728) tarafından kullanılan unvanlardı.

Hükümdarlığı

Taberistan'da Spahbed olarak erken dönemde hükümdarlığı

Kuzey İran haritası

Şapur, Mâzyâr'ın kendisini öldürmeyi planladığını bilerek, Musa'ya gizli bir mesaj gönderdi ve eğer onu kendi esiri olarak kabul ederse 100.000 dirhem ödemeye razı olduğunu belirtti. Musa ise en iyi seçeneğinin İslam'a geçip halifenin himayesine girmek olduğunu söyledi. Şapur ile gizli iletişimini Mâzyâr'ın öğrenmesinden korkan Musa, Şapur'un İslam'a geçip halifenin himayesine girmeyi teklif etmesi durumunda Mâzyâr'ın nasıl tepki vereceğini sordu. Mâzyâr cevap vermedi, ancak aynı gün Şapur'un başını kestirdi; bu da Musa'yı çok kızdırdı. Şapur'un fikir birliği olmadan öldürülmesinin sonuçlarından korkan Mâzyâr, Musa'dan özür diledi.

Mâzyâr, birkaç kasabada camiler inşa etmeye başladı ve Deylemlilerin topraklarını başarıyla yağmaladı ve büyük bir kısmını sınır bölgesi Muzn'a yerleştirdi. 826/7 yılında Musa öldü ve yerine oğlu Muhammed bin Musa geçti; Mâzyâr ona hiç ilgi göstermedi. Mâzyâr etkisini genişletmeye devam etti, ancak politikaları Taberistan Müslümanları tarafından baskıcı olarak görüldü. Taberistan Müslümanları ve Bâvendî prensi I. Karin, Mâzyâr'ın davranışları hakkında Memûn'a şikayette bulunmaya başladılar, ancak Memûn'u Mâzyâr'a karşı çevirmeyi başaramadılar.

Memûn, Bizans İmparatorluğu'na karşı bir savaşa karıştıktan sonra, Mâzyâr bu fırsatı kullanarak Muhammed bin Musa'yı Alioğulları ile gizlice işbirliği yapmakla suçlayarak hapse attı. Memûn kısa süre sonra Mâzyâr'ın Taberistan ve çevresindeki bölgeler üzerindeki yönetimini kabul etti. Memûn 833'te öldüğünde, yerine üvey kardeşi Mutasım geçti ve o da Mâzyâr'ı Taberistan'ın hükümdarı olarak kabul etti.

Ancak Tâhirî hükümdarı Abdullah bin Tâhir, Mâzyâr'dan toprak vergisi (haraç) ödemesini istediğinde, Mâzyâr bunu reddetti. Taberistan'ı kendi tımarı olarak iddia eden Abdullah, Mâzyâr'dan Muhammed bin Musa'yı serbest bırakmasını istedi. Ancak Mazyar, Abdullah'ın sözünü bir kez daha dinlemeyi reddetti ve Abdullah, Mâzyâr'ı küfür ve zulümle suçlamak için Mutasım'ın huzuruna çıktı.

İsyan

Tehdit altında hisseden Mâzyâr, Abbasi Halifeliğine karşı isyan etti; bu hareket yerli Zerdüştler ve Abbasi kontrolündeki sınır bölgeleri tarafından geniş çapta desteklendi. Mâzyâr, Taberistan soylularının sadakatini sağlamaya çalıştı ve güvenmediği herkesi hapse attı. Ortaçağ tarihçisi İbn İsfendiyâr'ın Tarih-i-Taberistan adlı eserine göre, Mâzyâr'ın şu sözleri söylediği rivayet edilir:

“	Kâvus'un oğlu Afşin, Babek Hürremi ve ben, ülkeyi Araplardan geri alıp hükümeti ve ülkeyi Kasraviyan ailesine geri devretmek üzere yemin ve bağlılık sözü vermiştik.	„

Abdullah ve Mutasım, Taberistan'a her yönden giren beş ordu gönderdi. Mâzyâr, kardeşi Kûhyâr'ı Kârinî dağlarının savunucusu, Bâvendî I. Karin'i ise doğu Taberistan'ın savunucusu olarak atadı. Ancak Taberistan, Abbasi istilasına hızla düştü: birkaç şehir sürpriz bir şekilde ele geçirildi, I. Karin ise Mâzyâr'a ihanet ederek ailesinin topraklarının yöneticisi olarak yeniden atanması karşılığında Abbasilere yardım etmeyi kabul etti. Sari halkı Mâzyâr'a karşı ayaklandı ve Mâzyâr, kardeşi Kûhyâr tarafından ihanete uğradı; Kûhyâr onu yakalayıp Mutasım'a teslim etti.

Mâzyâr, Sâmerrâ'ya getirildi ve orada idam edildi. Cesedi daha sonra Babek Hürremi'nin cesediyle birlikte darağacına asıldı. Mâzyâr'ın kardeşi Kûhyâr, Mâzyâr'a ihaneti nedeniyle kısa süre sonra kendi Deylem askerleri tarafından öldürüldü. Bu, Kârinî Hanedanı'nın sonunu işaret eder. Bu durum, Tâhirîleri Taberistan'ın yöneticileri olarak bıraktı ve I. Karin, bir vasal olarak Bâvendî Hanedanı'nın hükümdarı olarak yeniden tahta geçti.

Notlar

^  a:  Bu durum sadece göstermelik gibi görünüyor, zira birkaç yıl sonra Mazyar, Abbasi Halifeliğine karşı isyanı sırasında Zerdüşt tebaasının camileri yıkmasına izin verdi.

Kaynakça

Özel

Genel

• Babaie, Sussan; Grigor, Talinn (2015). Persian Kingship and Architecture: Strategies of Power in Iran from the Achaemenids to the Pahlavis. I.B.Tauris. ss. 1-288. ISBN 9780857734778. 
• Madelung, Wilferd (1975). "The Minor Dynasties of Northern Iran". Frye, R. N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 198-249. ISBN 978-0-521-20093-6. 
• Madelung, Wilferd (1984). "Āl-E Bāvand (Bavandids)". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 7. London u.a.: Routledge & Kegan Paul. ss. 747-753. ISBN 90-04-08114-3. 
• Mottahedeh, Roy (1975). "The ʿAbbāsid Caliphate in Iran". Frye, R. N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs. Cambridge: Cambridge University Press. ss. 57-90. ISBN 978-0-521-20093-6. 
• Rekaya, M. (1997). "Ḳārinids". The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha. Leiden and New York: BRILL. ss. 644-647. ISBN 90-04-05745-5. 
• Ibn Isfandiyar, Muhammad ibn al-Hasan (1905). An Abridged Translation of the History of Tabaristan, Compiled About A.H. 613 (A.D. 1216). Trans. Edward G. Browne. Leyden: E.J. Brill. 
• Pourshariati, Parvaneh (2008). Decline and Fall of the Sasanian Empire: The Sasanian-Parthian Confederacy and the Arab Conquest of Iran. London and New York: I.B. Tauris. ISBN 978-1-84511-645-3.