Kârinîler
Taberistan Kârinî Hanedanı | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 550ler-11. yüzyıl | |||||||
 Harita, Bâvendî I. Kârin dönemindeki Kârinîlerin bölgesini göstermektedir. | |||||||
| Başkent | Lafur | ||||||
| Yaygın dil(ler) | Farsça Hazar dilleri | ||||||
| Resmî din | Zerdüştçülük İslam | ||||||
| Hükûmet | Hanedan askerî diktatörlük | ||||||
| Spahbed | |||||||
| |||||||
| Tarihî dönem | Orta Çağ | ||||||
| |||||||
| |||||||
| Günümüzdeki durumu | İran | ||||||
| İran tarihi dizisinin bir parçası |
|---|
 |
|
Zaman çizelgesi |
Kârinî Hanedanı, kısaca Kârinîler, 550'lerden 11. yüzyıla kadar kuzey İran'daki Taberistan'ın (Mâzenderan) bazı bölgelerinde hüküm süren bir İran hanedandır. Kendilerini Dâbûyî Hanedanı'nın mirasçıları olarak görüyorlardı ve Gilgilan ve Spahbed unvanlarıyla biliniyorlardı. 484'ten 493'e kadar Sasani İmparatorluğu'nun De facto hükümdarı olan Karen Hanedanı'ndan Parthialı bir soylu olan Sukhra'nın soyundan geliyorlardı. Kârinî Hanedanı ayrıca, İslam İran hanedanlarının yükselişinden önceki son Zerdüşt hanedanlarından biri olarak kabul edilir.
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Hanedanlık, Sasani kralı I. Hüsrev'e (h. 531-579) Türklere karşı yardım etmesi karşılığında Amul'un güneyindeki Taberistan topraklarını alan Kârin tarafından kurulmuştur. 7. yüzyılda, bölgede hüküm süren Dâbûyîler tarafından, Kârinî Hanedanı'ndan adı bilinmeyen bir hükümdara Taberistan'ın bazı kısımları verilmiştir. 760 yılında Dâbûyî hükümdarı Hurşid yenilgiye uğratılmış, hanedanlığı ortadan kaldırılmış ve Taberistan Abbâsîler tarafından ilhak edilmiştir; ancak Kârinî ve diğer küçük yerel hanedanlıklar varlıklarını sürdürmüştür. Bu dönemde, belirli bir Hürmüz'ün Kârinî hükümdarı olarak anıldığı, küçük kardeşi Vindâspağan'ın ise batı Kârinî bölgelerinde, tıpkı Kârinîler ve Taberistan'ın diğer hükümdarları gibi Zerdüşt olan Deylemliler tarafından kontrol edilen Deylem'e kadar uzanan bir bölgede ast bir hükümdar olarak hüküm sürdüğü belirtilmektedir.[1]
Hürmüz, Bâvendî hükümdarı I. Şervin ile birlikte, Abbasi valisi Halid ibn Barmak (768-772) tarafından başlatılan Müslüman yönetimine ve İslamlaştırma ve yerleşim çabalarına karşı yerli direnişine önderlik etmiştir. Ayrılmasının ardından, yerli prensler dağlık bölgelerde inşa ettiği şehirleri yıktılar ve 781'de Halifeliğe bağlılıklarını teyit etmelerine rağmen, 782'de genel bir Müslüman karşıtı isyan başlattılar ve bu isyan, 785'te Said el-Harashi'nin 40.000 askerle bölgeye girmesine kadar bastırılamamıştır.[2] Bundan sonra ovalardaki halife valileriyle ilişkiler iyileşti, ancak Kârinî ve Bâvendî prensleri, dağlık bölgelere Müslümanların nüfuzuna karşı muhalefe konusunda birleşmiş kaldılar; hatta orada Müslümanların gömülmesini bile yasakladılar. Vergi tahsildarının öldürülmesi gibi münferit isyan eylemleri meydana geldi, ancak iki prens 805 yılında Harun Reşid'in huzuruna çağrıldığında sadakat ve vergi ödeme sözü verdiler ve oğullarını dört yıl boyunca rehin olarak vermek zorunda kaldılar.[3]
Hürmüz 815'te öldü ve yerine oğlu Kârin bin Hürmüz geçti; Şervin'in halefi I. Şehriyâr ile birlikte Abbasi halifesi Memûn tarafından Arap-Bizans savaşlarına yardım etmesi istendi. Şehriyâr bu talebi reddederken, Kârin kabul etti ve Bizans'a karşı yürüttüğü seferde başarılı oldu.[4] Kârin'e daha sonra Memûn tarafından birçok onursal ödül verildi. Kârin'in şöhretini kıskanan Şehriyâr, Kârin'in topraklarının bir kısmını ilhak etmeye başladı. 817'de Kârin'in oğlu Mâzyâr'ın hükümdarlığı sırasında Şehriyâr, Mâzyâr'ın amcası Vinda-Umid'in yardımıyla onu Taberistan'dan kovdu ve tüm topraklarını ele geçirdi.[4]
Mâzyâr, Memûn'un sarayına kaçtı, Müslüman oldu ve 822/23'te Abbasi valisinin desteğiyle intikam almak için geri döndü: Şehriyâr'ın oğlu ve halefi Şâpûr yenildi ve öldürüldü ve Mâzyâr, yaylaları kendi yönetimi altında birleştirdi. Artan gücü onu Amul'daki Müslüman yerleşimcilerle çatışmaya soktu, ancak şehri ele geçirmeyi ve halifelik sarayından tüm Taberistan üzerindeki yönetiminin tanınmasını sağlamayı başardı. Ancak sonunda Abdullah bin Tâhir ile anlaşmazlığa düştü ve 839'da Tâhirîler tarafından yakalandı ve Tâhirîler artık Taberistan'ın kontrolünü ele geçirdi.[5] Bâvendîler, atalarının topraklarını geri almak için bu fırsatı değerlendirdi: Şâpûr'un kardeşi I. Kârin, Mâzyâr'a karşı Tâhirîlere yardım etti ve kardeşinin toprakları ve kraliyet unvanıyla ödüllendirildi.
Mâzyâr'ın kardeşi olan ve ona ihanet ederek Tâhirîlere yardım etmeyi seçen Kûhyâr, kendisine Kârinî tahtını vaat etmişti. Kısa süre sonra Kârinî tahtına çıktı, ancak kardeşine ihaneti nedeniyle kendi Dailam askerleri tarafından öldürüldü. Birçok âlim Kûhyâr'ın ölümünü Kârinî Hanedanı'nın çöküşü olarak kabul etse de, hanedanlık Taberistan'ın bazı bölgelerinde hüküm sürmeye devam etti ve 864 yılında belirli bir Baduspan ibn Gurdzad'ın Kârinî Hanedanı'nın hükümdarı olarak anıldığı ve Zeydî Hasan bin Zeyd'i desteklediği bilinmektedir. Bununla birlikte, oğlu ve halefi Şehriyâr bin Baduspan, Hasan bin Zeyd'e düşmanca davrandı, ancak Bâvendî hükümdarı I. Rüstem ile birlikte onun otoritesini kabul etmek zorunda kaldı.[6] Şahriyar'ın oğlu Muhammed bin Şehriyâr, daha sonra 917 yılında Kârinî hanedanının sonuncusu olarak anılır ve babası gibi Zeydîlere düşmandı.[7] İki yüzyıl sonra, 1106 yılında Emir Mehdi adında bir Kârinî hükümdarı, Bâvendî hükümdarı IV. Şehriyâr'ın vasallarından biri olarak anılır. Ondan sonra başka bir Kârinî hükümdarı bilinmemektedir, ancak 11. yüzyıla kadar hüküm sürmeye devam ettiler.[5]
Bilinen Kârinî hükümdarları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Kârin (550'ler-?)
- Hürmüz (765–815)
- Kârin bin Hürmüz (815–817)
- Mâzyâr (817–839)
- Kûhyâr (839)
- Baduspan bin Gurdzad (864'te adı geçmektedir)
- Şehriyâr bin Baduspan (914'te bahsediliyor)
- Muhammed bin Şehriyâr (917'de bahsediliyor)
- Emir Mehdi (1106'da adı geçmektedir)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Madelung 1975, s. 201.
- ^ Madelung 1975, s. 202.
- ^ Madelung 1975, ss. 202, 204.
- ^ a b Ibn Isfandiyar 1905, ss. 145–156.
- ^ a b Madelung 1975, ss. 204–205.
- ^ Madelung 1975, s. 209.
- ^ Madelung 1975, s. 210.
- Genel
- Bosworth, C. E. (1968). "The Political and Dynastic History of the Iranian World (A.D. 1000–1217)". Boyle, John Andrew (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 5: The Saljuq and Mongol Periods (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 1-202. ISBN 0-521-06936-X.
- Frye, R. N. (1960). "Bāwand". Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. s. 1110. OCLC 495469456.
- Madelung, W. (1975). "The Minor Dynasties of Northern Iran". Frye, Richard N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 198-249. ISBN 0-521-20093-8.
- Madelung, W. (1984). "Āl-E Bāvand (Bavandids)". Encyclopaedia Iranica, Vol. I, Fasc. 7. London u.a.: Routledge & Kegan Paul. ss. 747-753. ISBN 90-04-08114-3.
- Rekaya, M. (1978). "Ḳārinids". van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch.; Bosworth, C. E. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 644-647. OCLC 758278456.
- Mottahedeh, Roy (1975). "The ʿAbbāsid Caliphate in Iran". Frye, Richard N. (Ed.). The Cambridge History of Iran, Volume 4: From the Arab Invasion to the Saljuqs (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ss. 57-90. ISBN 0-521-20093-8.
- Ibn Isfandiyar, Muhammad ibn al-Hasan (1905). An Abridged Translation of the History of Tabaristan, Compiled About A.H. 613 (A.D. 1216). Edward G. Browne. tarafından çevrildi. Leyden: E.J. Brill.
