Müfettiş (oyun)

Oyunun İngiltere'de basılmış bir afişi.

Müfettiş (Rusça: Ревизор, Revizor), Gogol tarafından kaleme alınan beş perdelik bir oyundur. Çarlık Rusyası'nın mikrokozmosu olarak tasvir edilen bir taşra kasabasında yozlaşmış bürokrasiyi, insan açgözlülüğünü ve aptallığını acımasızca hicveden bir kaba komedidir. İlk defa 1836'da yayımlanmış ve sahnelenmiştir.

Yazılışı

Oyunun konusunu Gogol'e şair Puşkin önermişti. Puşkin, ”Rusya'da o dönemde kendini müfettiş olarak tanıtan birçok kimse olduğunu, bir seferi kendini de müfettiş sandıklarını, devletin ıslahat girişiminden dolayı teftişlerin çoğaldığını fakat gelen müfettişlerin çoğu zaman gerçek mi ya da sahte biri mi olduğunun anlaşılamadığını” söylüyordu. Konuyu çok beğenen Gogol, 1834 sonlarında oyun üzerine çalışmaya başladı. 1836'da yayımlananan eser, başlangıçta Çarlık Rusyası'nın sansür kurulu tarafından reddedildi; ancak bazı bölümlerin çıkarılması ve bazı sahnelerin yeniden yazılmasından sonra yazarın bir arkadaşının vasıtasıyla çarın izni alınarak 1836'da dönemin katı sansürüne aşabildi. Moskova'da ve Sankt-Peterburg'da sahnelendi. Hatta çar I. Nikola'nın bizzat kendisi, 19 Mart 1836'daki ilk sahnelenişinde oyunu izlemeye gelmişti. Bu ilk sahnelenişte belediye başkanı rolünü ünlü Rus aktör Mikhail Shchepkin oynadı.

Bürokrat kesimin oyuna gösterdiği tepki üzerine yazar, Rusya'yı terkedip İsviçre'ye gitti. 1836-1848 arasında çeşitli Avrupa ülkelerinde yaşadı. 1838'de oyun üzerinde tekrar çalışmaya başladı. 1842'de son biçimine getirilerek yeniden basıldı.

Konusu

Yönettiği kente kılık değiştirmiş bir müfettiş geleceğini öğrenen bir belediye başkanı, bütün bürokratlarını toplayıp müfettişin en iyi biçimde ağırlanması talimatını verir. Yozlaşmış bürokratik ilişkiler içindeki yöneticiler, ne yapacaklarını şaşırmıştır. Birkaç gündür kasabada bulunan iyi giyimli, laf cambazı, hayal gücü yüksek Ivan Hlestekov'u beklenen müfettiş zannederler. Oysa Hlestakov müfettiş değil, zengin bir toprak ağasının züppe oğludur. Kumar oynayıp harçlığını çarçur ettiğinden parasız kalmıştır. Uşağı Osip ile birlikte bir handa borçlanarak kalmaktadır. Hlestakov, onu müfettiş sanan belediye başkanının ziyareti üzerine durumdan yararlanır. Köy yetkilileri tarafından kötü yönetimlerinden dikkati başka yöne çekmesi umuduyla rüşvet verip ağırlanır. Kendisine sunulan ikramları kabul eder ve işi, halkın şikayetlerini dinlemeye, çözüm getireceği umudu yaratıp rüşvet almaya kadar vardırır. Sahte müfettiş ayrıca belediye başkanının karısını ve kızını da ayartır. Başkanın kızı ile uygunsuz durumda yakalananınca onunla evlenme sözü verir. Uşağının uyarması üzerine gerçek anlaşılmadan kenti terk etme hazırlıklarına girişen sahte müfettiş olanı biteni bir mektupla Petersburg'daki gazeteci arkadaşına aktarır. Mektubu alan posta müdürü, kendisinden şikayet edildiğinden şüphelenerek mektubu açınca müfettişin sahte olduğunu öğrenir. Hlestakov'un gidişinin ardından, kasaba yöneticileri elde ettikleri görünürdeki başarıyı kutlarken kasabaya gerçek müfettişin gelişi duyurulur.