Mahmud Gavan
| Mahmud Gavan | |
|---|---|
| Emirlerin Emiri | |
 Mahmud Gavan Medresesi, Mahmud Gavan tarafından dini ve laik eğitimin merkezi olmak üzere inşa edilmiştir[1] | |
| Doğum | 1411 |
| Ölüm | 1481 |
| Dini | İslam |
Mahmud Gavan veya Emirü'l Ümera Hoca İmadeddin Mahmud Gavan bin ibn Muhammed Gilani (d. 1411 - ö. 5 Nisan 1481), 1458'den itibaren Hindistan'daki Dekken platosundaki Behmeni Sultanlığı'nın başbakanı veya Peşvası[2] olarak görev yapan ve 1466'dan 1481'deki ölümüne kadar fiili olarak başbakan olarak yöneticilik yapan bir Fars devlet adamıydı. İran'ın Gavan köyünden olan Mahmud Gavan, İslam teolojisi, Farsça ve bilimler konusunda bilgili ve saygın bir şair ve nesir yazarıydı. Onun döneminde Bahmani Sultanlığı hem askeri hem de kültürel açıdan altın çağını yaşamıştır. Fars kökenli bir tüccar ve âlim ailesinden gelmekte olup, bilgeliği, dürüstlüğü ve idari yetenekleri ile tanınmıştır.
İlk Yılları ve Eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]Mahmud Gavan, 1411 yılında İran'ın Gilan bölgesinde, muhtemelen Kaşan veya Reşt yakınlarında doğmuştur. Ailesi, dönemin önde gelen tüccar ve ilim ehli ailelerinden biriydi. İyi bir eğitim almıştır; dönemin İslam dünyasındaki bilim, felsefe, matematik, tıp ve edebiyat alanlarında derinlemesine bilgi sahibiydi. Arapça, Farsça ve dönemin diğer önemli dillerini iyi derecede biliyordu. Genç yaşta İslam ilimleri ve tasavvuf ile de ilgilenmiştir. Eğitimini tamamladıktan sonra ticaretle uğraşmaya başlamış ve bu vesileyle Ortadoğu, Orta Asya ve Hindistan arasında geniş bir coğrafyada seyahat etmiştir. Bu seyahatler ona farklı kültürleri, yönetim sistemlerini ve insanları tanıma fırsatı sunmuştur.
Bahmani Sultanlığı'na Gelişi ve Yükselişi
[değiştir | kaynağı değiştir]1453 yılında, ticari ve ilmi faaliyetleri sırasında Deccan Platosu'na gelerek o dönemde güçlü bir Müslüman devleti olan Bahmani Sultanlığı'nın başkenti Bidar'a yerleşti. Dönemin sultanı II. Alauddin Ahmed Şah'ın dikkatini çekmeyi başardı. Zekası, bilgeliği ve devlet işlerine olan yatkınlığı kısa sürede fark edildi. Sultan tarafından saraya alındı ve devlet kademelerinde hızla yükseldi. Sultan II. Alauddin Ahmed Şah'ın ölümünden sonra yerine geçen Hümayun Şah Bahmani döneminde (1458-1461) Gavan, devlet işlerinde daha da etkin bir rol oynamaya başladı. Hümayun Şah'ın erken ölümü üzerine, tahta çıkan genç oğlu Nizam Şah Bahmani'nin (1461-1463) naipliğini üstlendi. Bu dönemde Bahmani Sultanlığı'nın iç ve dış güvenliğini sağlamak için önemli adımlar attı. Malwa Sultanlığı ve Gucarat Sultanlığı gibi komşu güçlerin tehditlerine karşı başarılı bir savunma stratejisi izledi.
Başvezirlik Dönemi ve Reformları
[değiştir | kaynağı değiştir]1463'te Nizam Şah'ın ölümünden sonra tahta çıkan III. Muhammed Şah Bahmani (1463-1482) döneminde Mahmud Gavan, Vekil-i Saltanat (Başvezir) unvanını alarak devletin en yetkili makamına geldi. Bu dönem, Mahmud Gavan'ın siyasi ve idari dehasının en parlak olduğu dönemdir. Yaklaşık 20 yıl süren başvezirliği boyunca Bahmani Sultanlığı'nın sınırlarını genişletti, idari yapısını güçlendirdi ve ekonomik refahı artırdı. Orduyu yeniden yapılandırdı ve modernleştirdi. Topçu birliklerinin önemini kavrayarak onlara yatırım yaptı.Askeri rütbe sistemini daha düzenli hale getirdi ve liyakat sistemini teşvik etti. Ordunun eğitimine ve disiplinine büyük önem verdi. Başarılı askeri seferlerle Konkan bölgesini, Goa'yı, Orissa'yı ve Belgaum'u Bahmani topraklarına kattı. Özellikle Goa'nın fethi, Bahmani Sultanlığı için önemli bir liman ve ticaret merkezi sağlaması açısından stratejik bir başarıydı.[3] Eyalet yönetimlerini (Tarafları) yeniden düzenledi. Sultanlığı sekiz eyalete (Tarafa) ayırarak her eyaletin başına ''Tarfdar'' adı verilen bir vali atadı. Bu valilerin yetkilerini sınırlayarak merkezi otoriteyi güçlendirdi.Arazi ve gelir sisteminde reformlar yaptı. Toprakları yeniden ölçtürerek daha adil bir vergilendirme sistemi kurdu. Bu, hem köylülerin yükünü hafifletti hem de devletin gelirlerini artırdı.
Adalet sistemini güçlendirdi ve halkın şikayetlerini dinlemek için düzenli toplantılar düzenledi. Ticaretin gelişmesini teşvik etti. Deniz yollarının güvenliğini sağladı ve limanları geliştirdi. Tarımı destekledi ve sulama projelerine yatırım yaptı. Para birimini stabilize etti ve ekonomik istikrarı sağladı.
Eğitim ve Kültürel Faaliyetler
[değiştir | kaynağı değiştir]Kendisi de bir bilgin olan Mahmud Gavan, eğitime büyük önem verdi. Bidar'da kendi adını taşıyan ünlü Mahmud Gavan Medresesi'ni kurdu (1472). Bu medrese, dönemin en önemli eğitim merkezlerinden biri haline geldi ve İslam dünyasının farklı yerlerinden gelen öğrencilere ve hocalara ev sahipliği yaptı. Medrese, İslami ilimlerin yanı sıra matematik, astronomi ve tıp gibi alanlarda da eğitim veriyordu.[4] Kütüphanelere büyük önem verdi ve kendi koleksiyonu da dahil olmak üzere geniş bir kütüphane kurdu. Sanat ve mimariyi destekledi. Döneminde birçok cami, medrese ve kamu binası inşa edildi.
Siyasi Çekişmeler ve Sonu
[değiştir | kaynağı değiştir]Mahmud Gavan'ın başarıları ve artan nüfuzu, saraydaki bazı kıskanç grupların ve özellikle Dekkaniler (yerel Müslüman aristokratlar) ile Afakiler (yabancı kökenli Müslüman aristokratlar) arasındaki çekişmelerin hedefi haline gelmesine neden oldu. Mahmud Gavan, Farsça konuşan bir Afaki olduğu için, yerel Dekkan aristokrasisi tarafından tehdit olarak algılandı. Sultan III. Muhammed Şah'ın sarayında Gavan'ın rakipleri, Sultan'ı Gavan'a karşı kışkırtmaya başladı. Sahte belgelerle Mahmud Gavan'ın Orissa kralıyla işbirliği yaptığı ve Sultan'a ihanet ettiği iddiaları ortaya atıldı. Genç ve deneyimsiz Sultan III. Muhammed Şah, bu entrikalara kanarak, 1481 yılında Mahmud Gavan'ın idam emrini verdi. Mahmud Gavan, Sultan'ın emriyle Bidar'da idam edildi. Bu olay, Bahmani Sultanlığı'nın gerileme döneminin başlangıcı olarak kabul edilir. Gavan'ın ölümünden sonra sultanlık, iç çekişmeler ve idari zayıflık nedeniyle hızla zayıfladı ve kısa süre sonra beş ayrı sultanlığa (Berar, Ahmednagar, Bijapur, Bidar ve Golconda) bölünerek dağıldı.
Mirası
[değiştir | kaynağı değiştir]Mahmud Gavan, Hindistan tarihinde iz bırakmış nadir devlet adamlarından biridir. O, sadece bir vezir olmanın ötesinde, bir bilgin, bir stratejist ve bir reformcuydu. Onun döneminde Bahmani Sultanlığı, Deccan'da en güçlü ve en müreffeh dönemini yaşadı. Kurduğu medrese ve kütüphaneler, Hindistan'da İslam eğitiminin gelişimine önemli katkılar sağlamıştır. Adil yönetimi ve halkına karşı şefkatli tutumu ile hatırlanır. Mahmud Gavan'ın Bidar'daki türbesi ve kendi adını taşıyan medresesi günümüzde hala ziyaret edilmektedir ve onun mirasının önemli birer anıtıdır. Hayatı ve başarıları, Hint tarihi ve İslam tarihi araştırmalarında önemli bir yer tutmaktadır.
Eserleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Mahmud Gavan'ın kaleme aldığı bazı eserleri de bulunmaktadır. Riyazü'l-İnşa: Edebi mektuplarından ve resmi yazışmalarından oluşan bir derlemedir. Dönemin edebi üslubunu ve Mahmud Gavan'ın yazım yeteneğini göstermektedir. Menazırü'l-İnşa: Muhtemelen resmi yazışmalarla ilgili bir başka eseridir.
