Mata Hari
 | Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yazıdan beklenen resmî ve ciddi üsluba uygun olmadığı düşünülmektedir. |
Mata Hari | |
|---|---|
 | |
| Doğum | Margaretha Geertruida Zelle 7 Ağustos 1876 Leeuwarden, Hollanda |
| Ölüm | 15 Ekim 1917 (41 yaşında) Vincennes, Fransa |
| Ölüm sebebi | Kurşuna dizilme |
| Milliyet | Felemenk |
| Meslek | Casus, Dansöz, Fahişe |
| Boy | 1,73 m (5 ft 8 in) |
| Çocuk(lar) | Norman-John MacLeod (oğlu) (30 Ocak 1897 - 27 Haziran 1899) Louise Jeanne MacLeod (kızı) (2 Mayıs 1898-10 Ağustos 1919) |
| Ebeveyn(ler) | Adam Zelle (baba) Antje van der Meulen (anne) |
| İmza | |
 | |
Mata Hari (7 Ağustos 1876, Leeuwarden, Hollanda - 15 Ekim 1917, Vincennes, Fransa), I. Dünya Savaşı döneminde dansçı kimliğiyle Alman İmparatorluğu adına casusluk yaptığı iddiasıyla tanınan bir figürdür.
Hollanda asıllı Mata Hari'nin doğumdaki ismi "Margaretha Geertruida Zelle"dir. "Mata Hari" adı ise Malay dilinde "şafağın gözü", Hint dilinde "şafağın göz bebeği" anlamlarını taşımaktadır.[1]
Fransız, İngiliz, Rus subay ve devlet adamlarından topladığı çok gizli askerî bilgileri kızına yazılmış masum mektuplar halinde özel diplomatik kurye ile Paris'ten Almanlara ulaştırmıştır. Alman askerî ve denizcilik istihbarat başkanlarıyla toplantılara katıldığı Madrid'den Paris'e döndükten sonra 13 Şubat 1917'de tutuklandı. Yıllardır hakkında toplanan belgelerin en önemlisi, son Madrid seyahatinde, Madrid elçiliğinden Alman askerî merkezine kendi kodu (H21) ile gönderdiği ve yolda ele geçirilen telgraftı. Madrid dönüşü alacağı 15.000 İspanyol pesetası tutarındaki çek, tutuklandığı zaman Mata Hari'nin üzerinde bulundu. Bir diğer delil ise 1915'te Fransa'ya dönmesinden önce, Alman Gizli Servisi'nden aldığı 30.000 marklık senetti. Mahkemenin söz konusu paralarla ilgili suçlamasını, "Hediye aldım" diyerek reddeden Mata Hari, kuvvetli delil bulunamamasına rağmen idama mahkûm edildi ve 15 Ekim 1917'de kurşuna dizildi.
1976 Eurovision Şarkı Yarışması'nda Anne Karine Strøm de Mata Hari adlı şarkıyla Norveç'i temsil etti.[2]
Ayrıca Samira Efendi isimli şarkıcı, "Eurovision - 2021 Şarkı Yarışması"nda Azerbaycan'ı "Mata Hari" adlı şarkıyla temsil etmiştir. Azerbaycan'ı en büyük müzik arenasında temsil eden "Mata Hari" şarkısı hem Azerbaycan'a hem de Samira Efendi'ye büyük ün kazandırdı. Şarkı, Eurovision Şarkı Yarışması'nda final aşamasına geldi. Samira Efendi, Eurovision Şarkı Yarışması'nın ardından birçok uluslararası etkinlikte, Avrupa festivallerinde ve diğer yarışmalarda Azerbaycan'ı "Mata Hari" şarkısıyla yeniden temsil etti.[3]
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Zamanın yüksek sosyetesindeki söylentilere göre Mata Hari, Hindistan'ın güneyinde, Malabar sahilinde doğmuştu. Babası Brahman sınıfından bir din adamı, annesi de bir rakkaseydi. Kanda-Swany tapınağının mahzenlerinde küçük yaşından itibaren kendisine kutsal danslar ve usuller öğretilmişti. Başrakkase, Mata Hari'de olağanüstü yetenekler sezdiği için onu Tanrı Şiva'nın hizmetine adamayı kararlaştırmıştı.[4]
Bütün Parisliler bu efsaneye az çok inanıyordu ama Mata Hari'nin böyle bir iddiası yoktu. Yakınlarının söylediğine göre o, 7 Ağustos 1876 tarihinde Hollanda'nın Frizya eyaletinin merkezi olan Leeuwarden'de doğmuştu. Babası tanınmış tüccarlardandı; annesi de zengin, güzel ve kibar bir kadındı. Margaretha'nın babasının küçük bir kasketçi dükkânı vardı. Günün birinde iflas ettiğinden simsarlık yapmaya başlamıştı.
Mata Hari'nin kısmen Yahudi,[5] Malezyalı[6] veya Cava, yani Endonezya kökenli olduğu yönündeki geleneksel iddialara rağmen, akademisyenler onun Yahudi veya Asyalı bir kökeninin olmadığı ve her iki ebeveyninin de Hollandalı olduğu sonucuna varıyorlar.[7]
Margaretha, 18 yaşına gelince Leiden şehrinde öğretmen okuluna gitti..[8] Çok geçmeden okul müdürü, güzel öğrencisine âşık oldu. Fakat Margaretha'nın, yaşlı müdürün masallarını dinleyecek zamanı yoktu. Bir süre sonra okulu bırakarak Lahey'de oturan amcasının yanına gitti. Burada bir subayla evlenmeyi istiyordu.
1895 yılının başlarında, gazetede kalbini çarptıran bir ilan okudu. Hollanda'nın sömürgesi olan Endonezya'da (Hollanda Hindistan'ı) görevli olan ve iznini Lahey'de geçiren bir yüzbaşı evlenmek istiyordu.
Aslında ilan, bir şakadan ibaretti. Yüzbaşı Rudolf Mac Leod arkadaşlarıyla konuşurken son derece sıkıntılı bir hayat geçirdiğini söylemiş, onlar da gülerek evlenmesini tavsiye etmişti. Yüzbaşının dostlarından bir gazeteci de bu evlenme ilanını uydurarak gazetesine koyuvermişti.
Yüzbaşının aldığı on beş mektuptan yalnız biri dikkatini çekti. O mektubu gönderen de Margaretha idi. İçine resmini de koymuştu. İlk görüşmeleri 24 Mart 1895'te Amsterdam'da gerçekleşti. İki genç birbirlerini görür görmez âşık olmuşlardı. Aynı yılın 11 Temmuz'unda evlendiler. 30 Ocak 1896'da Norman adını verdikleri bir oğulları oldu.
1 Mayıs 1897'de Rudolf ile Margaretha "Princesse Aurelia" gemisiyle Cava'ya hareket ettiler. O andan itibaren Mata Hari'nin gerçek şahsiyetinin kavranmasını imkânsız kılan, karışık bir devre başladı. Hâlbuki olaylar gayet normal seyrediyordu. Marie Jeanne adını verdikleri bir kızları olmuştu. Fakat çok geçmeden küçük Norman, zehirlenerek öldü. Bu olaydan sonra çiftin hayatı cehennemi andırmaya başladı.
1902 yılında, Hollanda'ya dönerek boşandılar. Rudolf, Greta'ya ayda 100 florin nafaka veriyordu. Fakat bu para Cava'da geçen mahrumiyetlerin acısını çıkarmak isteyen genç Mata-Hari için yeterli gelecek gibi değildi.
1903 sonlarına doğru Paris'e geldi. Artık kararını vermişti: Hayatı aşkla dans etmekten ibaret olacaktı. 13 Mart 1905'te Mata Hari, Guimet Müzesi'nde düzenlenen ve seçkin davetlilerin hazır bulunduğu bir topluluk karşısında Hintlerin mukaddes danslarını canlandırdı. Gösterinin sonunda vecde gelip bayılması üzerine, aslında çok takdir edilen dansı herkesi teshir etmiş (büyülemiş) oldu. Hazır bulunanlar yalnız güzelliğine karşı hayran olmakla kalmayıp derin bilgisini de hayretle karşıladı.
I. Dünya Savaşı sırasında Hollanda tarafsız kaldı. Hollanda vatandaşı olarak Zelle, ulusal sınırları özgürce geçebildi. Savaş alanlarından kaçınmak için İspanya ve Britanya üzerinden Fransa ve Hollanda arasında seyahat etti.Hareketleri kaçınılmaz olarak dikkat çekti. Savaş sırasında Zelle, Fransa da konuşlu olan 1. Özel Piyade Alayı'nın 23 yaşındaki Rus Kurmay Yüzbaşısı Yüzbaşı Vadim Maslov ile çok yoğun bir romantik-cinsel ilişki olarak tanımlanan bir ilişkiye girdi ve ona hayatının aşkı diyordu. Maslov, 1916 baharında Batı Cephesi'ne gönderilen 50.000 kişilik Rus Seferi Kuvvetleri'nin bir parçasıydı. Nisan 1916'da Maslov, Alman kontrolündeki Brimont sıradağlarını ele geçirmek için yapılan başarısız Nivelles Taarruzu'nda savaşırken yaralandı ve sol gözünün görme yetisini kaybetti. Zelle cepheye yakın bir yerde kaldığı hastanede yaralı sevgilisini ziyaret etmek istedi. Tarafsız bir ülkenin vatandaşı olan Zelle'nin normalde cepheye yaklaşmasına izin verilmezdi. Ancak Deuxième Bürosu'ndan ajanlar Fransa için casusluk yapmayı kabul ederse Maslov'u görmesine izin verileceğini söyledi. Onu işe alan kişi daha sonra onun Alman casusu olduğunu ilan eden Georges Ladoux'du.[9]
Savaştan önce Zelle Kayser II. Wilhelm'in oğlu ve Batı Cephesi'nde kıdemli bir Alman generali olan Veliaht Prens Wilhelm'in önünde birkaç kez dans etmişti. Deuxième Bürosu Veliaht Prensi askeri sırlar için baştan çıkararak bilgi elde edebileceğine inanıyordu aslında Prens'in ordu üzerindeki yetkilileri sınılıydı. Deuxième Bürosu bu iş için Zelle'ye 1 milyon frank vadetti.[10]
Kasım 1916'da Zelle İspanya'dan Zellandia adlı vapurla seyahat ediyordu Gemi İngiliz limanı Falmouth'a uğradığında tutuklandı ve Londra'ya götürüldü. Burada New Scotland Yard karşı istihbarattan sorumlu yardımcı komiser Sir Basil Thomson tarafından uzun süre sorgulandı Thomson 1922 tarihli Queer People adlı kitabında bu konuyu ele alarak sonunda Deuxième Bürosu için çalıştığını itiraf ettiğini yazar. Başlangıçta Canon Row polis karakolunda gözaltına alındı daha sonra serbest bırakıldı ve Savoy Oteli'nde kaldı. 1916'nın sonlarında Zelle Alman askerî ataşesi Binbaşı Arnold Kalle ile görüştüğü Madrid'e gitti ve Veliaht Prens ile bir görüşme ayarlayıp ayarlayamayacağını sordu. Bu dönemde Zelle para karşılığında Almanya ile Fransız sırlarını paylaşmayı teklif etti ancak bunun açgözlülükten mi yoksa Veliaht Prens Wilhelm ile bir görüşme ayarlama girişimi mi olduğu belirsizliğini koruyor.
Ocak 1917'de Binbaşı Kalle Berlin'e H-21 kod adlı bir Alman casusun faaliyetlerini anlatan radyo mesajları iletti bu casusun özellikleri Zelle'ninkine o kadar çok benziyordu ki Ajan H-21'in Mata Hari'den başkası olamayacağı açıktı. Deuxième Bürosu mesajları ele geçirdi ve içindeki bilgilerden H-21'i Mata Hari olarak tanımladı. Mesajlar Alman istihbaratının Fransızlar tarafından çoktan çözüldüğünü bildiği bir koddaydı ve bu da mesajların Zelle'nin Fransızlar tarafından tutuklanması için kasıtlı olarak uydurulduğunu göstermektedir.[11]
Alman Ordusu'nun İstihbarat şefi General Walter Nicolai Mata Hari'nin kendisine önemli hiçbir istihbarat sağlamamasından ve bunun yerine Almanlara Fransız politikacıların ve generallerin seks hayatları hakkında sadece Paris dedikoduları satmasından çok rahatsız olmuştu ve onu Fransızlara bir Alman casusu olarak ifşa ederek işine son vermeye karar verdi.
Aralık 1916'da Fransız Savaş Bakanlığı'nın İkinci Bürosu Mata Hari'ye altı Belçika ajanının adını verdi. Beşinin sahte bilgiler gönderdiği ve Almanlar için çalıştığından şüphelenilirken altıncısının Almanya ve Fransa için çift taraflı ajan olduğundan şüpheleniliyordu. Mata Hari Madrid'e gitmek üzere Paris'ten ayrıldıktan iki hafta sonra Almanlar çift taraflı ajanı idam ederken diğer beşi operasyonlarına devam etti. Bu gelişme ikinci Büro'ya Mata Hari'nin altı casusun adını Almanlara ilettiğini kanıtladı. 13 şubat 1917'de Mata Hari Paris'teki Champs Elysées'deki Hotel Elysée Palace'daki odasında tutuklandı. 24 Temmuz'da Almanya için casusluk yapmak ve sonuç olarak en az 50.000 askerin ölümüne neden olmakla suçlanarak yargılandı Zelle Hakim Pierre Bouchardon'a Alman yetkililer tarafından kendisinden alınan eşyaların geri ödemesi olarak bir Alman diplomattan ve eski sevgilisinden 20.000 frank aldığını itiraf etti. Bouchardon bunun aslında Almanya için casusluk yapması karşılığında kendisine yapılan bir ödeme olduğunu iddia etti. Bu arada Ladoux eski ajanına karşı tüm faaliyetlerini olabilecek en kötü şekilde gösterip onu Alman ajanı olduğunu kanıtlamaya çalışıyordu. Mata Hari için duruşma sırasında en korkunç ve yürek parçalayıcı an sevgilisi Maslov'un onun adına tanıklık etmeyi reddetmesi ve ona mahkûm edilip edilmemesinin umurunda olmadığını söylemesiydi. Zelle Maslov'un onu terk ettiğini öğrendiğinde bayıldı.[12]
Zelle 15 Ekim 1917'de şafak vakti 12 Fransız askerinden oluşan bir idam mangası tarafından idam edildi. Öldüğünde 41 yaşındaydı. İngiliz muhabir Henry Wales'a konuşan bir görgü tanığının ifadesine göre gözlerinin bağlanmasını reddetti infaz mangasına meydan okurcasına bir öpücük gönderdi.[10]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Cesur ve Başına Buyruk Kadın Casus Mata Hari'nin 10 Maddede Hayatı". onedio.com. 14 Mayıs 2015. 12 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ekim 2024.
- ^ "Home | Eurovision Song Contest". eurovision.tv (İngilizce). Erişim tarihi: 6 Eylül 2025.
- ^ "100 yıl önce kurşuna dizilen Mata Hari'nin hayat hikayesi". Posta Gezetesi. 14 Ekim 2017. 21 Kasım 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Mata-Hari". amuraworld.com. 20 Ocak 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Aralık 2024.
- ^ Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi;autoisimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Parish, James Robert (1992). Prostitution in Hollywood Films: Plots, Critiques, Casts, and Credits for 389 Theatrical and Made-for-television Releases. McFarland & Co. ISBN 978-0899506777.
- ^ Cohen, M (2010). Performing Otherness: Java and Bali on International Stages, 1905–1952. Springer. ISBN 978-0230309005. Erişim tarihi: 15 Ekim 2017 – Google Books vasıtasıyla.
- ^ "Mata Hari". World of Biography. 15 Eylül 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2010.
- ^ Cockfield, Jamie H (1997). With Snow on Their Boots: The Tragic Odyssey of the Russian Expeditionary Force in France During World War I. St Martin's Press. ISBN 978-0312173562.
- ^ a b Polmer, Norman; Allen, Thomas (1998). Spy Book: The Encyclopedia of Espionage. New York: Random House. p. 357. ISBN 978-0679425144.
- ^ Wheeler-Bennett, John (1954). The Nemesis of Power: The German Army In Politics 1918–1945. London: St Martin's Press. pp. 12–13. ISBN 978-1403918123.
- ^ "Mata Hari Biography". 3 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
