Melez deve

Bir Tülü (melez) deve örneği ve tipik uzun hörgücü

Melez deve, tek (Camelus dromedarius) ve çift hörgüçlü develerin (Camelus bactrianus) melezlenmesi ile elde edilen bir deve türüdür. Bu melezleme işlemi genellikle daha güçlü, daha dayanıklı ve her iki türün de olumlu özelliklerini taşıyan bir nesil (heterosis) elde etmek amacıyla yapılır.

En önemli melezlerden biri Türkiye'de halk arasında Tülü veya Tüylü olarak bilinendir. Soğuk bölgelerde kullanılan bu develer genellikle tek hörgüçlü ancak uzun tüylüdür.

İsimlendirme ve Türleri

Türkiye'de melezlemenin türüne, cinsiyete ve geriye melezlemeye göre farklı isimlendirmeler kullanılır:

• Besrek: Tüylü devenin (Tülü) erkeğine verilen isimdir.
• Maya: Tüylü devenin dişisine verilen isimdir.
• Tavsi: Maya ile çift hörgüçlü erkek devenin geriye melezlenmesinden elde edilen çift hörgüçlü devedir.
• Teke: Besrek ile tek hörgüçlü dişi devenin geriye melezlenmesinden elde edilen, özellikle Aydın ile Adana arasındaki Yörükler tarafından yetiştirilen kısa tüylü devedir.
• Kerteles: Dişi Teke ile Buhur (Çift hörgüçlü erkek) erkeğin geriye melezlenmesinden elde edilir.
• Yeğen: Maya ile tek hörgüçlü erkek devenin geriye melezlenmesinden elde edilir.

Tarihçe ve Kullanım

Eskiden Türkiye'de ulaştırma ve özellikle ordu hizmetinde kullanılan melez develerin işlevi, teknolojinin gelişmesiyle giderek azalmıştır. 1937'de 120 bine yaklaşan deve sayısı 1980'de 12 bine, 1984'te 3 bine kadar düşmüştür.

Bugün deve özellikle Yörükler arasında göç zamanı eşya taşımakta, zeytincilik bölgelerinde ulaşımı güç yerlerde elde edilen ürünlerin taşınmasında kullanılmaktadır. Ayrıca Güney ve Doğu Anadolu Bölgesi'ndeki kurak ve yolu yetersiz bölgelerde yük hayvanı olarak varlığını sürdürmektedir.

Deve Güreşleri

Türkiye'nin Ege ve Akdeniz bölgelerinde düzenlenen geleneksel deve güreşlerinde sadece Tülü (erkek melez) develer güreştirilir. Güçlü gövde yapıları ve kızgınlık dönemindeki agresiflikleri onları bu folklorik spor için tercih sebebi yapar.