Aydın
| Aydın | |
|---|---|
.JPG)  .jpg) .jpg)   | |
 Aydın'ın Türkiye'deki konumu | |
 Aydın (il) haritası | |
  Aydın  Aydın Aydın (Avrupa) | |
Koordinatlar: 37°43′42″N 27°56′14″E / 37.728333°K 27.937222°D | |
| Ülke | Türkiye |
| İl | Aydın |
| İlk yerleşim | MÖ 3. binyıl |
| İdare | |
| • Tür | Belediye başkanı-meclis |
| • Organ | |
| • Belediye Başkanı | Özlem Çerçioğlu (AK Parti) |
| Rakım | 64 m |
| En alçak nokta | 0 m (0 ft) |
| • Sıra | . |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TRS) |
| Posta kodu | 09XXX |
| Alan kodu | 256 |
| ISO 3166 kodu | TR-09 |
| Plaka kodu | 09 |
| GSYİH (nominal) | 2018[1] |
| • Toplam | ₺35,2 milyar (21.) |
| • Kişi başı | ₺32.362 (40.) |
| İGE (2013) |  0,541[2]düşük · 24. |
| İklim | Csa[3] |
Resmî site Aydın Büyükşehir Belediyesi | |
Aydın, Türkiye'nin Aydın ilinin merkezi olan şehirdir. Ege Bölgesi'nde yer alan ve turizm ile tarım açısından en gelişmiş illerdendir.
Etimoloji
[değiştir | kaynağı değiştir]Aydın'ın eski isimleri Tralleis ve Güzelhisar olup 14. yüzyılda Anadolu Beylikleri döneminde kurulan Aydınoğulları beyliği döneminde ismi Aydın olarak değişmiştir. Herodot, Aydın ili ile ilgili “Bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzünün altı ve en güzel iklimin bulunduğu yer” demiştir. Evliya Çelebi ise “Dağlarından yağ, ovalarından bal akar” demiştir.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Aydın, çeşitli uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır. Antik Çağ'da Afrodisias, Milet, Didyma, Nysa, Priene, Magnesia gibi önde gelen kentler Aydın ilinin sınırları içerisinde bulunmaktaydı. Bugünkü Aydın, Tralleis Kenti ile birlikte MÖ 2500 yılında Hititler zamanında gelişmiş; MÖ 8. yüzyılda Lydia zamanında da en parlak çağını yaşamıştır. Selçuklu Hanedanıyla birlikte Türk uygarlığının kültür varlığı ve eserleriyle donatılmıştır.
Aydınoğulları zamanında şehrin adı Aydın Güzelhisarı olmuş, daha sonra Aydın adını almıştır. 1811'de İzmir, Saruhan (Manisa), Menteşe (Muğla), Antalya, Isparta sancaklarını kapsayan eyaletin merkezi oldu. Kurtuluş Savaşından sonra 1923 yılında Aydın müstakil vilayet olmuştur.
Cumhuriyet dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]1987 yılında çıkarılan 3392 sayılı kanun ile Buharkent ve İncirliova,[4] 1990 yılında çıkarılan 3644 sayılı kanun ile de Karpuzlu, Köşk ve Yenihisar ilçeleri kuruldu.[5] Yenihisar ilçesinin adı 1997 yılında 4235 sayılı kanun ile Didim olarak değiştirildi.[6] 2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile merkez ilçe kaldırılarak aynı sınırlara sahip Efeler ilçesi kuruldu. Yine aynı kanun ile Aydın'da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.[7]
İklim
[değiştir | kaynağı değiştir] Aydın iklimi 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Aylar | Oca | Şub | Mar | Nis | May | Haz | Tem | Ağu | Eyl | Eki | Kas | Ara | Yıl |
| En yüksek sıcaklık (°C) | 23,2 | 25,2 | 32,4 | 35,4 | 40,2 | 44,4 | 44,6 | 43,8 | 43,3 | 37,8 | 30,7 | 25,9 | 44,6 |
| Ortalama en yüksek sıcaklık (°C) | 13,2 | 14,7 | 17,9 | 22,5 | 28,1 | 33,3 | 36,1 | 35,7 | 32,0 | 26,2 | 19,7 | 14,6 | 24,5 |
| Ortalama sıcaklık (°C) | 8,2 | 9,3 | 11,8 | 15,8 | 20,9 | 25,9 | 28,4 | 27,6 | 23,5 | 18,4 | 13,3 | 9,6 | 17,7 |
| Ortalama en düşük sıcaklık (°C) | 4,3 | 4,9 | 6,7 | 10,0 | 14,2 | 18,1 | 20,5 | 20,2 | 16,7 | 12,7 | 8,7 | 5,8 | 11,9 |
| En düşük sıcaklık (°C) | −7,6 | −5,4 | −5 | −0,8 | 4,6 | 8,4 | 13,4 | 11,8 | 7,6 | 2,0 | −2 | −5,3 | −7,6 |
| Ortalama yağış (mm) | 108,6 | 93,8 | 70,4 | 52,9 | 36,5 | 13,5 | 3,9 | 2,3 | 13,1 | 44,2 | 83,9 | 120,9 | 644 |
| Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[8] | |||||||||||||
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Toplam | Şehir | Kır |
|---|---|---|---|
| 1927[9] | 70.733 | 11.978 | 58.755 |
| 1935[10] | 92.988 | 15.086 | 77.902 |
| 1940[11] | 99.819 | 17.732 | 82.087 |
| 1945[12] | 105.155 | 18.504 | 86.651 |
| 1950[13][a] | 75.100 | 20.161 | 54.939 |
| 1955[14] | 89.877 | 27.391 | 62.486 |
| 1960[15] | 105.027 | 35.527 | 69.500 |
| 1965[16] | 123.322 | 43.483 | 79.839 |
| 1970[17] | 135.208 | 50.566 | 84.642 |
| 1975[18] | 154.271 | 59.579 | 94.692 |
| 1980[19] | 173.918 | 74.021 | 99.897 |
| 1985[20] | 201.448 | 90.449 | 110.999 |
| 1990[21][b] | 165.712 | 107.011 | 58.701 |
| 2000[22] | 208.341 | 143.267 | 65.074 |
| 2007[23] | 231.884 | 168.216 | 63.668 |
| 2008[24] | 235.376 | 171.242 | 64.134 |
| 2009[25] | 243.037 | 179.425 | 63.612 |
| 2010[26] | 251.891 | 188.337 | 63.554 |
| 2011[27] | 255.292 | 191.037 | 64.255 |
| 2012[28] | 259.786 | 195.951 | 63.835 |
2012 yılında Aydın büyükşehir statüsü kazanıp ilin tamamı büyükşehir sınırlarına girmiştir ve merkez ilçenin ismi Efeler olarak değiştirilmiştir.
Ekonomi
[değiştir | kaynağı değiştir]Aydın ekonomisinin temelini tarım, hayvancılık ve turizm oluşturur. Şehir 2018 yılı verilerine göre gayri safi yurt içi hasıla bakımından ₺35,2 milyar ile ülkenin yirmi birinci büyük ili oldu.[1] Kişi başına düşen gelirde ise ₺32.362 ile kırkıncı sırada yer almaktadır.[1] 2013 yılı İnsani Gelişme Endeksi verisine göre Aydın, elde ettiği 0,541 puanla yirmi dördüncü sırada yer aldı.[2]
Tarım ve hayvancılık
[değiştir | kaynağı değiştir]Aydın ili; yağlık zeytin, incir, kestane, kereviz üretiminde Türkiye'de 1. sırada; pamuk ve çilek üretiminde 2. sırada; taze börülce ve sofralık zeytin üretiminde ise 3. sırada yer almaktadır.[29]
Sanayi
[değiştir | kaynağı değiştir]Tarım, gıda, tekstil ürünleri, makine ve ekipman, otomotiv yan sanayi ve beyaz eşya üretimi Aydın ilinin sanayisinin ana kalemlerindendir.
Turizm
[değiştir | kaynağı değiştir]
Turizm, tarımdan sonraki ikinci önemli gelir kaynağıdır. Yaklaşık 680 konaklama tesisinde 78.000 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Ayrıca Kuşadası'nda 54.000, Didim'de 42.000 yazlık konut bulunmaktadır. 2011 yılında 5,5 milyon turist Aydın iline gelmiştir. Dilek Yarımadası Milli Parkı, Kuşadası ve Didim plajları önemli sahillerdir.
İlde 10 müze bulunmaktadır. Bunlar; Adnan Menderes Müzesi, Aydın Arkeoloji Müzesi, Yörük Ali Efe Müzesi, Afrodisias Müzesi, Karacasu Etnoğrafya Müzesi, Milet Müzesi, Çine Kuvâ-yı Milliye Müzesi, Çine Arıcılık Müzesi, Nazilli Etnoğrafya Müzesi ve Kuşadası Zeytin ve Zeytincilik Müzesi'dir.
Ören yerleri açısından da oldukça zengindir. Bunlar; Afrodisias (Karacasu), Alabanda (Çine), Alinda (Karpuzlu), Apollon Tapınağı (Didim), Gerga (Çine), Harpasa (Nazilli), Magnesia (Ortaklar), Mastaura (Nazilli), Milet (Didim), Nysa (Sultanhisar), Priene (Söke) ve Tralleis (Efeler)'dir.
Kültür
[değiştir | kaynağı değiştir]Mutfak
[değiştir | kaynağı değiştir]Ağız
[değiştir | kaynağı değiştir]Halk Aydın ağzı konuşmaktadır. Nazal n (ñ) sesi kullanımı ve r sesinin yutulması belirgin özellikleridir.
Türküler ve halk oyunları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Yöreye ait Zeybek dansları ve zeybek müzikleri bulunmaktadır.
Kardeş şehirler
[değiştir | kaynağı değiştir]
Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Özkul, İsmet (25 Aralık 2019). "81 ilin 2018 yılı GSYH ve büyüme karnesi". Dünya. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Şubat 2020.
- ^ a b "Türkiye'de İllere Göre İnsani Gelişme Endeksi". dergipark.org.tr. Ocak 2017. 21 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019.
- ^ "Köppen-Geiger İklim Sınıflandırmasına Göre Türkiye'nin İklim Tipleri". dergipark.org.tr. Temmuz 2017. 5 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2019.
- ^ "Kanun No. 3392" (PDF). 8 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.
- ^ "Kanun No. 3644" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.
- ^ "Kanun No. 4235" (PDF). 10 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 21 Eylül 2014.
- ^ "Kanun No. 6360". 16 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Eylül 2014.
- ^ "Resmî İstatistikler - Aydın". Meteoroloji Genel Müdürlüğü. 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2016.
- ^ "Fasikül I: Mufassal Neticeler İcmal Tabloları" (PDF). 28 Teşrinevvel 1927 Umumî Nüfus Tahriri. DİE. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2021.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 20 İlkteşrin 1935 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilâyetler, kazalar, Nahiyeler ve Köyler İtibarile Nüfus ve Yüzey ölçü" (PDF). 20 İlkteşrin 1940 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 20 Ekim 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2016.
- ^ . "1945 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 21 Ekim 1945 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "Vilayet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 22 Ekim 1950 Umumi Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "1955 Genel Nüfus Sayımı" (PDF). 23 Ekim 1955 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 2 Haziran 2021 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2021.
- ^ . "İl, İlçe, Bucak ve Köyler itibarıyla nüfus" (PDF). 23 Ekim 1960 Genel Nüfus Sayımı. DİE. 15 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ "1965 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1970 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1975 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1980 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1985 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "1990 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2000 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2007 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2008 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2009 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2010 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2011 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Kasım 2012.
- ^ "2012 genel nüfus sayımı verileri". Türkiye İstatistik Kurumu. 20 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (html) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2013.
- ^ "Aydın incir, kestane, yağlık zeytin ve kerevizde liderliğini korudu". İhlas Haber Ajansı. 28 Ocak 2020. 16 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Kasım 2020.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
