Nazife Cemgil
Nazife Cemgil | |
|---|---|
 Nazife Cemgil ve Adnan Cemgil | |
| Doğum | 1913 Aydın, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 21 Kasım 2001 İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Karacaahmet Mezarlığı, İstanbul |
| Milliyet | Türk |
| Eğitim | İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi |
| Meslek | Öğretmen |
| Evlilik | Adnan Cemgil (e. 1941; ö. 2001) |
| Çocuk(lar) | Sinan Cemgil |
Nazife Cemgil (1913, Aydın - 2003, İstanbul), felsefe öğretmeni, politik eğitimci.
1968 - 1970 arası Türkiye İşçi Partisi (TİP) Genel Yönetim Kurulu üyesi olmuştur. Tarih Vakfı kurucularındandır. Sol eğilimli muhalif dergilerinde yazılarıyla bilinen Adnan Cemgil'in eşi ve Türkiye'de 68 kuşağının sembol isimlerinden olan Sinan Cemgil'in annesidir.
Yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Çocukluğu, gençliği, eğitimi
[değiştir | kaynağı değiştir]1913'te Aydın'da doğdu.[1] Annesi Çemişgezek’te yaşayan Akkoyunluların uç beylerinden bir ailenin kızı, babası Kuvay-i Milliye yıllarında Muğla IV. Kuvay-ı Milliye Başkanı olarak halkı örgütlemiş olan ağır ceza reisi Cemal Bey’dir.[1] Sırasıyla İzmir Fransız Okulunu, İzmir Kız Lisesi'ni ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe bölümünü bitirdi. Kız Meslek Yüksek Öğretmen Okulu'nda okuyup öğretmen oldu. Üniversite yıllarından sınıf arkadaşı Adnan Cemgil ile 1941 yılında Ankara’da evlendi. Çiftin Dumrul (1942) ve Sinan adında (1944) iki oğlu oldu.[2]
1945'te Sabiha Sertel "Tevfik Fikret İdeolojisi ve Felsefesi" adlı kitabını yayımladığında Nazife Hanım, kitabı Bursa Cezaevi'nde yatan Nazım Hikmet'e göndermek için Sertel'e yardım etti. Bursa Cezaevi'nin müdürünün kızı Şehnaz Akıncı, öğrencisi idi.[1] Kitabın, babası aracılığıyla iletilmesi için öğrencisine yazdığı mektup bir aramada öğrencinin dolabında bulununca Nazife Hanım kovuşturmaya uğradı ve başka okula sürüldü. 15 Mayıs 1950'de açlık grevindeki Nazım'ın affedilmesi için açılan imza kampanyasını desteklemek üzere İstanbul Yüksek Tahsil Gençlik Derneği'nin Laleli'deki Çiçek Palas Oteli'nin salonunda düzenlediği toplantıya katıldı. Nazım Hikmet’in hapisten çıkmasını istemeyen bazı gençlerin de katıldığı olaylı toplantıdan sonra tutuklananlar arasında Şehnaz Akıncı ve Nazife Cemgil de yer aldı.
Yozgat sürgünü
[değiştir | kaynağı değiştir]Aynı yıl, hükûmetin, TBMM kararı olmadan Kore'ye asker gönderme kararını protesto için Türk Barışseverler Cemiyeti'nin yaptığı eylemlerden ötürü, cemiyetin genel sekreteri olan eşi Adnan Cemgil tutuklandı ve hüküm giydi. Adnan Cemgil cezasının altı ayını Ankara Askeri Cezaevi'nde, yedi ayını ise Nevşehir Cezaevi'nde geçirirken Nazife Cemgil ise Ankara’da görev yaptığı okuldan Yozgat Lisesi'ne sürüldü. 1951'de Adnan Bey'in tahliye olmasından sonra Nazife Hanım, birkaç yıl daha Yozgat'ta görevini sürdürdü. Adnan Bey ise çocuklar ile İstanbul'da yaşadı.[1]
Evren Yayınları
[değiştir | kaynağı değiştir]Nazife Hanım, 6-7 Eylül Olaylarından sonra öğretmenlikten istifa ederek İstanbul’a geldi. Sarıyer Ortaokulu ve Ermeni Lisesinde öğretmenlik yaptı. Bir yandan da eşi ile birlikte Evren Yayınları'nı kurdular.[1] 1962'de, ilkokuldan liseye kadar öğrencilerin yararlanabileceği Evren Ansiklopedisi'ni çıkardılar.[3]
Türkiye İşçi Partisi (TİP) yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Nazife Cemgil 1962'de Mehmet Ali Aybar ile birlikte TİP'e üye oldu. TİP'in 4. Kongresi'ne kadar partide aktif biçimde çalıştı ve Adnan Cemgil'le birlikte TİP Programının ön taslağını hazırladı. TİP İstanbul İl yönetim Kurulu üyeliği ve il sekreterliği yaptı. Partinin eğitim çalışmalarını yürüttü. Marksizm ve işçi hareketleri üzerine verilen eğitim seminerlerinin içeriğinin broşüre dönüştürülmesi görevini üstlenen grupta yer aldı. 1965 seçimlerinde Aydın milletvekili adayı oldu. 1968 öncesi İstanbul ili Disiplin Kurulu Başkanlığı görevini yürüttü. 1968'de parti içi ayrılık yaşandığında, Mehmet Ali Aybar'la birlikte davrandı. 1968 -1970 arasında partinin genel yönetim kurulu üyesi olarak görev yaptı.[4]
68 kuşağı ve Sinan Cemgil
[değiştir | kaynağı değiştir]TİP'te aktif siyasetle uğraştığı yıllarda oğlu Sinan da ODTÜ'de üniversite eğitimine başlamış ve üniversite reformu talebiyle gerçekleştirilen boykot, işgal eylemlerine ve ABD Büyükelçisi Robert Komer'in arabasının yakılmasına önderlik etmiştir. Hakkında yakalama kararı çıkartılan Sinan Cemgil, Kahramanmaraş’ın Nurhak ilçesinde saklandığı sırada 31 Mayıs 1971'de emniyet güçleri ile çatışmaya girerek Kadir Manga ve Alpaslan Özdoğan ile birlikte öldürüldü.
Nazife Cemgil, oğlunun naaşını almak üzere Adıyaman'ın Gölbaşı ilçesine gittiğinde çevresini saran kadınlara söylediği şu sözleri anılarda çok yer tutmaktadır:
| “ | Bu oğlum Sinan... Bunlar da onun arkadaşları (Kadir ve Alpaslan), kardeşleri.... onlar da oğullarım... Bu çocuklar, bu oğullar; bu ülkeyi, halkı, sizleri sevdiler. Başka bir istekleri yoktu. Her biri birer dehaydı. Her biri üstün zekalı birer güzel insandı. Dileselerdi, düzenin adamları olsalardı, şimdi burada cansız yatmazlardı. Birer milyoner olurlardı. Ama onlar, halkı, sizleri sevdiler. Sizin sorunlarınızı omuzladılar. Size yalan söylüyorlar. Onlar eşkıya değildi. | ” |
Nazife Cemgil, oğlunun ölümünden sonra gelini Şirin Cemgil'e torunları Taylan'ın yetişmesinde destek verdi.[1] 1991'de Tarih Vakfı kurucuları arasında yer aldı. 7 Ekim 2003'te, 91 yaşındayken İstanbul'da öldü.
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f Özerden, Halide (13 Ekim 2003). "Sinansız Yıllar Bitti". bianet.org. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025.
- ^ Aydınlı, Erkan (22 Şubat 2024). "Adnan Cemgil (1909-2001)". Atatürk Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025.
- ^ "Adnan Cemgil Aydınlığında Bir Ansiklopedi". Bizim Çağ Edebiyat. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2025.
- ^ "Nazife Cemgili Kaybettik". bianet.org. 7 Ekim 2003. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025.