Nigali Vadisi
| Nigali Vadisi | |
|---|---|
 O zamanlar Osmanlı kontrolündeki Livâne'yi Gürcüce ismiyle Liganis Hevi, "Ligani Vadisi" olarak tanımlayan d'Anville'in 1794 tarihli haritanın bir kısmı (Atchara ve Ispira arasında) | |
| Coğrafya | |
| Ülke(ler) | Türkiye, Gürcistan |
| Bölge(ler) | Mesheti |
| Koordinatlar | 41°12′02″N 41°50′37″E / 41.2006°K 41.8436°D |
| Yerleşim(ler) | Borçka, Murgul, Artvin, Helvaçavuri |
| Tür | Bölge |
| Akarsu | Nigali Deresi, Çoruh Nehri |
| Konum haritası | |
 | |
| Wikimedia Commons | |
Nigali veya Nigali Vadisi (Gürcüce: ნიგალი, ნიგალის ხევი; okunuşu: nigalis h'evi), sonraki bir metatez sonucu Ligani (ლიგანი) veya Livana (ლივანა; Türkçe: Livâne),[1] tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimindeki tarihsel bölgelerden biridir. Çoruh Havzası'nın orta ve aşağı kısmını kapsıyordu.[2] Günümüzde Türkiye ile Gürcistan arasında bölünmüştür.
Nigali'nin adı, Artvin yakınlarında bulunan ve aynı adı taşıyan bir köyden geliyordu. Nigali veya Nigala köyü, Çoruh Nehri'nin sağ kollarından biri olan Nigali Deresi'nin sağ kıyısında yer alır. Nigali köyü, bugün Seyitler (eski adı Sveti) köyünün bir mahallesidir. Nigali bölgesinin adı Osmanlı döneminde Livana'ya dönüşmüştür.[3]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]Nigali'den ilk kez 7. yüzyılda Anania Şirakatsi, Kolhis'in bölgelerinden biri olarak söz etmiştir.[4] Gürcüce vakayinamelerde (Matiane Kartlisa, Sumbat Davitisdzis Kronika), Giorgi Merçule'nin eserinde ve başka kaynaklarda ise, Nigali'den Mesheti'nin bir parçası olarak söz edilmiştir. Bu kaynaklara göre, Yukarı Kura Havzası ile Çoruh Havzası'nı kapsayan Mesheti, 8-10. yüzyıllarda, Samtshe, Cavaheti, Artaani veya Kola-Artaani, Açara, Nigali, Şavşeti, Klarceti, Tao, Speri olmak üzere dokuz coğrafi bölgeye ayrılıyordu.[5] 8. yüzyılda Nigali, Gürcü Bagrationi ailesinin bir mülkü oldu. Kuzeydoğusunda Acara, doğusunda Şavşeti ve güneyinde Klarceti bulunmaktaydı.[1] Orta Çağ Gürcü kaynakları, bölgenin adından muhtemelen Nigali'nin bozuk bir formu olan Niali şeklinde bahsetmektedir.[6] 18. yüzyılın başlarında Gürcü tarihçi Prens Vahuşti, bölgeyi Ligani olarak isimlendirmektedir ve bölgeyi Art'vani'ye (günümüzde Artvin) kadar Çoruh'un her iki yakasında konumlandırır.[7][8] 1530'da bölge Livâne kazası veya sancağı olarak bir idare kuran Osmanlı İmparatorluğu tarafından Gürcülerden alındı.[9] İdari olarak Maçahel ilçesine bağlıydı.[10]
1878'de Nigali, Berlin Antlaşması ile Osmanlılar tarafından Rus İmparatorluğu'na bırakılan bölgenin bir parçasıydı ve Batum Oblastı'nın Artvin kazasına (uçastok) dahil edildi. I. Dünya Savaşı'nın (1914–1918) ve Gürcistan'ın kısa süreli bağımsızlığının (1918–1921) ardından Nigali, 1921 Moskova ve Kars antlaşmalarına uygun olarak Türkiye ile bu tarihlere yakın bir zamanda Sovyetleşen Gürcistan arasında bölündü.[1][11]
Mevcut bölünme
[değiştir | kaynağı değiştir]Günümüzde, tarihi Nigali'nin Türkiye kısmı Artvin'in Borçka, Murgul ve Artvin Merkez ilçelerini kapsamaktadır. Bu bölgelerde günümüzde hala Gürcüce konuşulmaya devam edilmektedir; ancak genç nesiller arasında Gürcüce bilgisi zayıflamaktadır.[12][13] Gürcistan kısmı ise Acara Özerk Cumhuriyeti'nin Helvaçavuri Belediyesi'nin bir parçası olarak yönetilen 9 köyden oluşur.[11]
Galeri
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Sveti Kilisesinin 1888'de görünümü, Pavlinov; Seyitler, Artvin. -
Mamatsminda Kilisesi, Pavlinov, 1888; İbrikli, Borçka. -
Gvara Kalesi, Acara, Gürcistan. -
Livane Kalesi, Artvin.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c Toumanoff, Cyril (1963). Studies in Christian Caucasian History, p. 439. Georgetown University Press.
- ^ Eter Beridze, Nigali (ნიგალი), Tiflis, 2009, s. 8 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Eter Beridze, Nigali (ნიგალი), Tiflis, 2009, s. 8 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Eter Beridze, Nigali (ნიგალი), Tiflis, 2009, s. 11 24 Kasım 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-409-02-8
- ^ Dimitri Bakradze, Gori ve Acara'da Arkeolojik Seyahat (Gürcüce), Tiflis, 1987, s. 38.
- ^ Rapp, Stephen H. (2003), Studies in Medieval Georgian Historiography: Early Texts And Eurasian Contexts, p. 398. Peeters Publishers, 90-429-1318-5
- ^ Gugushvili, Andria (1936), "Ethnographical and Historical Division of Georgia". Georgica I, 2-3: 64.
- ^ (Gürcüce) Wakhoucht (Brosset, Marie-Félicité, transl., 1842) Description géographique de la Géorgie ("Geographic description of Georgia"), p. 115. St. Petersbourg: A la typographie de l'Academie Impériale des Sciences.
- ^ (Türkçe) Sezen, Tahir (2006), Osmanlı yer adları (Alfabetik sırayla) ("Ottoman placenames. Alphabetic list"), p. 349. T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü.
- ^ Aktsoglou, Iakovos Z. (2007), "Population in the Province of Trabzon (Vilayet-i Trabzon) According to the Yearbook (Salname) of 1286/1869-70", p. 15, in: Kolovos, Elias et al (eds., 2007), The Ottoman Empire, the Balkans, the Greek lands: toward a social and economic history: studies in honor of John C. Alexander. Gorgias Press & The Isis Press, 978-1-61719-099-5.
- ^ a b (Gürcüce) Beridze, Eter (2009), ნიგალი 10 Nisan 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ("Nigali", with En., Rus., Turk. summaries), pp. 8-10. Shota Rustaveli State University, 978-9941-409-02-8. Kaynak hatası: Geçersiz
<ref>etiketi: "beridze" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme) - ^ Bellér-Hann, Ildikó & Hann, C. M. (2001), Turkish Region: State, Market & Social Identities on the East Black Sea Coast, p. 11. James Currey Publishers, 0852552793.
- ^ (Rusça) Beridze, Eter (2009), Языковая ситуация в Нигальском ущелье ("Linguistic situation in the Nigali valley"). Vlast' i Obshchestvo 1: 71-82.