Paul Morphy

Paul Morphy

Paul Charles Morphy (22 Haziran 1837 - 10 Temmuz 1884), Amerikalı satranç ustasıdır. Kendi döneminin en iyi satranç oyuncularından biri olarak kabul edilen Morphy, gayriresmî dünya şampiyonu olarak anılmıştır. Bir satranç dâhisi kabul edilen Morphy, "Satrancın Gururu ve Kederi" olarak anılır. Ancak, satrancı erken yaşta bırakmıştır. Uzmanların çoğu, Morphy'nin oyun anlayışının çağının çok ötesinde olduğu konusunda hemfikirdir. Bununla birlikte, modern satranççılarla karşılaştırıldığında teorik sıralaması akademik çevrelerde tartışma konusudur.

Biyografisi

Paul Charles Morphy, Louisiana eyaletinin New Orleans kentinde doğmuştur. Satrancı babasının ve amcasının oyunlarını izlerken kendi kendine öğrenmiştir. Ailesi, Paul'un yeteneğini kısa süre içinde fark etmiş ve onu önce aile toplantılarında, ardından ise New Orleans'ın satranç severleriyle oynamaya teşvik etmiştir. Paul Morphy henüz dokuz yaşındayken şehrin en iyi oyuncularından biri olarak kabul edilmiş, on iki yaşındayken konuk olarak gelen Macar usta Johann Löwenthal'i üç oyunluk kısa bir maçta mağlup etmiştir.

Morphy 1857 yılında hukuk diplomasını almasına rağmen bu dönemde bir hukuk kariyerine atılamamıştır zira ABD'nin yaş sınırına takılmaktaydı. Bu durum kendisinin satranç üzerine yoğunlaşmasına imkan vermiştir. Amcasının ısrarı üzerine New York'taki Birinci Amerikan Satranç Kongresi'nde oynama davetini kabul etmiştir. Alexander Meek ve Louis Paulsen gibi güçlü oyuncuların yer aldığı turnuvayı kazandıktan sonra Morphy, Amerika Birleşik Devletleri'nin satranç şampiyonu olmuştur. 1857 yılı boyunca New York'ta kalan Morphy bu dönemde pek çok satranç oyunu oynamış ve oyunlarının büyük çoğunluğunu kazanmıştır. 1858 yılında Morphy, Avrupa Satranç Şampiyonu Howard Staunton ile oynamak için Avrupa'ya gitti. Her ne kadar Morphy-Staunton maçı hiçbir zaman gerçekleşemese de, Morphy Avrupa ziyareti esnasında Avrupa'daki neredeyse bütün güçlü oyuncularla oynadı ve çoğunu hiç zorlanmadan yendi, zafer üstüne zafer kazandı. Bunun sonucunda Avrupa'nın çoğunluğu tarafından dünyanın en iyi oyuncusu olarak kabul gördü.

Avrupa serüveninde rüştünü ispat ettikten sonra Amerika Birleşik Devletlerine dönen Morphy, New Orleans'a dönüş yolunda (önemli yerel oyuncularla satranç oynayarak) Amerika'nın büyük şehirlerini gezdi. 1859 yılı sonlarında 22 yaşında New Orleans'a döndü ve hukuk kariyerine başlamak için aktif satranç müsabakasından emekli oldu. Morphy, hiçbir zaman iyi bir hukuk kariyerine sahip olamadı ve nihayetinde ailesinin servetiyle yaşamaya başladı. Hayranlarının ısrarlarına rağmen satranca geri dönmedi ve 1884 yılında, 47 yaşındayken felç geçirerek vefat etti.

Kariyerinin başlangıcı ve sonrası

Paul Morphy'nin ailesinde satranç geleneği güçlüydü; dedesi, babası ve ağabeyi bu oyunla ilgilenmekte, amcası Ernest Morphy ise dönemin New Orleans çevresinde önde gelen satranç oyuncularından biri olarak tanınmaktaydı. Morphy, satrançla on yaşında tanıştı. On iki yaşına geldiğinde, yerel usta Russo'yu mağlup ederek kayıtlara geçen ilk oyununu kazanmış oldu. Kısa süre sonra Amerika Birleşik Devletleri'nin güneyinde turne düzenleyen ünlü satranççı Johann Löwenthal'i de yenilgiye uğratarak dikkat çekti.

Londra Turnuvasının Avrupa'da olduğu kadar Birleşik Devletler'de de satrancın popülerliği artacaktı. 1857 sonbaharında New York'ta 1. Amerikan Kongresi, ülkenin en iyi 16 satranç oyuncusunu bir turnuva düzenlemek amacıyla bir araya getirir. Londra-1851'de olduğu gibi, bu turnuvada nakavt sistemi ile oynanacak; final harici maçlar üç galibiyete ilk ulaşan oyuncu tarafından, final ise beş galibiyete ilk ulaşan oyuncu tarafından kazanılacaktı. Morphy hiç güçlük çekmeden 9,5 (1 beraberlik, 9 zafer) skoru ile geldiği finalde o zaman Birleşik Devletler'de yaşayan ve sonradan ünlenecek Alman Louis Paulsen'i 6-1 (1 yenilgi, 2 beraberlik, 5 zafer) gibi bir skorla mağlup etti. Final karşılaşması boyunca Paul her zamanki gibi hızlı bir tempoyla, rakibi Paulsen ise hamlelerinden önce uzun süreler düşünerek oynuyordu ve bu durum (taraflar kısıtlı zaman ile oynamadığından ötürü) maçların 10-11 saat sürmesine sebep olmuştur. Oynanan en uzun maç 15 saat sürmüştür.

Amerikan Şampiyonu unvanını elde ettikten sonra Paul Morphy bir süreliğine New York'a yerleşti. Bu dönemde, çoğunlukla rakiplerine avans vererek toplam 261 oyun oynadı. Rakipleri arasında Louis Paulsen, Charles Henry Stanley, Theodore Lichtenhein ve Johann Schulten gibi dönemin önde gelen satranç ustaları bulunmaktaydı. Söz konusu karşılaşmalarda Morphy'nin elde ettiği toplam skor 207/261 olup, bu sonuç 194 galibiyet, 26 beraberlik ve 41 yenilgiden oluşmaktaydı.

Morphy, İngiliz Şampiyonu Staunton ile oynamak istiyordu. Bu nedenle ona bir davetiye gönderdi. Fakat bu daveti reddedildi. Morphy bunun ardından Morphy Avrupa genelinde oynamaya gitti. İlk olarak 1858 Haziranında İngiltere'ye vardı. Burada çok sayıda zafer kazandı ve Avrupalı ustalara karşı üstünlük sağladı.(Bu dönemde Morphy'nin elde etttiği başarılar arasında, Lowenthal'e karşı parlak bir zafer kazanmakta vardır. Ayrıca Morphy bu maçtan kazandığı para ödülü ile maddi sıkıntılarla boğuşan rakibine yardım etmiş, onun evine mobilya alınmasını sağlamıştır) İngiltere turnesi boyunca Morphy'nin asıl amacı bir şekilde 48 yaşındaki Staunton ile maç yapmaktı. Bu amacı için pek çok görüşme düzenleyen Morphy bu isteğini asla gerçekleştiremedi. Konu ile ilgili 11. Dünya Satranç Şampiyonu Robert James Fischer: "Herhalde Staunton Morphy ile masada karşılaşmaktan korkuyordu ve fikrimce onun endişeleri yerindeydi. Morphy onu yenerdi, gerçi birçoğunun düşüncesinin aksine onların maçı tek kale oynanmaz ve çetin bir mücadeleye sahne olurdu." demiştir.

1858 sonbaharının başında Morphy, Fransa'nın başkenti Paris'e seyahat etmiş ve burada Fransa şampiyonu Daniel Harrwitz'le karşılaşmıştır. Morphy'nin yenilgisi ile başlayan bu karşılaşma, nihayetinde Morphy tarafından kazanılmıştır.

1 yılı aşkın bir süre boyunca Paris'te kalan Morphy, 1858 Aralık'ında Londra 1851'in de galibi olan, dönemin dünya şampiyonu kabul edilen Adolf Anderssen ile maç yaptı. Maçın, yedi galibiyete ilk ulaşan tarafından kazanılması konusunda anlaşmaya varıldı ve ardından 19. yüzyıl'ın ortasının en kuvvetli ve en parlak iki satranç oyuncusunun tarihi çarpışması başladı.

Adolf Anderssen ile yaptığı karşılaşmada Paul Morphy, tıpkı Harrwitz maçında olduğu gibi ilk oyunu kaybederek seriye başladı. Ancak kısa sürede durumu eşitledi ve ardından üst üste beş galibiyet elde etti. Anderssen, beyaz taşlarla oynarken 1.e4 açılışının kendisine başarı getirmediğini görerek alışılmadık biçimde 1.a3 hamlesini denemeye başladı (daha sonra bu hamle için kendisi “kaçık” ifadesini kullanmıştır). Siyah taşlarla ise 1...e5, 1...d5, 1...e6 ve 1...c5 gibi farklı açılışları denemiş, ancak bunlardan hiçbirinde olumlu bir sonuç elde edememiştir.

Dokuzuncu oyuna gelindiğinde Morphy 5-1 (beraberlikler sayıldığında 6-2) üstün durumdaydı. Bu oyunda Anderssen ağır bir yenilgi almış, oyun yalnızca yarım saat sürmüş ve Morphy 17 hamlede galip gelmiştir. Onuncu oyunda Anderssen 77 hamlede kazanarak rövanşı almış ve maç sonunda esprili bir şekilde “Morphy 17, ben ise 77 hamlede kazanıyorum. Buna rağmen bu durum daha katlanılabilir…” sözlerini dile getirmiştir. On birinci oyunu da kazanan Morphy, karşılaşmayı 7-2 (beraberliklerle birlikte 8-3) gibi belirgin bir skorla kazanmış ve bu galibiyetin ardından fiilen “Dünya Satranç Şampiyonu” olarak kabul edilmiştir.

Adolf Anderssen, onun hakkında: "Morphy satrancı bir ressamın ciddiyeti ve büyük bir itinayla yaklaşıyor... Satranç maçı onun için kutsal bir vazife." demiştir.

Morphy Avrupa'dan ayrılmadan önce kendisinin onuruna bir ziyafet verilmiştir. Morphy Avrupa'dan yoğun bir coşku ile uğurlanmıştı, New York'ta kendisi adına düzenlenen kutlamalar ise eşi benzeri görülmemiş cinstendi. Morphy'den başka hiçbir satranç oyuncusunun zaferinin böyle bir coşkuyla kutlandığı görülmemiştir

Satrançtan uzaklaşması ve ölümü

Morphy Amerika'ya dönüşünden sonra profesyonel satrancı bıraktı, Dünya Şampiyonu ünvanı tekrar Anderssen'e geçti. 1860'lı yılların başında, ABD İç Savaşının patlak verdiği dönemde Morphy'nin ilk ruhsal bozukluk belirtileri ortaya çıktı. İlerleyen yıllarda eski Dünya Şampiyonu'nun ruh sağlığı gitgide kötüleşecekti.

1884 yazında, henüz 47 yaşında olan Morphy evinin banyosunda geçirdiği kalp krizi sonucu vefat etti.

Kaynakça

• Benim Ustalarım (G. Kasparov)