Firon

Firon
Tam adı	Firon
Doğumu	MÖ 365-360 Elis, Yunanistan
Ölümü	MÖ 275-270
Çağı	Antik felsefe
Bölgesi	Batı felsefesi
Okulu	Kuşkuculuk
Etkilendikleri Demokritos, Protagoras, Sokrates, Gotama Buda
Etkiledikleri Karneades, Timon, Epikür, Aenesidemos, Sextus Empiricus, David Hume

Firon (Yunanca: Πύρρων ὁ Ἠλεῖος, Pýrrōn ho Ēleîos; yaklaşık MÖ 365-360 - 275-270), Antik Yunan felsefesinde kuşkuculuk akımının kurucusu olarak kabul edilen ve kendi adıyla anılan Fironculuk okuluna ilham veren filozoftur. Felsefesinin temel amacı, şeyler hakkındaki kesin yargılardan kaçınarak (epokhe), zihinsel dinginliğe ve sarsılmazlığa (ataraxia) ulaşmaktır. Firon'un kendisi herhangi bir yazılı eser bırakmamıştır; bu nedenle düşünceleri, başta öğrencisi Phliuslu Timon olmak üzere, daha sonraki takipçileri Aenesidemos ve özellikle de felsefesini sistematik olarak derleyen Sextus Empiricus'un eserleri aracılığıyla günümüze ulaşmıştır.

Firon'un felsefesi, sadece teorik bir bilgi felsefesi sunmakla kalmaz, aynı zamanda dogmatik inançların neden olduğu zihinsel huzursuzluktan kurtulmayı hedefleyen pratik bir yaşam sanatı ve felsefî bir terapi yöntemi olarak da öne çıkar. Bu yönüyle, Helenistik dönemin diğer büyük felsefe okulları ve Stoacılık ve Epikürcülük ile ortak bir amacı paylaşır ancak onlardan radikal bir şekilde farklı bir yol önerir. Fironculuk, Batı düşünce tarihinde, özellikle Rönesans'ta Sextus Empiricus'un eserlerinin yeniden keşfedilmesiyle derin bir etki yaratmış, Michel de Montaigne ve David Hume gibi modern felsefenin kurucu isimlerini derinden etkilemiştir.

Hayatı

Firon'un hayatı hakkındaki bilgilerimiz büyük ölçüde MS 3. yüzyılda yaşamış olan tarihçi Diogenes Laertios'un Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri adlı eserine ve bu eserin de dayandığı daha eski biyografi yazılarına, özellikle Karystoslu Antigonos'a dayanmaktadır.

Erken Yaşamı

Firon, Yunanistan'ın Elis bölgesinde, Pleistarkhos'un oğlu olarak yaklaşık MÖ 365-360 yıllarında dünyaya gelmiştir. Gençliğinde felsefeye yönelmeden önce ressamlık yaptığı ve Elis'teki bir gymnasiumda onun tarafından yapıldığı söylenen, sanatsal değeri vasat bulunan ve bir tablonun muhafaza edildiği rivayet edilir.

Firon'un ailesinin, Elis'teki Olympia Zeus Tapınağı'nın kehanetlerini yorumlamakla görevli, saygın bir kahinler klanı olan Klytidiai'ye mensup olması muhtemeldir. Nitekim Firon'un kendisi de memleketinde büyük saygı görmüş ve başrahip olarak atanmıştır.

Felsefî eğitimine Demokritosçu gelenekten gelen Abderalı Anaksarhos'un öğrencisi olarak başladığı kabul edilir. Anaksarhos, Büyük İskender'in yakın dostu ve danışmanıydı ve Demokritos'un atomcu, determinist ve hayata içkin bir anlam yüklemeyi reddeden görüşlerini benimsemişti.

Büyük İskender'in Hindistan Seferi ve Doğu Etkileşimi

Firon'un hayatındaki ve felsefî gelişimindeki en dönüştürücü deneyim, hocası Anaksarhos ile birlikte Büyük İskender'in Hindistan'a düzenlediği sefere katılmasıdır. Diogenes Laertios'a göre Firon bu seyahat sırasında Hindistan'daki gymnosofistler ve Pers topraklarındaki Maguşlar ile tanışma fırsatı bulmuştur.

Antik kaynaklar, Firon'un felsefesinin temel direkleri olan akatalepsia (kavranılamazlık) ve epokhe (yargıyı askıya alma) doktrinlerini bu Doğu bilgeleriyle olan etkileşimlerden öğrendiğini iddia eder. Bazı modern yorumcular, özellikle Budizm'in "varoluşun üç belirtisi" (acı, geçicilik, bensizlik) gibi kavramlarının Firon'un "şeylerin doğası belirsiz, istikrarsız ve karara bağlanılamazdır" şeklindeki temel tezi üzerinde doğrudan bir etki yarattığını savunur. Hatta bu görüşü ileri taşıyanlar, Fironculuğu "Yavanayana" adıyla bir tür Helenistik Budizm olarak tanımlamayı önermişlerdir.

Fırtınalı bir denizde Firon

Bununla birlikte, bu doğrudan etki teorisine karşı çıkan önemli argümanlar da mevcuttur. Richard Bett gibi akademisyenler, Firon ve Hint bilgeler arasındaki dil engellerinin derin felsefî bir alışverişi neredeyse imkansız kıldığını öne sürer. Ayrıca kuşkucu düşüncenin tohumlarının Yunan felsefesinde, özellikle Demokritosçu gelenekte zaten mevcut olduğu ve Firon'un Hindistan'a gitmeden önce bu gelenekle tanışmış olduğu unutulmamalıdır.

Elis'e Dönüşü

Hindistan'dan döndükten sonra Elis'e yerleşen Firon, felsefesini bizzat yaşayarak örnekleyen bir bilge figürü olarak ün kazanmıştır. Hemşehrileri tarafından o kadar büyük bir saygıyla karşılanmıştır ki onun onuruna tüm filozoflar vergiden muaf tutulmuştur.

Diogenes Laertios, Firon'un bu yaşam tarzını ve sarsılmaz karakterini betimleyen çok sayıda anekdot aktarır. Bu hikâyelerden bazıları onun felsefesini aşırı bir noktaya taşıdığını gösterir: Örneğin, bir uçurumdan veya saldıran bir köpekten sakınmadığı çünkü duyularının tanıklığına güvenmediği ve bu tehlikelerden genellikle arkadaşlarının müdahalesiyle kurtulduğu anlatılır. Ancak Aenesidemus gibi daha sonraki Fironcular bu hikâyelerin abartı olduğuna ve Firon'un düşüncesizce davrandığını değil, sadece şeyler hakkında kesin yargılarda bulunmaktan kaçındığını belirtirler.

Felsefesi

Firon'un felsefesi dogmatik (yani, bir şeyin kesin olarak bilinebileceğini iddia eden) felsefe okullarına kökten bir meydan okumadır. Amacı teorik bir sistem kurmak değil insanı inançların ve kanıların yol açtığı zihinsel kargaşadan kurtaracak bir yol göstermektir. bu yolun temel taşları, Aristokles pasajında özetlenen üç aşamalı sorgulama, epokhe pratiği ve nihai hedef olan ataraxia'dır.

Aristokles Pasajı

Firon'un düşüncelerine dair en önemli ve en güvenilir birincil kaynak, Peripatetik filozof Aristokles'in (MS 1. yy sonu) bir eserinden Caesarealı Eusebius (MS 4. yy) tarafından yapılan uzun bir alıntıdır. "Aristokles Pasajı" olarak bilinen bu metin Firon'un öğrencisi Timon'un (muhtemelen Python adlı eserinden) bir özetine dayanır ve Firon felsefesini mutlu olmak isteyen bir kişinin sorması gereken üç temel soru etrafında yapılandırır:

1. Şeylerin (pragmata) doğası nedir?
2. Onlara karşı nasıl bir tutum takınmalıyız?
3. Bu tutumu takınanlar için sonuç ne olacaktır?

Firon'un bu sorulara verdiği yanıtlar felsefesinin çekirdeğini oluşturmaktadır.

1. Şeylerin Doğası: Şeyler kendi doğaları gereği adiaphora (ayırt edilemez), astathmēta (ölçülemez) ve anepikrita (karara bağlanamaz)'dır. Sorun bizim algı yetilerimizin sınırlılığında değil, bizzat varlığın kendisinin belirsiz ve değişken yapısındadır. Şeylerin özünde, onları birbirinden kesin olarak ayıracak veya sabit bir tanıma oturtacak bir temel yoktur.
2. Takınılacak Tutum: Şeylerin doğası böyle olduğu için, ne duyularımız ne de kanılarımız bize doğruyu veya yanlışı söyleyebilir. Dolayısıyla onlara güvenmemeliyiz. Bunun yerine adoxastous (kanısız), aklinesis (tarafsız) ve akradantous (sarsılmaz) bir tavır içinde olmalıyız.
3. Sonuç: Bu tutumu benimseyen kişi için sonuç, önce aphasia (sözsüzlük, yani olumlu veya olumsuz bir yargı bildirmeme hâli) ve nihayetinde ataraxia (ruh dinginliği) olacaktır.

Fironcu felsefenin merkezindeki pratik eylem epokhe'dir (ἐποχή), yani yargıyı askıya almaktır.

İsostheneia (Eşit Güçlülük)

Fironcuya göre, herhangi bir dogmatik iddia (örneğin, "Erdem iyidir") için, onun tam karşıtını savunan (örneğin, "Erdem iyi değildir") ve onunla onunla eşit derecede ikna edici başka bir argüman bulunabilir. Hiçbir argüman veya kanıt diğerine üstünlük sağlayacak mutlak bir gerekçeye sahip değildir.

Phainomena (Fenomenler) ve Gerçeklik

Epokhe, dünyanın varlığını veya duyusal deneyimleri inkâr etmek anlamına gelmemektedir. Fironcular, şeylerin nasıl göründüğünü (fenomen) kabul ederler ancak bu görünüşlerin ardındaki varsayılan gerçeklik hakkında yargıda bulunmaktan kaçınırlar. Klasik örnekte bir kuşkucu şöyle der: "Balın bana tatlı göründüğünü kabul ediyorum ama onun doğası gereği tatlı olup olmadığı konusunda yargımı askıya alıyorum." Dolayısıyla bir Fironcu gündelik hayatını dogmatik inançlara değil bu pratik ve reddedilemez fenomenlere göre yönlendirir.

Atarahia (Ruh Dinginliği)

Fironculuğun nihai hedefi ataraxia'dır (ἀταραξία). Bu kavram Türkçeye "tedirginlikten, endişeden ve zihinsel kargaşadan arınmışlık durumu" olarak çevrilebilir ve bir tür sarsılmaz ruh dinginliğini ifade eder.

Atarahia, sadece Fironculuğun değil Helenistik dönemin diğer iki büyük felsefe okulu olan Stoacılık ve Epikürcülüğün de temel amacıdır. Ancak bu hedefe ulaşma yöntemleri tamamen farklıdır. Stoacılar erdemli ve doğaya uygun bir yaşamla, Epikürcüler ise ölçülü hazlar ve korkulardan arınarak huzura ulaşacaklarını savunurke, Fironcular huzurun ancak ve ancak her türlü dogmatik inançtan vazgeçildiğinde bulunabileceğini iddia ederler.

Sextus Empiricus'un meşhur benzetmesine göre, ataraxia, epokhe'yi "bir gölgenin bedeni takip etmesi gibi" kendiliğinden ve beklenmedik bir şekilde takip eder. Zeki insanlar, başlangıçta şeyler hakkındaki çelişkileri (anomali) çözerek huzura kavuşacaklarını umarlar. Ancak bu çelişkileri çözemediklerini fark edip her iki taraf hakkında da yargılarını askıya aldıklarında, aradıkları huzurun bir ödül gibi kendiliğinden geldiğini görürler.