Proto Kartveli dili

Proto Kartveli dili (Gürcüce: წინარექართველური ენა, ts'inarekartveluri ena), günümüz Güney Kafkasya halklarının ataları tarafından konuşulan Kartveli dillerinin ortak atasının dilsel olarak yeniden yapılandırılmasıdır. Bu dilin varlığı, mevcut Kartveli dillerini birbirleriyle karşılaştırarak dilin geniş bir taslağını yeniden inşa eden dilbilimciler tarafından yaygın olarak kabul edilmektedir.^[1] Dilbilimci Gerhard Deeters ve Georgi Klimov, Proto Kartveli dili ile Kartveli dilleri arasında Proto-Karto-Zan veya Proto-Gürcüce-Zan adında bir proto dil olduğunu düşünmektedir.^[2]

Etkileşimleri

Proto Kartveli dillerinin ses değişimi kalıpları Hint-Avrupa dillerine çok benzemektedir ve bu nedenle Proto Kartvelidillerinin Hint-Avrupa dilleri ile nispeten erken bir tarihte etkileşime girdiği düşünülmektedir.^[3] Bu ilişki, Hint Avrupa dillerinden Proto Kartveli dillerine geçen kelimelerle güçlenmiştir. Proto Kartveli dillerinde "göğüs" anlamına gelen * Mḳerd-, Proto Hint-Avrupa dilinde "kalp" anlamına gelen * ḱerd- ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca Proto Kartveli dillerinde "ılık" anlamına gelen * ṭep- kelimesi doğrudan Proto Hint-Avrupa dilinde aynı anlama gelen * tep- kelimesinden türemiş olabilir.^[1]

Proto Kartveli dilinde yer alan şarap anlamındaki *ɣwino- kökünün, genellikle ya Proto Hint-Avrupa dilinden,^[4]^[5] ya da Proto Ermeniceden (*ɣʷeinyo-) ödünçlenerek girdiği düşünülür.^[6]^[7] Buna karşın bazı akademisyenlere göre Proto Kartveli dilinde yerli olarak bulunan ve "bükmek" anlamındaki *ɣun- kökünden evrilmiştir.^[8]

Ardıllarıyla ilişkisi

Proto Kartveli dillerinin günümüzdeki ardılları Gürcüce, Svanca, Megrelce ve Lazcadır. Bu dillerden Megrelce ve Lazca genellikle tek bir dilin lehçeleri olarak kabul edilir ve Zan dili olarak adlandırılır. Svancanın MÖ 19. yüzyılda Proto Kartveli dilinden koparak farklılaşmaya başladığı düşünülmektedir.^[9] Bu nedenden ötürü Gürcüce ve Zan dilleri Karto-Zan dilleri adlı grupta Svancadan ayrı olarak sınıflandırılmakta olup, bu dillerin kökeni bir başka proto dil olan Proto Karto-Zan diline dayandırılmaktadır. Gürcüce ve Zan dillerinin farklılaşmasının ise MÖ 7. yüzyılda gerçekleştiğine inanılmaktadır.^[9]

Proto Kartveli dillerindeki ses değişimi kalıpları, Gürcüce ve özellikle Svancada, Megrelce veya Lazcaya kıyasla daha iyi korunmuştur.^[1]

Ayrıca bakınız

Notlar

^ ^a ^b ^c "Britannica, 15th edition (1986): Macropedia, "Languages of the World", "Caucasian languages"". 25 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2020.
^ Klimov (1998), p. VIII
^ Gamkrelidze & Ivanov (1995), pp. 768, 774–776
^ Klimov, Georgij (1998). Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin: Walter de Gruyter. s. 227. ISBN 978-3-11-015658-4. Erişim tarihi: 26 Nisan 2015.
^ Gamkrelidze, Ivanov: Indo-European and the Indo-Europeans: A reconstruction and historical analysis of a proto-language and a proto-culture (vols. I-II). Berlin / New York, 1994–1995, p.
^ Martirosyan, Hrach (2010). Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon. Leiden, Boston: Brill Academic Publishers. s. 214.
^ Adjarian, Hrachia. Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (Ermenice). I. Erivan: Yerevan State University. s. 559. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
^ Fähnrich, Heinz (2007). Kartwelisches Etymologisches Wörterbuch (Almanca). Leiden, Boston: Brill. s. 486.
^ ^a ^b Soviet Anthropology and Archaeology: ISAP Translations from Original Soviet Sources (İngilizce). International Arts and Sciences Press. 1965.

Kaynakça

Encyclopædia Britannica, 15. baskı (1986): Macropedia, "Dünyanın Dilleri", " Kafkas dilleri" 25 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. başlıklı bölüme bakın.
Kartwelische Wortschatzstudien. Jena: Friedrich-Schiller-Universität. 2002.
Gamkrelidze, Th. (1966) "Ortak Kartvelian'ın Tipolojisi", Language, Vol. 42, No. 1 (Ocak. - Mar)), s. 69–83
Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and a Proto-Culture. 2 Vols. Berlin and New York: Mouton de Gruyter. 1995.
The system of sonants and ablaut in Kartvelian languages (in Georgian and Russian). Tiflis. 1965.
Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin: Mouton de Gruyter. 1998.

[Britannica-1] "Britannica, 15th edition (1986): Macropedia, "Languages of the World", "Caucasian languages"". 25 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2020.

[2] Klimov (1998), p. VIII

[3] Gamkrelidze & Ivanov (1995), pp. 768, 774–776

[klimov-4] Klimov, Georgij (1998). Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin: Walter de Gruyter. s. 227. ISBN 978-3-11-015658-4. Erişim tarihi: 26 Nisan 2015.

[5] Gamkrelidze, Ivanov: Indo-European and the Indo-Europeans: A reconstruction and historical analysis of a proto-language and a proto-culture (vols. I-II). Berlin / New York, 1994–1995, p.

[6] Martirosyan, Hrach (2010). Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon. Leiden, Boston: Brill Academic Publishers. s. 214.

[7] Adjarian, Hrachia. Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (Ermenice). I. Erivan: Yerevan State University. s. 559. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.

[8] Fähnrich, Heinz (2007). Kartwelisches Etymologisches Wörterbuch (Almanca). Leiden, Boston: Brill. s. 486.

[books.google.com-9] Soviet Anthropology and Archaeology: ISAP Translations from Original Soviet Sources (İngilizce). International Arts and Sciences Press. 1965.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]