Sırrı Süreyya Önder
| Sırrı Süreyya Önder | |
|---|---|
| |
| Sırrı Süreyya Önder, 2023 | |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanvekili (Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi) | |
| Görev süresi 2 Haziran 2023 - 3 Mayıs 2025 (1 yıl, 335 gün) | |
| Başkan | Numan Kurtulmuş |
| Yerine geldiği | Nimetullah Erdoğmuş |
| Yerine gelen | Pervin Buldan |
| Türkiye Büyük Millet Meclisi 24, 25, 26 ve 28. Dönem Milletvekili | |
| Görev süresi 2 Haziran 2023 - 3 Mayıs 2025 (1 yıl, 335 gün) | |
| Seçim bölgesi | 2023 - İstanbul (I) |
| Görev süresi 28 Haziran 2011 - 16 Mayıs 2018 (6 yıl, 322 gün) | |
| Seçim bölgesi | 2011 - İstanbul (II) Haziran 2015 - Ankara (I) Kasım 2015 - Ankara (I) |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | Sırrı Süreyya Önder 7 Temmuz 1962 Adıyaman, Türkiye |
| Ölüm | 3 Mayıs 2025 (62 yaşında) Şişli, İstanbul, Türkiye |
| Defin yeri | Zincirlikuyu Mezarlığı, İstanbul |
| Partisi | Barış ve Demokrasi Partisi (2011-2014) Halkların Demokratik Partisi (2014-2023) Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (2023-2025) |
| Evlilik(ler) | Halide Tülay Demirsöz |
| Çocuk(lar) | Ceren Önder |
| Mesleği | Yönetmen, senarist, yapımcı, oyuncu, gazeteci ve siyasetçi |
| Takma adı | Sırrı Abi |
Sırrı Süreyya Önder (7 Temmuz 1962, Adıyaman - 3 Mayıs 2025, İstanbul), Türk yönetmen, senarist, yapımcı, oyuncu, gazeteci ve siyasetçidir. DEM Parti İstanbul Milletvekilliği ve TBMM Başkanvekilliği yapmıştır.[1]
Yönetmenlik, senaristlik, oyunculuk, müzik yapımcılığı ve ulusal basında köşe yazarlığı yaptı. Emek, Demokrasi ve Özgürlük Bloku (BDP'nin desteklediği bağımsızlar) saflarında katıldığı 2011 genel seçimlerinde, İstanbul 2. bölgeden milletvekili seçildi.[2] 2014 yerel seçimlerinde HDP'nin İstanbul Büyükşehir Belediyesi başkan adayı oldu, ancak kazanamadı. HDP saflarında katıldığı Haziran 2015 genel seçimlerinde ve Kasım 2015 genel seçimlerinde Ankara 1. bölgeden milletvekili seçildi. TBMM 24. Dönem İstanbul, 25. Dönem ve 26. Dönem Ankara milletvekili olarak görev yaptı. 2023 Türkiye genel seçimlerinde DEM Partiden 28. dönem İstanbul milletvekili seçildi.
İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Sırrı Süreyya Önder, 1962 yılında Adıyaman ilinin merkez ilçesinde, Türkmen kökenli bir ailenin ilk çocuğu olarak dünyaya geldi.[3][4] Berber ve arzuhalci olan babası Ziya Önder, 1960'lı yıllarda Türkiye İşçi Partisi'nin Adıyaman kurucusu ve il başkanı olmuştur. Sekiz yaşındayken babası sirozdan ölen Önder, annesi Zeliha Önder ve dört kardeşi ile dedesinin evine taşındı ve bu dönemde bir fotoğrafçıda çırak olarak çalışmaya başladı. Fotoğrafçılıktan aldığı ücretin ailesini geçindirmeye yetmemesi üzerine 16 yaşını bitirdikten sonra Sıtma Savaş ve Eradikasyon Teşkilatına mevsimlik işçi olarak girdi. Milliyetçi Cephe Hükûmeti kurulunca bu işini kaybeden Önder, bir lastik tamirci dükkânı açtı.[3]
Siyasi yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]1978 yılında Adıyaman Lisesinde lise ikinci sınıf öğrencisi iken Maraş Katliamı'nı protesto ettiği için tutuklanarak cezaevine giren Önder, tahliye olduktan sonra üniversite sınavında ilk tercihi olan Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesini kazanarak Ankara'ya gitti. 12 Eylül Darbesi yapıldığında Ankara'daydı. İlk tutuklama furyasında hapse girdi. Uzunca bir yargılama sürecinin ardından on iki yıl hapse mahkûm edildi. Afişlerle aranmaya başladığı zaman Ankara'nın Altındağ ilçesinde bir gecekonduda saklanan Önder, geçmiş yıllarda beraber işkence gördüğü bir arkadaşının, saklandığı yeri ihbar etmesi ile yakalandı ve 105 gün DAL adı verilen bir yerde tutuldu. 105 gün tutukluluğun ardından mahkûmiyeti sona erdi. Açlık grevi gibi protestolar ve eylemler nedeniyle infazlarının yakılması sonucu çeşitli cezaevlerinde yedi yıl hapis yattı.
Önder, 2013 Taksim Gezi Parkı olayları esnasında biber gazı fişeğinin isabet etmesi sonucu hastaneye kaldırıldı.[5]
Abdullah Öcalan ile Türk Hükûmeti arasında 28 Şubat 2015'te Dolmabahçe Mutabakatı'na yol açan diyalogu kolaylaştıran HDP'li siyasetçilerden oluşan bir heyetin parçasıydı.[6] Önder, 2013 yılında Nevruz kutlamaları sırasında yaptığı konuşma nedeniyle 3 Aralık 2018'de 43 ay hapis cezasına çarptırıldı. 6 Aralık 2018'de Kocaeli'de Kandıra F tipi cezaevine girdi.[7] Önder, bir gün önce Anayasa Mahkemesi'nin ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine karar vermesi üzerine 4 Ekim 2019'da serbest bırakıldı.[8] 17 Mart 2021'de Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı Bekir Şahin, Kürdistan İşçi Partisi (PKK) ile örgütsel birlik içinde olduğu gerekçesiyle Önder ve 686 HDP'liye beş yıl siyasetten men ve HDP'nin kapatılması için Anayasa Mahkemesine dava açtı.[9] 16 Mayıs 2024'te görülen Kobani Davası'nda, Önder için beraat kararı verildi.[10]
Yazarlık
[değiştir | kaynağı değiştir]Önder, gazeteciliğe Ocak 2010 - Mart 2010 tarihleri arasında BirGün gazetesinde köşe yazıları yazarak başladı. Ekim 2010'dan sonra Radikal gazetesinde, 2011 Mayıs - Haziran aylarında Özgür Gündem gazetesinde köşe yazarlığı yaptı.
Kitap
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Kitap | Yazar |
|---|---|---|
| 2009 | Beynelmilel | Sırrı Süreyya Önder |
Özel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Zehra Aras, Ali Önder ve Behice Bilgiç adında üç kardeşi vardır.[11]
1991 yılında Halide Tülay Demirsöz ile evlendi, kısa zaman sonra ayrıldı.[12] Ceren Önder adında bir kızı ve Ferhan Can adında bir torunu vardır.[13]
Ölümü
[değiştir | kaynağı değiştir]15 Nisan 2025'te kalp krizi geçiren Önder, hastaneye şuuru kapalı ve nabızsız bir şekilde getirildi ve yapılan acil müdahalelerle yeniden dolaşımı sağlandı. Yapılan tetkiklerde aort damarında boydan boya yırtık tespit edilmesi üzerine, saat 23.35'te acil olarak ameliyata alındı. Yaklaşık 12 saat süren ameliyat sırasında by-pass ve aort greftleme uygulandı.[14][15][16][17]
On sekiz gün boyunca yoğun bakımda tedavisi devam eden Önder, geçirdiği operasyon sonrasında gelişen komplikasyonlar nedeniyle çoklu organ yetmezliğine girdi. Tüm müdahalelere rağmen kurtarılamayan Önder, 3 Mayıs 2025 tarihinde tedavi gördüğü Florence Nightingale Hastanesi'nde saat 16.10'da öldü.[18] Cenazesi 4 Mayıs günü Atatürk Kültür Merkezi'nde yapılan törenin ardından Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.[19]
Filmografisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Dizi
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Dizi | Görevi |
|---|---|---|
| 2005-2008 | Emret Komutanım | Senarist |
| 2008 | Kalpsiz Adam | Senaryo Danışmanı |
Film
[değiştir | kaynağı değiştir]Uzun Metraj
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Film | Görevi |
|---|---|---|
| 2006 | Beynelmilel | Yönetmen, Senarist, Müzik, Oyuncu |
| Sis ve Gece | Oyuncu | |
| 2007 | Mutluluk | Uyarlama |
| 2008 | O... Çocukları | Senarist |
| 2009 | Ada: Zombilerin Düğünü | Oyuncu |
| Ejder Kapanı | Oyuncu | |
| 2010 | Mar | Oyuncu |
| 2012 | Yeraltı | Oyuncu |
| F Tipi film | Yönetmen, Senarist | |
| 2012 | Ferahfeza | Oyuncu |
| 2013 | Düğün Dernek | Oyuncu |
| 2014 | İtirazım Var | Senarist, Oyuncu |
| 2015 | İçimdeki Ses | Oyuncu |
| 2017 | 14 Tirmeh | Oyuncu |
| 2018 | Manyak | Oyuncu |
| 2024 | Bir Cumhuriyet Şarkısı[20] | Senarist (iddia) |
| Yakında | Celal'in Treni[21] | Oyuncu |
Kısa Film
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıl | Adı | Görevi |
|---|---|---|
| 2007 | Taş Yok Mu Taş | Yönetmen, Senarist, Yapımcı, Oyuncu |
Ödüller
[değiştir | kaynağı değiştir]- 2007 - 18. Ankara Uluslararası Film Festivali, Ulusal Uzun Film Yarışması, Onat Kutlar "En İyi Senaryo" ödülü (Sırrı Süreyya Önder)
- 2007 - 14. Altın Koza Film Festivali, Ulusal yarışma, En İyi Senaryo - Sırrı Süreyya Önder
- 2009 - 7. Karaçi Uluslararası Film Festivali, En iyi Yönetmen (Sırrı Süreyya Önder ve Muharrem Gülmez)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Sırrı Süreyya ÖNDER". 3 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2025.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015.
- ^ a b Önder, Sırrı Süreyya (16 Nisan 2011). "'Bana bir avans verin size nasıl vekillik yapılır göstereyim'". Ezgi Başaran tarafından görüşme yapıldı. Radikal. 11 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2011.
- ^ "Sırrı Süreyya Önder: Ben kürt kökenli değilim". ensonhaber.com. 19 Nisan 2011. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2012.
- ^ Letsch, Constanze (1 Haziran 2013). "Turkey protests spread after violence in Istanbul over park demolition". Guardian. 23 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Haziran 2013.
- ^ Phillips, David L. (23 Mayıs 2017). An Uncertain Ally: Turkey Under Erdogan's Dictatorship (İngilizce). Taylor & Francis. s. 68. ISBN 9781351623940.
- ^ "Sırrı Süreyya Önder in Prison". Bianet. 6 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Former lawmaker from pro-Kurdish HDP released after top court ruling". IPA NEWS (İngilizce). 4 Ekim 2019. 6 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2019.
- ^ "Turkish prosecutor seeks political ban on 687 pro-Kurdish politicians". www.duvarenglish.com. 18 Mart 2021. 12 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mart 2021.
- ^ "Kobani Davası'nda TBMM Başkanvekili Sırrı Süreyya Önder beraat etti". Son Dakika. 16 Mayıs 2024. 16 Mayıs 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2024.
- ^ Binzet, Mehmet Ferit (17 Nisan 2025). "Sırrı Süreyya Önder'in ailesinde büyük üzüntü: Düğün ertelendi, herkes İstanbul'a geldi". Medyascope. 5 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.
- ^ "Sırrı Süreyya Önder'in Eşi Kim? Halide Tülay Demirsöz Kimdir? Sırrı Süreyya Önder Evli Mi? İşte Tülay Demirsöz'ün Hayatı..." CNN TÜRK. 5 Mayıs 2025. 5 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.
- ^ "Sırrı Süreyya Önder kimdir?". bianet.org. 5 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2025.
- ^ "İstanbul - Siyasi isimler, Sırrı Süreyya Önder'i hastanede ziyaret etti". DHA | Demirören Haber Ajansı. 16 Nisan 2025. 27 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2025.
- ^ "Sırrı Süreyya Önder'in sağlık durumu hakkında neler biliniyor?". BBC News Türkçe. 15 Nisan 2025. 16 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2025.
- ^ "Son Dakika Haberi... Sırrı Süreyya Önderin Yoğun Bakımdaki Son Durumu: ECMO Cihazına Bağlandı! Doktorlardan Son Dakika Açıklaması | Video". CNN TÜRK. 16 Nisan 2025. 16 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2025.
- ^ "İstanbul- İBB Başkan vekili Nuri Aslan, Önder'i ziyaret etti". DHA | Demirören Haber Ajansı. 16 Nisan 2025. 27 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2025.
- ^ "Sırrı Süreyya Önder hayatını kaybetti". BBC News Türkçe. 3 Mayıs 2025. 3 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mayıs 2025.
- ^ "Sırrı Süreyya Önder son yolculuğuna uğurlanıyor". www.trthaber.com. 4 Mayıs 2025. 4 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2025.
- ^ Ersoy, Merve. "Özgür Özel, Sırrı Süreyya Önder'in Sırrını Açıkladı: Bir Cumhuriyet Şarkısı'nın Senaryosunu O Yazmış". Onedio. 5 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2025.
- ^ "Sırrı Süreyya Önder, rol aldığı film vizyona girmeden hayatını kaybetti". 7 Mayıs 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2025.
.svg)
- Sırrı Süreyya Önder
- 1962 doğumlular
- Adıyaman ili doğumlu siyasetçiler
- Türk film yönetmenleri
- Türk senaristler
- Türk erkek sinema oyuncuları
- Türk sosyalistler
- Türk köşe yazarları
- Türk müzik yapımcıları
- Anti-milliyetçiler
- TBMM 24. dönem İstanbul milletvekilleri
- TBMM 25. dönem Ankara milletvekilleri
- TBMM 26. dönem Ankara milletvekilleri
- TBMM 28. dönem İstanbul milletvekilleri
- TBMM İçişleri Komisyonu
- Halkların Demokratik Partisi Parti Meclisi üyeleri
- Halkların Demokratik Partisi MYK üyeleri
- TBMM 24. dönem idare amirleri
- TBMM 25. dönem idare amirleri
- TBMM 26. dönem idare amirleri
- Ankara Uluslararası Film Festivali Ödülü sahibi yönetmenler
- Ankara Uluslararası Film Festivali Ödülü sahibi senaristler
- Halkların Demokratik Partisi mensubu siyasetçiler
- 21. yüzyıl Türk siyasetçileri
- Türk tutuklular ve hükümlüler
- Terörizm suçundan hüküm giyenler
- Türkiye tarafından tutuklanan kişiler
- TBMM 28. dönem başkanvekilleri
- Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi mensubu siyasetçiler
- 2025'te ölenler
- Şişli'de ölenler
- Çoklu organ yetmezliğinden ölenler
- Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedilenler
- BirGün kişileri
- Radikal (gazete) kişileri