Sal amonyak
 | |
| Genel | |
|---|---|
| Kategori | Mineral |
| Formül (tekrarlayan birim) | NH4Cl |
| Kristal yapı | Hekzoktahedral (m3m) |
| Kimyasal Özellikler | |
| Molekül kütlesi | 53.49 g/mol |
| Renk | Renksiz, beyaz, soluk gri; saf değilse soluk sarıdan kahverengiye kadar olabilir. |
| Kırık | Konkoidal |
| Mohs sertliği | 1-2 |
| Çizgi rengi | Beyaz |
| Bağıl yoğunluk | 1.535 |
| Kırılma indisi | 1.639 |
| Ultraviyole Floresans | yok |
| Absorpsiyon spektroskopisi | yok |
Sal amonyak, amonyum klorürden oluşan, formülü NH4Cl olan, nadir bulunan doğal bir mineraldir.[1] Nişadır'ın mineral halidir ve tepkime sonucu değil, doğal olarak oluşur. İzometrik-heksoktahedral sınıfında renksiz, beyaz veya sarı-kahverengi kristaller oluşturur.
Çok zayıf bir bölünmeye sahiptir ve konkoidal kırılmaya karşı kırılgandır.
Mohs sertliğinin 1,5 ila 2 olması oldukça yumuşak olduğunu gösterir ve 1,5 gibi düşük bir özgül ağırlığa sahiptir. Suda çözünür. Sal amonyak aynı zamanda amonyum klorür kimyasal bileşiğinin eski adıdır.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Yaşlı Plinius, Doğa Tarihi adlı eserinin XXXI. kitabında, Roma'nın Cyrenaica eyaletinde üretilen ve yakındaki Jüpiter Amun (Grekçe: Ἄμμων Ammon) Tapınağına yakınlığı nedeniyle bu adla anılan hammoniacum adlı bir tuzdan söz eder.[2][3] Ancak Plinius'un tuz için verdiği tanım amonyum klorürün özelliklerine uymamaktadır. Herbert Hoover'ın Georgius Agricola'nın De re metallica adlı eserinin İngilizce çevirisinde yaptığı yoruma göre, bu tuzun yaygın deniz tuzu olması muhtemeldir.[4] Her durumda, bu tuz sonuçta amonyak ve amonyum bileşiklerine isimlerini vermiştir.
Amonyum klorür olarak "sal amonyak"a yapılan ilk atıf Pseudo-Geber'in "De inventione veritatis" adlı eserinde "De Salis armoniaci præparatione" bölümünde bir sal amonyak preparatı verilmiştir, "salis armoniaci" Orta Çağ'da sal amonyak için kullanılan yaygın bir isimdir.[5]
Sal amonyak tipik olarak volkanik menfezlerin etrafında süblimasyon tarafından oluşturulan kabuklanmalar şeklinde oluşur ve volkanik fümerolelerin, guano yataklarının ve yanan kömür damarlarının etrafında bulunur. İlişkili mineraller arasında sodyum alüminat, doğal sülfür ve diğer fümerol mineraller bulunur. Önemli oluşumlar arasında Tacikistan; Vezüv Yanardağı, İtalya; ve Parícutin, Michoacán, Meksika bulunmaktadır.[kaynak belirtilmeli]
Kullanım
[değiştir | kaynağı değiştir]Sal amonyak genellikle vitray pencerelerin lehimlenmesinde havya temizlemek için kullanılır.
Metal arıtma
[değiştir | kaynağı değiştir]Mücevher yapımında ve değerli metallerin rafine edilmesinde, hurdayı kirletmiş olabilecek demir veya çelik talaşlarını arındırmak için boraks kaplı bir potada altın ve gümüşe potasyum karbonat eklenir. Daha sonra hava ile soğutulur ve bire bir toz haline getirilmiş odun kömürü ve sal amonyak karışımı ile yeniden eritilerek ilgili metalden veya alaşımdan içeriğinde sterlin gümüş (%7,5 bakır) veya karatlı altın olan sağlam bir külçe elde edilir.
Yiyecek
[değiştir | kaynağı değiştir]Sal amonyak, geçmişte fırın ürünlerinde kurabiyelere ve bisküvilere net dokularını vermek için de kullanılmıştır[kaynak belirtilmeli], ancak gıda ürünlerinin pişirilmesinde sal amonyak veya mayalayıcı özelliği olan amonyum karbonat (NH4)2CO3) yerine genellikle modern kabartma tozu kullanılmaktadır (sodyum bikarbonat).
Sal amonyak; salmiak likör, örneğin tuzlu meyan kökü veya salmiak pastil yapımında da kullanılır.
Boya endüstrisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayrıca sal amonyak, mineral ya da daha iyisi sentetik muadili, soğutma banyosu üretiminin yanı sıra boyama ve deri tabaklamada da kullanılır.[6]
Sal amonyak (amonyum klorür), kuru pilin öncüsü olan Leclanché pillerindeki elektrolitti; bir karbon çubuk ve bir çinko çubuk veya silindir elektrotları oluşturmaktaydı.
Tıp
[değiştir | kaynağı değiştir]Sal amonyak İslam hekimleri tarafından tıbbi amaçlarla farmakopelere dahil edilmiştir.[7]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Hidroklorik asit ve amonyak tepkimesi sonucu oluşan nişadır (amonyum klorür) tuzu
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Salammoniac". mindat.org and the Hudson Institute of Mineralogy. 26 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2023.
- ^ "Pliny the Elder, The Natural History, Kitap XXXI, Bölüm 39. (7.) - Tuzun çeşitli türleri; hazırlama yöntemleri ve ondan elde edilen ilaçlar". 9 Temmuz 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Aralık 2023.
- ^ Stapleton, H. E. (1905). "Sal-Ammoniac: A Study in Primitive Chemistry". Memoirs of the Asiatic Society of Bengal. 1 (4): 25--42, i--iii – Archive.org vasıtasıyla.
- ^ Hoover, Herbert (1950). Georgius Agricola De Re Metallica - Translated from the first Latince edition of 1556. New York: Dover Publications. ss. 560. ISBN 978-0486600062.
- ^ "Geberis philosophi perspicacissimi, summa perfectionis magisterii in sua natur ex bibliothecae Vaticanae exemplari". 1542.
- ^ "In Salmiak Territory - Opinion - The Harvard Crimson". www.thecrimson.com. 12 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Aralık 2023.
- ^ Pormann, Peter E.; Savage-Smith, Emilie (2007). Medieval Islamic Medicine. Washington D.C.: Georgetown University Press. s. 120. ISBN 978-1-58901-161-8.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta sal amonyak ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur