Sanhâce

Günümüzde Berberice konuşan grupların dağılımı. Pembe alanlar Batı Berberi dillerini gösteriyor: Batıda Zenaga, Moritanya ve Senegal; Doğuda Tetserret, Nijer.

Sanhâce (Arapça: صنهاجة, Ṣanhaja veya زناگة Znaga ; Berberi dilleri: Aẓnag, çoğul Iẓnagen ve ayrıca Aẓnaj, çoğul Iẓnajen) bir zamanlar Zanata ve Masmuda konfederasyonlarıyla birlikte en büyük Berber kabile konfederasyonlarından biriydi. Cezayir, Libya, Mali, Moritanya, Fas, Nijer, Senegal, Tunus ve Batı Sahra'daki pek çok kabile, özellikle Berberi formunda, bu etnonimi taşımış ve hâlâ taşımaktadır.

Bu etnik grup için Zenaga, Znaga, Sanhája, Sanhâdja ve Senhaja isimleri de bulunur.

Üçlü

İbn Haldun ve diğerleri Sanhâce'yı tek bir konfederasyon olarak değil, üç ayrı konfederasyondan oluşan bir grup olarak tanımlamışlardır. Bu ayrım genellikle Arapça metinde bulunan ve İngilizcede sıklıkla kaybolan, üstüne veya altına yerleştirilen bir ayırıcı nokta ile yapılır.

1. Danhāǧa/Sanhâce [birinci tip Sanhâce], Kabiliye dağlarındaki Kutāma - Zawāwa'nın bir konfederasyonudur ve buna Cezayir ve Konstantin gibi artık Taqbaylit lehçeleri konuşulmayan bazı bölgeler de dahildir (Constantins bölgesinin kuzey kısmının tamamını, Awrās/Aures [qv] ile deniz arasındaki bölgeyi, yani Īkd̲j̲ān, Setif, Bāg̲h̲āya, Ngaus/Niḳāwus, Tiguist/Tikist, Mīla, Constantine, Skīkda, D̲j̲id̲j̲ellī, Bellezma kasabalarını içeren bölgeyi işgal etmişlerdir). Bu konfederasyon, Soumam'ın sağ kıyısında bulunan, Massylii'nin Msisna/Imsissen/Masinissa'sıyla özdeşleştirdiğimiz Quinquegentiani'nin Massissense'lerini içerir. Zîrîler, Hammûdiler, Fatımi Halifeliği, Alpuente Tayfası, Granada Tayfası, Ait Abbas Krallığı ve Kuku Krallığı bu konfederasyondan kaynaklanmaktadır.
2. Aznag/Iẓnagen (زناگة, Znaga) [İkinci türden Sanhâce (mavi yüz kaplamasına atıfta bulunarak "peçenin Sanhâce'si")] bir konfederasyondur: Lemta, Massufa, Warith/Banū Warit, Lamtuna/Ilemteyen, Gudāla/Djudalla/Gazzula/Geuzula/Gaetuli, Anifa, Charta, Mandala. Gezoula-Heskoura, Aznag konfederasyonunun bir parçası olmaktan ziyade Aznag'ın (Teskee'den) kardeşleri olarak tanımlanmaktadır. Tebu dilini konuşan Tebo/Tebou/Toubou, Agnosti'ye göre Znaga, el-Yaqubi'ye göre ise Lemta olarak tanımlanmaktadır. Bu konfederasyon esas olarak Batı Sahra, Moritanya ve Senegal çevresinde yer almaktadır. Murâbıtlar, Lamtuna konfederasyonundan gelmektedir.
3. Ṣanhāja [üçüncü tip Sanhâce]: Shilha dilini konuşan Maṣmūda -(G̲h̲umāra / Hintata / Barghawata ) konfederasyonudur. Bu konfederasyon esas olarak Fas Atlası'nın Şilha dilini konuşanların yaşadığı bölgede yer almaktadır. Günümüzde bazı Riffianlar bu kabile adlarını taşımaktadır (Sanhadjan Rif, daha sonra Muvahhidler döneminde Sanhâce'nin bu koluna Zenati'nin katılmasıyla oluşmuştur). Muvahhidler ve Hafsîler bu konfederasyondan doğmuştur.

Kökenleri

Sanhâce veya Kutama gibi Berberi kabileleri, Arap tarihçiler tarafından sıklıkla Himyer kökenleri olarak nitelendirilir (Sanhâce'nin muhtemelen siyasi meşruiyet için benimsediği), ancak diğer soyağacı kaynakları ve modern genetik testler, baskın Berberi Y haplogrubunun E ve baskın Arap Y haplogrubunun J olması göz önüne alındığında, bu varsayılan kökenin muhtemelen bir mit olduğunu ortaya koymaktadır. Tarihçi İdrîsî, Himyer mitinin bir örneğini şu şekilde sunmaktadır:

Daha sonra Ṣanhādja ve Lamṭa kabilelerinin kökenini ortak erkek ataları olan Za‘zā‘ oğlu Lamṭ'ye dayandırdı ve bu da Ḥimyar'ın çocuklarından (min awlād) geliyordu ve böylece her ikisine de Güney Arabistan kökenleri atfedildi. Benzer köken, Ḥimyar'ın oğlu Said'in oğlu Ayman'ın oğlu Kalā‘'ın oğlu al-Muṣawwir olan Ḥimyar'ın annesi tarafından Ṣanhādj ve Lamṭ'nin "kardeşi" Hawwār'a da atfedildi. Bir rivayete göre, kendisi ve kabilesinin ikametgahı Hicaz'daydı, ancak kaybolan develerini aramak için burayı terk ettiler, böylece Nil'i geçerek Mağrib'e ulaştılar ve orada El-Musavvir, Sanhādj ve Lemt'in annesi Tazikāy ile evlendi.

— Anastasia V Stepanova, Origin of the Berber Tribal Confederation of Ṣanhādja

Tarihleri

Batı Sahra'dan Sanhâce dans grubu Marakeş Ulusal Folklor Festivali'nde.

İslam dininin gelişinden sonra Sanhâce, Sudan sınırlarına, Senegal Nehri ve Nijer'e kadar yayılmıştır.

Berberi nüfusunun büyük bir kısmını Sanhâce Berberileri oluşturuyordu. 9. yüzyıldan itibaren Sanhâce kabileleri Orta Atlas dağlarında, Rif Dağları'nda ve Fas'ın Atlas Okyanusu kıyılarında yerleşmiş, ayrıca Sanhâce'nın büyük bir kısmı, Kutâma gibi, Cezayir'in orta ve doğu kısımlarına Kabîliye, Setif, Cezayir, Msila) ve ayrıca Kuzey Nijer'e yerleşmiştir. Kutama, tüm Kuzey Afrika ülkelerini ve Orta Doğu'nun bazı kısımlarını fethederek Fâtımîler imparatorluğunu kurmuştur. Sanhâce hanedanları Zîrîler ve Hammûdiler 12. yüzyıla kadar İfrikiye'yi kontrol altında tuttular ve Mağrip bölgesindeki bütün ülkelerde egemenliklerini kurdular.

11. yüzyılın ortalarında Hac'dan dönen bir grup Sanhâce hanedanları reisi, kabileleri arasında vaaz vermesi için ilahiyatçı İbn Yasin'i davet ettiler. İbn Yasin, 11. yüzyılın ortalarında Murabıtlar ittifakıyla kabileleri birleştirdi. Bu konfederasyon daha sonra Fas'ı kurmuş ve Batı Cezayir ile Endülüs'ü (günümüzde İspanya'nın bir parçası) fethetmiştir.

Murabıtlar Devleti'nin en geniş sınırları, y. 120.

Sanhâce kabileleri ya sömürülen yarı yerleşik çiftçiler ve balıkçılar olarak ya da sosyal merdivenin daha üst basamaklarında dindar (Marabout veya Zawiya) kabileler olarak rollerini sürdüreceklerdi. Kültür ve dil olarak sıklıkla Araplaşmış olsalar da, 12. yüzyılda Arap Makil kabilelerinin bölgeye gelmesinden önce bölgede yaşayan Sanhâce Berberi nüfusundan geldiklerine inanılıyor ve bölge, 17. yüzyıldaki Char Bouba savaşında Arap kökenli savaşçı kastların egemenliğine girmiştir.

Mercer'e göre, Zenaga veya Znaga kelimeleri (Berberi kökü ẓnag veya ẓnaj'dan gelir, Aẓnag veya Aẓnaj ismine ek eril tekil önek a- veya Taẓnagt veya Taẓnajt'a ek dişil tekil çevre eki ta--t veya Iẓnagen veya Iẓnajen'e ek eril çoğul çevre eki i--en veya Tiẓnagen veya Tiẓnajen'e ek dişil çoğul çevre eki ti--en verilir) Arapçadaki Zenata ve Sanhâce kelimelerinin romanize edilmiş bir çarpıtması olduğu düşünülmektedir.

Günümüz

Sanhâcelerin torunları ve dilleri bugün hâlâ Orta Atlas Dağları, Doğu Fas, Kuzey Fas (Rif), Batı Cezayir, Kabylia ve Kabyle topraklarında bulunmaktadır.

Gudala (en güneydeki Sanhâce kabilesi) kökenli olduğuna inanılan Zenaga grubu, güneybatı Moritanya'da ve kuzey Senegal'in bazı bölgelerinde yaşamaktadır. Ancak bunlar küçük bir nüfustur.

Konuyla ilgili yayınlar

• John O. Hunwick (ed.), West Africa, Islam and the Arab World: Studies in Honor of Basil Davidson Paperback
• John Mercer (1976), Spanish Sahara, George Allen & Unwin Ltd (0-04-966013-6)
• Anthony G. Pazzanita (2006), Historical Dictionary of Western Sahara, Scarecrow Press
• Virginia Thompson and Richard Adloff (1980), The Western Saharans. Background to Conflict, Barnes & Noble Books (0-389-20148-0)