Savur Emirliği
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Ekim 2025) |
Savur Emirliği | |||||
|---|---|---|---|---|---|
.svg) Emirliğin yaklaşık konumu (Savur / Mardin) | |||||
| Tür | Emirlik | ||||
| Başkent | Savur | ||||
| Resmî dil(ler) | Arapça, Kürtçe, Süryanice (yerel) | ||||
| Dinler | İslam (çoğunlukla Sünnilik), Hristiyanlık (azınlık) | ||||
| Hükûmet | Monarşi (yerel emirlik) | ||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
Savur Emirliği, 13. yüzyılın sonlarından 16. yüzyılın başlarına kadar Mardin bölgesinde, özellikle Savur ve çevresinde hüküm sürdüğü düşünülen yerel bir emirliktir. Günümüzde Mardin iline bağlı Savur ilçesinin tarihsel çekirdeğini oluşturmuştur.[1] Emirliğin tam siyasi statüsü kesin olmamakla birlikte, tarihçiler Savur’un Artuklu Beyliği’nin yıkılışından sonra ortaya çıkan yarı-bağımsız mahalli idarelerden biri olduğunu belirtir.[2]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Savur’un adı ilk kez 11. yüzyılda Mar Başiha Manastırı kayıtlarında geçmektedir.[3] 12. yüzyılda Artukluların Mardin kolu döneminde Savur, beyliğin doğu ucunda yer alan bir nahiyeydi. Artukluların zayıflamasıyla birlikte Savur çevresinde yerel beylerin (emirlerin) yönetimi güç kazandı. Bu dönemde Savur, hem ticaret yolları üzerindeki konumu hem de etnik çeşitliliği sayesinde stratejik bir merkez haline geldi.[4]
13. yüzyılın ikinci yarısında “Savur Emirliği” adıyla anılan yapının, Artuklu Beyliği’nin yıkılışından sonra kısa süreli bir yerel otorite olarak kurulduğu düşünülmektedir.[5] Kaynaklarda geçen “Emir Halil” ve “Emir İsa” gibi adlar, Mıhellemi ve Arami kökenli yerel bey aileleriyle ilişkilendirilmektedir.[6]
Savur, bu dönemde hem Müslüman hem Hristiyan nüfusun bir arada yaşadığı, cami ve kiliselerin aynı mahallelerde bulunduğu bir yerleşim olarak tanımlanmıştır.[7] Osmanlı kaynaklarında 1517’den itibaren Savur’un doğrudan Diyarbekir Eyaleti’ne bağlı bir sancak olarak kaydedilmesi, emirliğin bu tarihte Osmanlı egemenliğine geçtiğini gösterir.[8]
Yönetim ve Toplumsal Yapı
[değiştir | kaynağı değiştir]Savur Emirliği, yerel ailelerin yönettiği küçük bir bölgesel idare olarak şekillenmiştir. Emirlikteki yönetim biçimi, Artuklular döneminden miras kalan feodal yapıya dayanıyordu. “Bey”, “Emir” veya “Beg” unvanları yerel otoritenin sembolleriydi. Emirlik sınırları içinde Arap, Kürt, Süryani ve Türk köyleri bulunmaktaydı.[9]
Yönetici aileler arasında “Halil Begi” ve “İsa Begi” soyları anılmakta; bunların Savur, Midyat ve Ömerli hattında etkin olduğu belirtilmektedir.[10] Bu durum, bölgedeki diğer küçük emirliklerle (ör. Hisn Keyfa, Cizre) paralellik göstermektedir.
Kültür ve Mimari
[değiştir | kaynağı değiştir]Savur, bu dönemde taş işçiliği, kabartma sanatı ve dini mimarisiyle öne çıkmıştır. Günümüzde hâlâ ayakta olan **Savur Kalesi**, emirlik dönemine tarihlenmektedir.[11] Savur’daki **Mor Yuhanna Kilisesi** (13. yüzyıl) ve **Savur Ulu Camii** (14. yüzyıl) dönemin dinsel çeşitliliğini göstermektedir.[12]
Miras
[değiştir | kaynağı değiştir]Savur Emirliği, Mardin ve çevresinde Artuklu sonrası dönemin az bilinen yerel idarelerinden biri olarak görülür. Bölgedeki çok dilli ve çok dinli yapı, hem Süryani Hristiyanların hem de Mıhellemi Araplarının tarihsel kimliğinde iz bırakmıştır. Günümüzde yapılan saha araştırmaları, Savur’un bu çeşitliliğini koruduğunu göstermektedir.[13]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Savur". TDV İslam Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 25 Ekim 2025.
- ^ "Gertrude Bell, Diary (Mardin–Savur 1911)". Newcastle University Archives (İngilizce). Erişim tarihi: 25 Ekim 2025.
- ^ Hasan Özdemir (2022). "Savur ve Çevresinin Ortaçağ Dönemi Tarihi". Artuklu Dergisi. 8 (1): 33-48.
- ^ Ruth Macrides (2020). The Artuqids and Their Cities (İngilizce). Bilinmeyen parametre
|yayınevi=görmezden gelindi (yardım) - ^ Ersin Kalkan (2023). "Ortaçağda Mardin ve Çevresindeki Beylikler". Tarih Araştırmaları Dergisi: 77-92.
- ^ Otto Jastrow (2011). "Language and Identity in Tur Abdin". European Journal of Turkish Studies25 Ekim 2025.
- ^ "Savur'un Mimari Mirası". İBB Enstitü İstanbul. Erişim tarihi: 25 Ekim 2025.
- ^ Engin Sarı (2010). Mardin'de Kültürlerarasılık. Bilinmeyen parametre
|yayınevi=görmezden gelindi (yardım) - ^ Abdülbaki Bozkurt (2020). "The Historical Roots of the Mhallami Arabs in Turkey" (PDF). Journal of International Social Research.
- ^ Muammer Ulutürk (2011). "Farklı Din ve Kültürlerin Bir Arada Yaşama Deneyimi Olarak Midyat-Hapsinas Köyü".
- ^ "Savur İlçesi Tarihçesi". T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. Erişim tarihi: 25 Ekim 2025.
- ^ "Savur'da Tarihi Kilise Restore Edildi". ArkeoNews. Erişim tarihi: 25 Ekim 2025.
- ^ Ali Yıldız (2020). "Savur'un Sosyokültürel Yapısı". Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Dergisi.