Tur Abdin

Tur Abdin (Süryanice: ܛܘܼܪ ܥܒ݂ܕܝܼܢ, Arapça: طور عبدين, Kürtçe: Tûrabdîn / Tor), Türkiye'nin güneydoğusundaki Midyat ve çevresini içine alan tepelik bir bölgedir. Süryanicede "kulların dağı" anlamına gelen Tur Abdin, Süryani Ortodokslar için önemli bir bölge olup dinî ve kültürel merkezleridir.^[1] Bölgenin çok eski bir tarihi geçmişi vardır. Yeryüzünde ayakta kalmış en eski Süryani Ortodoks Manastırı olan Mor Gabriel Manastırı da (Deyrulumur) bu bölgededir.

Etimoloji

Tur Abdin ismi kelimenin tam anlamıyla “İbadet Dağı” anlamına gelir ve manastırları ve kiliseleriyle bilinen bölgenin uzun Hıristiyan geleneğine atıfta bulunur. Bu terim, antik çağlardan beri burada yaşayan Arami topluluğunun derin dini ve manastır tarihini yansıtmaktadır.^[2]

Roma kaynaklarına göre Tur Abdin, antik dönemde de kullanılan tarihi bir isim olan Mons Mashius olarak adlandırılır.[11] Bazı geleneklere göre Mash'ın Aramilerin atası Aram'ın en küçük oğlu olduğu söylenir. Aram'ın oğlu Mash'ın, Mons Masius'un adını almasının nedeni olduğu söylenir.^[3]

Tarih

MÖ 9. yüzyılda Yeni Asur İmparatorluğu kralı II. Aşurnasirpal tarafından Diyarbakır'da dikilen Kurkh stelinde "Kaşiyari Dağları" olarak geçmektedir. Bu dağdaki geçit Nairi ülkesine düzenlenen harekâtta kullanılmıştır. İsmi, stel üzerinde iki kez şu şekilde geçmektedir: “Kaşiyari Dağı’nı geçtikten sonra ikinci kez Nairi ülkelerine girdim. Sigişu kentinde kamp kurdum ve geceyi geçirdim (...) Tupusu oğlu Lapturu’nun yönettiği, Kaşiyari Dağı üzerindeki iyi tahkim edilmiş altmış kenti yıktım, yaktım, harabeye çevirdim."

Bölgede bulunan Mor Sobo Kilisesi, Meryem Ana Kilisesi, Deyrüzzaferân Manastırı, Mor Gabriel Manastırı, Mor Abai Manastırı, Mor Loozor Manastırı, Mor Yakup Manastırı, Mor Kuryakos Kilisesi ve Mor İzozoel Kilisesi, 2021 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dahil edildi.^[4]

Galeri

Ayrıca bakınız

Kaynakça

Wikimedia Commons'ta Tur Abdin ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

^ Aphram I. Barsoum; Ighnāṭyūs Afrām I (Patriarch of Antioch) (2008). The History of Tur Abdin. Gorgias Press. ISBN 978-1-59333-715-5. 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016.
^ "Late Antique and Medieval Churches and Monasteries of Midyat and Surrounding Area (Tur ʿAbdin)". whc.unesco.org. 14 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2025.
^ Smith, W. (1990). Smith's Bible dictionary. Internet Archive. Nashville, Tenn. : Holman Bible Publishers. ISBN 978-0-87981-489-2.
^ "Late Antique and Medieval Churches and Monasteries of Midyat and Surrounding Area (Tur 'Abdin)" (İngilizce). UNESCO. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021.

Türkiye coğrafyası ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

Hristiyanlık ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz.

[1] Aphram I. Barsoum; Ighnāṭyūs Afrām I (Patriarch of Antioch) (2008). The History of Tur Abdin. Gorgias Press. ISBN 978-1-59333-715-5. 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Temmuz 2016.

[2] "Late Antique and Medieval Churches and Monasteries of Midyat and Surrounding Area (Tur ʿAbdin)". whc.unesco.org. 14 Mart 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2025.

[3] Smith, W. (1990). Smith's Bible dictionary. Internet Archive. Nashville, Tenn. : Holman Bible Publishers. ISBN 978-0-87981-489-2.

[4] "Late Antique and Medieval Churches and Monasteries of Midyat and Surrounding Area (Tur 'Abdin)" (İngilizce). UNESCO. 30 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Nisan 2021.

[1]

[2]

[3]

[4]

g t d Dünya Mirası Geçici Listesi'nde Türkiye
Akdeniz	Karain Mağarası Alahan Manastırı Noel Baba Kilisesi Alanya Aziz Pavlus Kilisesi, Aziz Pavlus Su Kuyusu ve Çevresi Kekova Güllük Dağı Millî Parkı ve Termessos Likya Uygarlığı Antik Kentleri Sagalassos Perge Aziz Petrus Kilisesi Yesemek Taş Ocağı ve Heykel Atölyesi Mamure Kalesi Titus Tüneli Kaunos Korikos Antik Kenti Anavarza Eflatunpınar: Hitit Su Anıtı Aspendos Antik Kenti Tiyatrosu ve Su Kemerleri Yivli Minare Kibira Antik Kenti Karatepe-Aslantaş Antik Kenti
Doğu Anadolu	Ahlat Selçuklu Mezarlığı İshak Paşa Sarayı Akdamar Kilisesi Ashâb-ı Kehf Külliyesi Van Kalesi, Höyüğü ve Tarihî Van Şehri Harput Tarihî Kenti Kemaliye Tarihî Kenti
Ege	Aizanoi Birgi Tarihî Kenti Hekatomnos Anıt Mezarı ve Kutsal Alanı Beçin Ortaçağ Kenti Laodikya Stratonikeia Antik Kenti Bodrum Kalesi Assos Antik Kenti Ayvalık Endüstriyel Peyzaj Alanı Priene Antik Kenti İzmir Tarihî Liman Kenti
Güneydoğu Anadolu	Harran ve Şanlıurfa Mardin Kültürel Peyzaj Alanı Zeugma Arkeolojik Siti Zeynel Abidin Camii ve Mor Yakup Kilisesi İsmail Fakirullah Türbesi Malabadi Köprüsü Gaziantep'teki Yer Altı Su Yapıları: Livaslar ve Kasteller Zerzevan Kalesi ve Mithraeum Midyat ve Çevresindeki (Tur Abdin) Geç Antik ve Orta Çağ Kilise ve Manastırları
İç Anadolu	Ahi Evran Türbesi Ankara: Modern Bir Cumhuriyetin Planlaması ve İnşası Basilica Therma Beypazarı Tarihî Kenti Hacı Bayram Camii ve Çevresi Hacı Bektaş-ı Veli Türbesi İvriz Kültürel Peyzaj Alanı Konya: Selçuklu Başkenti Koramaz Vadisi Kültepe-Kaniş Arkeolojik Alanı Niğde'nin Tarihî Anıtları Odunpazarı Tarihî Kent Merkezi Tuz Gölü Özel Çevre Koruma Alanı
Karadeniz	Sümela Manastırı Mudurnu Tarihî Ahi Kenti Harşena Dağı ve Pontus Kral Kaya Mezarları Kızılırmak Deltası ve Kuş Cenneti Anadolu Türk Mirasının Erken Dönemi: Niksar, Danişmendliler Beyliği'nin Başkenti Ballıca Mağarası Tabiat Parkı
Marmara	İznik Çanakkale ve Gelibolu I. Dünya Savaşı Alanları Uzun Köprü Yıldız Sarayı II. Bayezid Külliyesi Nuruosmaniye Camii Justinianus Köprüsü
Paylaşılanlar	Denizli-Doğubayazıt Güzergâhındaki Selçuklu Kervansarayları Ceneviz Ticaret Yolu'nda Akdeniz'den Karadeniz'e Kadar Kale ve Surlu Yerleşimleri Akçakoca Kalesi Amasra Kalesi Çandarlı Kalesi Çeşme Kalesi Foça Kalesi Galata Kulesi Güvercinada Sinop Kalesi Yoros Kalesi Anadolu Selçuklu Medreseleri Buruciye Medresesi Cacabey Medresesi Çifte Medrese Çifte Minareli Medrese (Erzurum) Çifte Minareli Medrese (Sivas) Gök Medrese İnce Minareli Medrese Karatay Medresesi Sahabiye Medresesi Yakutiye Medresesi Dağlık Frigya