Serbesti
Serbesti (Özgürlük). 16 Kasım 1908'de İstanbul'da yayımlanmaya başlayan İttihat Terakki ve II. Abdülhamid karşıtı fikir gazetesi. Osmanlı basınında başyazarı öldürülen ilk yayın organı.
Kuruluşu
[değiştir | kaynağı değiştir]23 Temmuz 1908'de II. Meşrutiyet'in ilanıyla 30 yıl süren istibdat dönemi sona ermiş, basın üstündeki ağır sansür kaldırılmıştı. Başkentteki dört büyük gazetenin yanı sıra taşradaki irili ufaklı dergi ve gazetelerle 120 civarında yayının bulunduğu Osmanlı basını aniden canlandı. Meşrutiyet'in ilk iki ayında 200'ün üstünde gazete imtiyazı alındı.[1] Yedinci ayda toplam yayın sayısı 720'yi buldu. Gazeteciler özgürlüklerini güvence altına almak amacıyla Osmanlı Matbuat Cemiyeti adlı dernekte örgütlendiler. Gazete tirajları 2 bin civarındayken 50 bine kadar yükseldi.
Serbesti, bu kritik geçiş döneminde yayın hayatına başlayıp ses getiren gazetelerden biriydi. Kurucusu Mevlânzâde Rifat Efendi (1869 - 1930), Süleymaniye Kürtlerindendi. Babası Kütüphaneci Abdurrahman Bey'in etkisiyle okumaya, yazmaya ilgi duymuş ve hukuk tahsilinin ardından Yabancı Basın Kalemi'nde çalışmaya başlamıştı. V. Mehmet'i desteklemesi nedeniyle II. Abdülhamit tarafından Yemen'in Sana kentine 12 yıl sürgüne gönderilmişti. II. Meşrutiyet'in ardından başkente dönen Mevlanzade, İttihatçılara muhalif Fedakaran-ı Millet Cemiyeti'ne katıldı. Hukuk-ı Umumiye gazetesinin yönetimini üstlendi. İttihatçılara, Abdülhamit'e ve baskı rejiminine ağır eleştiriler yöneltti. Mizancı Murat Bey'in Sadrazam Kamil Paşa'nın talimatıyla tutuklanmasına karşı çıktı. Gazetenin 26'ncı sayısında fikir özgürlüğünü ve hukukun üstünlüğünü savunurken şunları yazdı: "Hiçbir siyasi şüpheli vatandaş, hiçbir Osmanlı savcısının emri olmaksızın sadece sadrazamın emriyle zabtiyeler tarafından hapse atılamaz. Aksi takdirde memleket yine keyfi idare ediliyor demektir. Kanun-ı Esasi'ye (Anayasa) riayet etmeyen sadrazamın bu hareketi diktatörlükten başka bir şey değildir."
Dernek ve gazetenin yöneticilerini makamına çağıran Sadrazam Kamil Paşa kendisine eleştiri yönelten kişileri cahillik ve çocukça davranmakla suçlayıp "Bizi rahat bırakın, meşguliyetimizi bilmezsiniz" diye uyardı. Mevlanzade'nın sert eleştirilerini sürdürmesi üzerine Sadrazam Kamil Paşa'nın talebiyle hakkında dava açıldı. Sadrazamın dernek üyeleri arasında kendisine taraftar toplayıp gazete üzerinde baskı oluşturma girişimleri sonucunda Mevlânzâde Rifat görevinden istifa etti. Serbesti gazetesini kurup eleştirilerini sürdürdü.
İktidarla çatışma ve sürgün dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]Serbesti gazetesinde İttihatçıların önde gelen rakibi Ahrar Cemiyeti'ni destekleyen Mevlânzâde Rifat muhalefetin en önemli sesi oldu. Başyazarı Hasan Fehmi'nin öldürülmesinin ardından tavrını daha da sertleştirdi. 31 Mart Vakası'nın ardından hakkında tutuklama kararı çıkarılınca Ahrar Fırkası'nın yöneticileriyle Mısır'a kaçmak zorunda kaldı. Kahire'nin ardından sağlık nedeniyle gittiği Atina'ya, sonrasında Paris'te gönüllü sürgüne gitti. Paris'te muhalefeti örgütleyen Şerif Paşa'nın desteğiyle Serbesti'yi 12 sayı yayımladı. Paşayla ilişkilerinin bozulması üzerine Kahire'ye gitti. Mısır Hidivi'nin yardımıyla gazetenin yayımını sekiz sayı daha sürdürdü. Bu arada Divan-ı Harp Mahkemesi'nde yargılanıp 31 Mart Vakası'ndaki rolü nedeniyle 10 yıl sürgünle cezalandırıldı. Yunanistan'da Faruk ve Ceht adlı iki gazete çıkarmayı denese de çabası uzun süreli olamadı. Yunanistan'dan sınırdışı edilip İstanbul'a dönüşünde Bursa'da zorunlu ikamete tabi tutuldu. Bir süre sonra Sadrazam Ahmet Muhtar Paşa'nın çıkardığı aftan yararlanıp başkente döndü. Serbesti gazetesini tekrar yayımlamaya başladı. Ancak sert eleştirileri nedeniyle kısa sürede gazete iktidar tarafından kapatıldı.[2][3]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Hıfzı Topuz (2003). II. Mahmut'tan Holdinglere Türk Basın Tarihi. Kitap. Remzi Kitapevi. s. 83. 2 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2022.
- ^ Hasan Fehmi Demir, I. Meşrutiyet Dönemi'nde Serbesti gazetesi ve başyazarı Hasan Fehmi'nin misyonu, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
- ^ Ufuk Okay (2016). Meşrutiyetten Cumhuriyete bir Osmanlı Aydını: Mevlanzade Rıfat. Tez. 19 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. 13 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2022.