Kâmil Paşa

Mehmed Kâmil Paşa
محمد كامل پاشا
Mehmed Kâmil Paşa ; محمد كامل پاشا
Osmanlı Sadrazamı
	Görev süresi; 29 Ekim 1912 - 23 Ocak 1913
Hükümdar	V. Mehmed
Yerine geldiği	Ahmed Muhtar Paşa
Yerine gelen	Mahmud Şevket Paşa
	Görev süresi; 5 Ağustos 1908 - 14 Şubat 1909
Hükümdar	II. Abdülhamid
Yerine geldiği	Mehmed Said Paşa
Yerine gelen	Hüseyin Hilmi Paşa
	Görev süresi; 2 Ekim 1895 - 7 Kasım 1895
Hükümdar	II. Abdülhamid
Yerine geldiği	Mehmed Said Paşa
Yerine gelen	Halil Rıfat Paşa
	Görev süresi; 25 Eylül 1885 - 4 Eylül 1891
Hükümdar	II. Abdülhamid
Yerine geldiği	Mehmed Said Paşa
Yerine gelen	Ahmed Cevad Paşa
Kişisel bilgiler
Doğum	1833; Gâziler, Lefkoşa, Osmanlı Devleti
Ölüm	14 Kasım 1913 (80 yaşında); Lefkoşa, Britanya Kıbrısı
Evlilik(ler)	Layika Bayur (ö. 1966)
Çocuk(lar)	Makbule, Muzaffer, Hilmi, Nazım ve Selahattin.

Kıbrıslı Mehmed Kâmil Paşa (Osmanlıca: محمد كامل پاشا; 1833, Gâziler – 14 Kasım 1913, Lefkoşa), Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde 4 kez sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.^[1]^[2]

II. Abdülhamid saltanatında 25 Eylül 1885 - 4 Eylül 1891, 2 Ekim 1895 - 7 Kasım 1895 ve 5 Ağustos 1908 - 14 Şubat 1909 tarihleri arasında ve V. Mehmed saltanatında 29 Ekim 1912 - 23 Ocak 1913 tarihleri arasında toplam altı yıl dokuz ay yirmi gün sadrazamlık yapmış ve üst düzey bürokrasinin çeşitli kademelerinde görevlerde bulunmuştur.

Yaşamı

Gençlik yılları

Doğum tarihi kimi kaynaklarda 1832 kimilerinde 1833 olarak belirtilir.^[3] Lefkoşa'da doğmuştur. Babası, Lefkoşa'ya bağlı Gâziler (Piroyi) köyünden topçu yüzbaşı Sâlih Ağa'dır.^[4] Baba tarafından dedesi Anamur'un Karakese köyündendir. Annesi, Kıbrıslı bir aileye mensup olan Pembe Hanım'dır.^[4]

On üç yaşına kadar Kıbrıs'ta eğitim gördü; Arapça, Farsça, Fransızca ve Rumca öğrendi. 1845'te küçük kardeşi ile birlikte Mısır'a götürüldü ve Elsine Medresesi'nde öğrenim gördü. Kısa süre sonra medrese Harbiye Mektebi'ne dönüştürülünce askeri bilimleri öğrendi. Okulu süvari mülâzımı olarak tamamladı.

Öğrenimi sırasında Mısır Hıdivi Abbas Paşa'nın hizmetine girdi. 1851 Londra'daki Dünya Fuarı esnasında Hidiv'in oğullarından birine refakat ederek İngiltere'yi ziyaret edip^{[kaynak belirtilmeli]}; çok iyi derecede İngilizce öğrendi; Abbas Paşa'nın oğlu İlhami Bey'e ders verdi.

Abbas Paşa'nın sarayında siyasi görevler de aldı ve 1854 yılında İstanbul'a gönderilen bir siyasi heyet içinde yer alarak ilk defa İstanbul'a gitti. Aynı yıl Avrupa başkentlerini ziyaret edecek bir heyetin içinde görevlendirildi. Ancak Abbas Paşa'nın iki hizmetkârı tarafından öldürülmesini üzerine heyet geri döndü ve Kâmil Paşa, İlhami Bey ile birlikte Mısır'dan ayrılıp İstanbul'a yerleşti.^[4] Sultan Abdülmecid'in kızı Münîre Sultan'la evlenen Hilmi Paşa'nın 1857'de ölmesi üzerine sadrazam Kıbrıslı Mehmed Emin Paşa'nın isteği ile Mısır'daki memuriyetten ayrılıp Osmanlı Devleti'nin hizmetine geçti.^[5]

Osmanlı hizmetine girişi

1860 yılında Osmanlı Devleti hizmetine girdi. 1885 yılında ilk defa sadrazam olarak atanıncaya kadar 25 yıl boyunca ufak memuriyetlerden nazırlığa kadar çeşitli görevlerde bulundu. Doğu Rumeli, Hersek, Kosova, İzmir (ismen Aydın) ve memleketi Kıbrıs gibi pek çok vilayette valilik görevleri yaptı. 1879 ve 1882 yıllarında iki kez Evkaf-ı Hümâyun Nazırlığı, 1880-1881 yılları arasında Maarif Nazırlığı yaptıktan^[6] sonra ilk kez 1885'te sadrazamlığa atandı.

Sadrazamlıkları

Mehmed Kâmil Paşa, 1885 ile 1913 arasında dört kez sadrazamlık yapmıştır. İlk defa 1885 yılında sadrazamlığa atandı ve beş yıl on bir ay dokuz gün boyunca sadrazamlık makamında kaldı. I. sadrazamlık devrinde azınlık milletlerin isyanlarını önlemeye çalıştı; yeni eğitim kurumlarının açılmasına büyük önem verdi.^[5] Ziraat Bankası'nın kuruluşu bu dönemde gerçekleşti.^[4] Yerine Mehmed Said Paşa'nın getirilmesi üzerine aralarında büyük bir rekabet başladı.

Ermeni olaylarının ortaya çıkışı ve bu olaylarla ilgili olarak Avrupa devletlerinin ıslahat yapılmasını istemesi üzerine bu ıslahatların gerçekleştirilmesi için 1895'te Mehmed Kâmil Paşa ikinci kez sadrazamlığa atandı. 3 Ekim'de başlayan sadareti 7 Kasım'da son buldu. 12 yıl süreyle Aydın valiliği yaptı.

II. Meşrutiyet|sağ'in ilânından iki gün önce 22 Temmuz 1908'de Said Paşa'nın yedinci defa sadârete getirilmesinin ardından Said Paşa kabinesinde Mecli-i Vükela Memuru olarak yer aldı. Çok kısa süre sonra Said Paşa'nın istifa etmesi üzerine üçüncü defa sadârete tayin edildi. Osmanlı Millet Meclisi'ni toplamayı, Abdülhamîd'i ikna ederek bu meclisin açılışına götürmeyi başardı. Ancak İttihat ve Terakkî ileri gelenleri arasındaki anlaşmazlıklar nedenle zor durumda kaldı. Ordunun siyasetten çekilmesi için çalışması, meşrutiyeti ordunun desteğinden yoksun bırakarak irticayı güçlendirmek olarak yorumlandı.^[4] Sadrazam Meclis-i Meb'ûsan'a izahat vermek için çağrıldı. Kâmil Paşa 4 gün sora Meclise geleceğini ve bilgi vereceğini arz etti. Bu süre tanınmadığı gibi meclise gelmediğinden güvensizlik kararı verildi. Kâmil Paşa 15 Şubat 1909'da görevinden çekildi.

Üç yıl boyunca bir köşede kalan Mehmed Kâmil Paşa, 1911'de zatürreye yakalanıp ağır bir hastalık dönemi geçirdi ve hava değişikliği için Mısır'a gitti. Bu sırada Hindistan gezisine çıkmış olan İngiltere Kralı V. Georges ve kraliçe ile gemide öğle yemeğinde buluştu. Bu olay, İttihat ve Terakkî yanlısı basında ağır eleştirilere uğramasına neden oldu.^[5] Bir süre sonra İstanbul'a döndü.

22 Temmuz 1912'de sadrazam olan Ahmed Muhtar Paşa kabinesinde Şûrâ-yı Devlet reisi sıfatıyla yer aldı. Üç ay sonra Ahmed Muhtar Paşa'nın istifası üzerine 29 Ekim 1912'de dördüncü kez sadrazam tayin edildi. Sadrazamlığı sırasında Balkan Savaşı çıktı. Edirne Bulgarlar tarafından işgal edildi. Bu arada Bâb-ı Âli Baskını meydana geldi ve Kâmil Paşa sadrazamlık makamına gelen Enver Paşa'nın kendisini tabanca ile tehdit etmesi sonucu istifasını verdi.

Kıbrıs sürgünü ve ölümü

İstifasından sonra yakın dostu Lord Herbert Kitchener tarafından davet edildiği Kahire'de üç ay kalan Kâmil Paşa, 1878'de İngiliz yönetimine giren memleketi Kıbrıs'ta yerleşti. Koşulların değişmesini ve tekrar Osmanlı başkentine dönmeyi umuyordu ancak kendisinden sonra sadrazam olan Mahmud Şevket Paşa'nın suikaste kurban gitmesi ve İttihatçıların muhalif siyasetçileri sürgüne yollamaya başlamaları ile ümitleri son buldu. Sürgün edilenler arasında bulunan ailesi de Kıbrıs'a yanına geldi. Kıbrıslı Mehmed Kâmil Paşa bu esnada, İngiltere'ye gitmeye hazırlanırken, 14 Kasım 1913 günü kalp krizi veya senkoptan ölmüş, Lefkoşa Arabahmet Camii hazîresine gömülmüştür.

Ailesi

Kâmil Paşa, tiyatro sanatçısı Zeki Alasya'nın büyük dayısı^[7] eski korgeneral ve milletvekili Naci Eldeniz'in kayınpederi, eski senato başkanı Tekin Arıburun'un büyük kayınpederi, XI. dönem İzmir milletvekili Perihan Arıburun'un ve 1933-1934 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığı görevi yapan Ord. Prof. Dr. Hikmet Bayur'un dedesi ve Albay Dr. Ali Şener'in eşi Vahide Mine Şener'in büyük dedesidir.

Kaynakça

^ "Cyprus under the Turks, 1571-1878, Harry Charles Luke, Oxford University Press, 1921". 7 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010.
^ "Sadrazam Kıbrıslı Kamil Paşa hakkında bazı notlar ve Kamil Paşa'nın terekesi, Mehmet Demiryürek, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi Cilt: 25 Sayı: 40, sayfa 59-105" (PDF). 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010.
^ Demiryürek, Mehmet (2006). "Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kamil Paşa Hakkında Bazı Notlar ve Kamil Paşa'nın Terekesi". Tarih Araştırmaları Dergisi. 25 (40): 59–105. doi:10.1501/Tarar_0000000253. ISSN 1015-1826.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Şen, İsmail (1995). "Sadrazam Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa: 1832-1913". Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi. 1 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.
^ ^a ^b ^c Çetin, Atilla. KIBRISLI KÂMİL PAŞA maddesi. 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020.
^ "Kıbrıslı Kamil Paşa (1832)-(1913), biyografi.net". 6 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010.
^ Kıbrıs'a yakından bakış 21 Şubat 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hürriyet. Alıntı: 17 Şubat 2004

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Kâmil Paşa ile ilgili ortam dosyaları mevcuttur.

Harry Charles Luke, (1921), Cyprus under the Turks, 1571-1878, Oxford: Oxford University Press, [1] 7 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Mehmet Demiryürek, "Sadrazam Kıbrıslı Kamil Paşa hakkında bazı notlar ve Kamil Paşa'nın terekesi", Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi ,Cilt: 25 Sayı: 40, sayfa 59-105 [2] 17 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Buz, Ayhan (2009) " Osmanlı Sadrazamları", İstanbul: Neden Kitap, ISBN 978-975-254-278-5
Danișmend, İsmail Hâmi (1971),Osmanlı Devlet Erkâni, İstanbul: Türkiye Yayınevi
Kuneralp, Sinan (1999) Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik Rehber, İstanbul:ISIS Press, ISBN 9784281181.
İnal, İbnülemin Mehmet Kemal, (1964) Son Sadrazamlar 4 cilt, Ankara: Millî Eğitim Basimevi, (Dergah Yayinevi 2002) (Google books [3]12 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,
Tektaş, Nazim (2002), Sadrâzamlar Osmanlı'da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Yayınevi (Google books: [4]7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Siyasi görevi
Önce gelen: Mehmed Said Paşa	Osmanlı Sadrazamı Eylül 1885 - Eylül 1891	Sonra gelen: Ahmed Cevad Paşa
Önce gelen: Mehmed Said Paşa	Osmanlı Sadrazamı Ekim 1895 - Kasım 1895	Sonra gelen: Halil Rıfat Paşa
Önce gelen: Mehmed Said Paşa	Osmanlı Sadrazamı Ağustos 1908 - Şubat 1909	Sonra gelen: Ahmed Tevfik Paşa
Önce gelen: Ahmed Muhtar Paşa	Osmanlı Sadrazamı 29 Ekim 1912 - 23 Ocak 1913	Sonra gelen: Mahmud Şevket Paşa

[1] "Cyprus under the Turks, 1571-1878, Harry Charles Luke, Oxford University Press, 1921". 7 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010.

[2] "Sadrazam Kıbrıslı Kamil Paşa hakkında bazı notlar ve Kamil Paşa'nın terekesi, Mehmet Demiryürek, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi Cilt: 25 Sayı: 40, sayfa 59-105" (PDF). 17 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010.

[3] Demiryürek, Mehmet (2006). "Sadrazam Kıbrıslı Mehmet Kamil Paşa Hakkında Bazı Notlar ve Kamil Paşa'nın Terekesi". Tarih Araştırmaları Dergisi. 25 (40): 59–105. doi:10.1501/Tarar_0000000253. ISSN 1015-1826.

[:0-4] Şen, İsmail (1995). "Sadrazam Kıbrıslı Mehmed Kamil Paşa: 1832-1913". Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü doktora tezi. 1 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi.

[:1-5] Çetin, Atilla. KIBRISLI KÂMİL PAŞA maddesi. 28 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2020.

[6] "Kıbrıslı Kamil Paşa (1832)-(1913), biyografi.net". 6 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2010.

[7] Kıbrıs'a yakından bakış 21 Şubat 2004 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Hürriyet. Alıntı: 17 Şubat 2004

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

g t d Kudüs Sancağı mutasarrıfları
Şam Vilayetinden ayrılmadan öncekiler	Mehmed Tayyar Paşa 1841-43 Mehmed Reşid Paşa 1843 Haydar Paşa 1844 Miralay Ali Paşa 1844-45 Kıbrıslı Mehmed Paşa 1845-47 Mustafa Zarif Paşa 1847-48 Bahri Paşa 1848-49 Seyyid İbrahim Ethem Paşa 1849-51 Seyyid Ahmed Hafız Paşa 1851-53 Yakup Paşa 1853-54 Kâmil Paşa 1854-57 Süreyya Paşa 1857-63 Mehmed Hurşid Paşa 1863-64 İzzet Paşa 1864-67 Mehmed Nazif Paşa 1867-69 Kâmil Paşa 1869-71 Ali Bey 1871
Şam Vilayetinden ayrıldıktan sonrakiler	Kâmil Paşa (2. kez) 1873-74 Süreyya Paşa (2. kez) 1874 Besim Bey 1874 Mehmed Nazif Paşa (2. kez) Ali Bey Faik Bey Şerif Mehmed Rauf Paşa 1877-89 Reşad Paşa 1889-90 İbrahim Hakkı Paşa 1890-97 Mehmet Tevfik Biren 1897-01 Mehmet Cavit Bey 1901-02 Osman Kazım Bey 1902-04 Ahmet Reşit Rey 1904-06 Ali Ekrem Bolayır 1906-08
II. Meşrutiyet'in ilanından sonrakiler	Suphi Bey 1908-09 Nazım Bey 1909-10 Azmi Bey 1910-11 Cevdet Bey 1911-12 Muhdi Bey 1912 Tahir Hayreddin Bey 1912-13 Ahmet Macit Bey 1913-15 Mitat Bey 1915-işgal

g t d V. Mehmed dönemi (1909-1918)
Dönem sadrazamları	Hüseyin Hilmi Paşa (1909) Ahmed Tevfik Paşa (1909) Hüseyin Hilmi Paşa (1909-1910) İbrahim Hakkı Paşa (1910-1911) Mehmed Said Paşa (1911-1912) Ahmed Muhtar Paşa (1912) Kâmil Paşa (1912-1913) Mahmud Şevket Paşa (1913) Said Halim Paşa (1913-1917) Talat Paşa (1917-1918) Ahmed İzzet Paşa (1918) Ahmed Tevfik Paşa (1918-1919)
Dönem şeyhülislamları	Mehmed Ziyaeddin Efendi (1909) Mehmed Sahib Efendi (1909) Çelebizade Hüseyin Hüsnü Efendi (1910) Musa Kazım Efendi (1910-1911) Abdurrahman Nesip Efendi (1911-1912) Mehmed Cemaleddin Efendi (1912-1913) Mehmed Esad Efendi (1913-1914) Ürgüplü Mustafa Hayri Efendi (1914-1916) Musa Kazım Efendi (1916-1918) Ömer Hulusi Efendi (1918)
İç gelişmeler ve isyanlar	Bâb-ı Âli Baskını Ermeni olayları Arap Ayaklanması
Dış gelişmeler ve savaşlar	Trablusgarp Savaşı Uşi Antlaşması Balkan Savaşları Londra Antlaşması I. Dünya Savaşı Ermeni Kırımı