Mevlânzâde Rifat
Mevlânzâde Rifat Bey (1869, İstanbul - 1930, Halep), Osmanlı Kürdü gazeteci ve şairdir. Ailesi Süleymaniye kökenli ve Hâlid Bağdâdî'nin soyundan gelir.[1]
Erken yaşam ve aile
[değiştir | kaynağı değiştir]Mevlânzâde'nin dedesinin adı Mehmed Bey olup, Süleymaniye'nin ileri gelenlerinden olup, Hâlid Bağdâdî soyundandır, Mevlânzâde'nin babası Süleymaniye'nin Şehrizor semtinde dünyaya gelen Abdurrahman Nacim Efendi'dir. Diyarbakır Eyalet Mahkemesi ve daha sonra Beyrut İstinaf Mahkemesi başkanı, aynı zamanda şairdi ve 1895'te Harput'ta öldü.[2] Mevlânzâde'nin eşi Nuriye Ulviye Mevlan Civelek'tir.[3]
Gazetecilik ve sürgün
[değiştir | kaynağı değiştir]Mevlânzâde Rifat Bey, Osmanlı İmparatorluğu'nun en önemli ve en çok okunan gazetecilerinden biriydi. Serbestî gazetesinin sahibi ve yazı işleri müdürü ve öldürülen gazeteci Hasan Fehmi Bey'in arkadaşıydı. Hayatının büyük bölümünü Fransa, Yemen, Mısır, Suriye ve Yunanistan da dahil olmak üzere sürgünde geçirdi.[4] II. Abdülhamid'in bir muhalifi olarak, başlangıçta Jön Türk merkez komitesinin bir üyesiydi, ancak daha sonra onun en ateşli eleştirmenlerinden biri[5] ve daha sonra Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nın bir üyesi oldu.[6] Osmanlı devletinin Ermenilere yönelik politikalarını kınayan az sayıdaki isimden biriydi ve gerçekleştirilen tehcirlerin Ermeni sorununu soykırım yoluyla çözmenin bir yolu olarak Jön Türkler tarafından sistematik olarak planlandığını belirtti.[kaynak belirtilmeli]
Mevlânzâde de Mustafa Kemal Atatürk'e karşı çıktı ve Yüzellilikler listesinde yer aldı.
II. Abdülhamid'e, ikinci olarak İttihat ve Terakki'ye ve üçüncü olarak Mustafa Kemal Atatürk'e karşı olmak üzere üç ayrı dönemde muhalif olmuştur.
Kürt milliyetçiliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Bağımsız bir Kürdistan'ın kurulmasına destek için İngiliz, Fransız ve Yunanlarla yoğun bir şekilde lobi yaptı. Bu amaçla Dimitrios Gunaris ile görüştü. Mevlânzâde aynı zamanda Kürdistan Teali Cemiyeti'nin önde gelen bir üyesiydi ve Woodrow Wilson tarafından Osmanlı İmparatorluğu'ndaki tüm milliyetlerin haklarının dikkate alınması gereken On Dört Madde'yi savundu.[7]
Mevlânzâde Rifat, Hoybun'daki Kürtler ile Ermeniler arasında da köprü vazifesi görüyordu. Yazılarını yayımladığı Celadet Ali Bedirhan ve Süreyya Bedirhan'ın yakın arkadaşıydı.
Kürdistan Teali Cemiyeti başkanı Seyyid Abdülkadir'in resmi sözcüsüydü.
Mevlânzâde Rifat, 1930'da geçirdiği bir kalp krizi sonucunda ölmüştür.[8]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Henning, Barbara (2018). Narratives of the History of the Ottoman-Kurdish Bedirhani Family in Imperial and Post-Imperial Contexts: Continuities and Changes. University of Bamberg Press. s. 394. ISBN 978-3863095512.
- ^ "Faik Bulut | Bir Kürt diplomatı olarak Mevlanzade Rıfat (2)". Independent Türkçe. 28 Haziran 2020. 13 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2020.
- ^ "Faik Bulut | İflah olmaz bir Osmanlı aydını: Gazeteci ve siyasetçi yanıyla Kürt Mevlanzade Rıfat (1)". Independent Türkçe. 21 Haziran 2020. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2020.
- ^ Ozoglu, Hakan (2011). From Caliphate to Secular State: Power Struggle in the Early Turkish Republic: Power Struggle in the Early Turkish Republic. ABC-CLIO. s. 68. ISBN 978-0313379574.
- ^ Chalabian, Antranig (1988). General Andranik and the Armenian Revolutionary Movement. University of Michigan. s. 226.
- ^ Yelbasi, Caner (2019). The Circassians of Turkey: War, Violence and Nationalism from the Ottomans to Atatürk. Bloomsbury Publishing. s. 52. ISBN 978-1838600181.
- ^ Özoğlu, Hakan (12 Şubat 2004). Kurdish Notables and the Ottoman State: Evolving Identities, Competing Loyalties, and Shifting Boundaries (İngilizce). SUNY Press. ISBN 978-0-7914-5993-5.
- ^ Issı, Murat (Nisan 2010). "Hürriyet Âşığı Bir Osmanlı-Kürt Aydını Mevlanzâde Rıf'at bey". Toplumsal Tarih. Cilt 196. 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi31 Mart 2023.