Soğan (botanik)
Botanik'te soğan yapısal olarak etli yaprakları veya yaprak tabanlarıyla bitkinin uykusunda gıda depolama organı olarak işlev gören kısa bir gövdedir.[1] (Bahçecilik'te, başka tür depolama organlı bitkilere "soğanlı süs bitkileri" veya sadece "soğan" denir.)
Açıklama
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kabuk olarak da bilinen soğanın yaprak tabanları genellikle yaprakları desteklemez ancak bitkinin olumsuz koşullarda hayatta kalmasını sağlamak için besin rezervleri içerir. Soğanın merkezinde vejetatif bir büyüme noktası veya genişlememiş bir çiçekli sürgün bulunur. Taban, indirgenmiş bir gövde tarafından oluşturulur ve bitki büyümesi bu taban plakasından oluşur. Kökler tabanın altından çıkarlar ve yeni gövde ve yapraklar üstten çıkar. Tunikat soğanlar, etli kabukların sürekli katmanını koruyan kuru, zarlı dış kabukludur.[2] Allium, Hippeastrum, Nergis ve Lale cinslerindeki türlerin hepsinde tunik soğan vardır. Lilium ve Fritillaria türleri gibi tunik olmayan soğanlar koruyucu tunikten yoksundur ve kabukları daha gevşektir.[3] Soğanlı bitki türleri, vejetatif ve reprodüktif büyüme aşamalarından geçer; soğan vejetatif evrede çiçeklenme boyutuna kadar büyür ve üreme evresinde bitki çiçeklenir. Soğuk kıştan ilkbahara geçiş gibi bir aşamadan diğerine geçişi tetiklemek için belirli çevresel koşullara ihtiyaç vardır.[2] Çiçeklenme dönemi bittiğinde, bitki yaklaşık altı haftalık bir yeşillik dönemine girer; bu süre zarfında bitki, bir sonraki yıl çiçek vermesi için topraktan besinleri ve güneşten gelen enerjiyi emer. Yeşillik dönemi tamamlanmadan önce kazılmış soğanlar bir sonraki yıl çiçek açmaz ancak sonraki yıllarda normal şekilde çiçek açması gerekir.
Soğan oluşturan bitkiler
[değiştir | kaynağı değiştir]Soğanların yanı sıra yumrular ve soğanlar da dahil olmak üzere yeraltında depolama organı oluşturan bitkilere "geofit" denir. Bazı epifitik orkide'ler (Orkidegiller familyası) yüzeysel olarak soğanlara benzeyen sözde soğan olarak adlandırılan yer üstü depolama organları oluşturur.
Gerçek soğanları oluşturan hemen hemen tüm bitkiler tek çenekli bitkidir ve aşağıdakileri kapsar:
- Nergis zambağı, Krinum, Hippeastrum, Nergis ve Amaryllidaceae familyasının diğer birkaç üyesi. Buna soğan, sarımsak ve diğer allium'lar, Amaryllid alt familyasının Allioideae üyeleri dahildir.
- Zambak, lale ve Liliaceae zambak familyasının diğer birçok üyesi.
- İki grup İris türü, familya Iridaceae: alt cins Xiphium ("Hollanda" süsenleri) ve "Hermodaktiloidler"' alt cinsi (minyatür "kaya bahçesi" süseni).
Oxalidaceae familyasındaki Okzalis, gerçek soğan üreten tek tohumu çifte kabuklu bitki cinsidir.[4][5]
Bulbil
[değiştir | kaynağı değiştir]Bulbil küçük bir soğandır ve bulblet, mermi veya bulbel olarak da adlandırılabilir.[6]
Küçük soğanlar, büyük bir soğanı geliştirebilir veya çoğaltabilir. Orijinal soğanın yerine bir veya birkaç orta büyüklükte soğan oluşursa bunlara 'yenileme soğanları denir.[6] 'Yavru soğanlar, soğanın içindeki yaprakların her birinde veya orijinal soğana bağlı küçük yeraltı gövdelerinin ucunda gelişen küçük soğanlardır.[6] Kaplan zambağı Lilium lancifolium gibi bazı zambaklar, yapraklarında aksiller, bulbil adı verilen küçük soğanlar oluşturur.
Soğan familyasının, Alliaceae'nin "Allium sativum" (sarımsak) dahil olmak üzere birçok üyesi, bazen çiçekler soldukça, hatta çiçeklerin yerine (bir tür apomiksis) çiçek başlarında soğan oluşturur. Sözde ağaç soğanı (Allium × proliferum), dekapaj için yeterince büyük olan küçük soğanlar oluşturur.
Tavuk-ve-piliç eğreltiotu gibi bazı eğrelti otları, yaprakların kepçelerinin uçlarında bazen bülbül olarak adlandırılan yeni bitkiler üretir.
-
Bulbiller Lilium lancifolium yaprak aksillerinde oluşur -
Yabani sarımsak (Allium vineale) soğanı filizleniyor -
"Ağaç soğanları" çiçekler yerine küçük soğan kümeleri oluşturur
Konuyla ilgili yayınlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Coccoris, Patricia (2012) The Curious History of the Bulb Vase. Published by Cortex Design. 978-0956809612
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Bell, A.D. 1997. Plant form: an illustrated guide to flowering plant morphology. Oxford University Press, Oxford, U.K.
- ^ a b Mishra, S.R. (2005). Plant Reproduction. Discovery Publishing House. ss. 120-125. ISBN 978-81-7141-955-5. 14 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2021.
- ^ Ellis, Barbara W. (2001). Bulbs. Houghton Mifflin Harcourt. s. 3. ISBN 978-0-618-06890-6.
- ^ Hartmann, Hudson Thomas; Dale E. Kester (2002). Hartmann and Kester's Plant Propagation: Principles and Practices (7 bas.). Prentice Hall. s. 561. ISBN 978-0-13-679235-2.
- ^ Oberlander, K. C.; Emshwiller, E.; Bellstedt, D.U.; Dreyer, L.L. (2009). "A model of bulb evolution in the eudicot genus Oxalis (Oxalidaceae)". Molecular Phylogenetics & Evolution. 51 (1): 54-63. doi:10.1016/j.ympev.2008.11.022. PMID 19070669.
- ^ a b c Bell, A.D. (1997). Plant form: an illustrated guide to flowering plant morphology. Oxford, U.K.: Oxford University Press.
