Soğan
| Soğan | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Allium cepa | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Allium cepa | |||||||||||||||
Soğan (Allium cepa L., Latince cepa "soğan"), aynı zamanda kuru soğan veya soğan olarak da bilinen Allium cinsinin en yaygın olarak yetiştirilen bir sebze türüdür. Arpacık soğanı soğan'nın bir botanik çeşididir. 2010 yılına kadar arpacık soğanı ayrı bir tür olarak sınıflandırıldı.[2][3] Soğan Pehleviceden (sōḥtan) geçen bir sözcüktür,[4] bu sözcüğün yerine eski Türkler kuçgundı demişlerdir.[5]
Yakın akrabaları arasında sarımsak, kırmızı soğan, yeşil soğan, ada soğanı, pırasa, frenk soğanı[6] ve Çin soğanı vardır.[7]
Bu cins ayrıca çeşitli şekillerde soğan olarak adlandırılan ve yemek için yetiştirilen Japon soğanı (Allium fistulosum), ağaç soğanı (A. ×proliferum) ve Kanada soğanı (Allium canadense). "yabani soğan" adı birkaç "Allium" türüne kullanılır ancak "A. cepa" yalnızca yetiştiricilikten bilinir. Atalarından kalma vahşi orijinal formu bilinmemekle birlikte bazı bölgelerde ekiminden kaçınılır.[8]
Soğan çoğunlukla iki yıllık veya çok yıllık bitki'dir ancak genellikle yıllık olarak işlenir ve ilk büyüme mevsiminde hasat edilir.
Soğan bitkisinin içi boş, mavimsi yeşil yapraklardan oluşan bir yelpaze vardır ve bitkinin tabanındaki soğanı belirli bir gün uzunluğuna ulaştığında şişmeye başlar. Soğanlar, gövdenin ucunda merkezi bir tomurcuğu saran, etli değiştirilmiş ölçek (yapraklar) ile çevrili kısaltılmış, sıkıştırılmış, yeraltı gövdelerinden oluşur. Sonbaharda (veya ilkbaharda, soğanın kışı geçirmesi durumunda) yapraklar ölür ve soğanın dış katmanları daha kuru ve kırılganlaşır. Mahsul hasat edilip kurutulur ve soğanlar kullanıma veya depolanmaya hazır hale gelir. Mahsul, özellikle soğan sineği, soğan yılanbalığı ve çürümeye neden olabilecek çeşitli mantarlar olmak üzere bir dizi zararlı ve hastalık tarafından saldırıya eğilimlidir. Bazı A. cepa, örneğin arpacık soğanları ve patates soğanıları, birden fazla soğan üretir.
Soğan dünya çapında yetiştirilmekte ve kullanılmaktadır. Bir gıda maddesi olarak, genellikle pişmiş olarak, sebze veya hazırlanmış tuzlu bir yemeğin parçası olarak servis edilir ancak çiğ olarak da yenebilir veya Soğan turşusu veya turşu yapmak için de kullanılabilir. Kıyıldıklarında keskin olurlar ve gözleri tahriş edebilecek belirli kimyasal maddeler içerirler.
Bilimsel Tanımı
[değiştir | kaynağı değiştir]Allium cepa 45 cm büyüyebilir. Soğanı küreseldir. Yaprakları sarımtırak ila mavimsi yeşil renklerde olabilir. Bunlar etli, içi boş, silindirik ve tek tarafı düzdür. Tohumlar parlak siyah renklidir. Çiçekler hermafrodittir. Haziran ve Temmuz ayları arasında bahçe ve tarlalarda görülür.[9]
Resimler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Soğanlar -
Soğan bitkisi -
Mikroskopta soğan hücrelerinin görünüşü
Dış kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir] Wikimedia Commons'ta Soğan ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
|
 Wikispecies'te Soğan ile ilgili detaylı taksonomi bilgileri bulunur.
|
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Species Plantarum 1: 300–301. 1753.
- ^ "Allium cepa". Germplazm Kaynakları Bilgi Ağı (GRIN). Tarım Araştırma Merkezi (ARS), Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı (USDA).
- ^ Fritsch, Reinhard M.; Friesen, Nikolai (2002). "Chapter 1: Evolution, Domestication, and Taxonomy". Rabinowitch, Haim D.; Currah, Lesley (Ed.). Allium Crop Science: Recent Advances. Wallingford, UK: CABI Publishing. doi:10.1079/9780851995106.0005. ISBN 0-85199-510-1. OCLC 228168061. 19 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ http://aksozluk.org/sogan#:~:text=Pehleviceden%20Ermeniceye%20intikal%20ederek%20Ermenicede,T%C3%BCrk%C3%A7ede%20sogan%20%C5%9Feklinde%20dile%20getirilmi%C5%9Ftir 29 Nisan 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 29 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2023.
- ^ Block, E. (2010). Garlic and Other Alliums: The Lore and the Science. Royal Society of Chemistry. ISBN 978-0-85404-190-9. 1 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2021.
- ^ "AllergyNet — Allergy Advisor Find". Allallergy.net. 15 June 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 April 2010.
- ^ Şablon:EFloras
- ^ "Kocaeli Bitkileri". 30 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2020.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Allium türlerinin listesi
- Soğan halkası
- Allium flavum
- Göl soğanı
- Allium fistulosum
- Allium schoenoprasum
- Allium djimilense
- Allium peroninianum
- Allium olympicum
- Allium jubatum
- Allium rollovii
- Omurilik soğanı
 | Tek çenekliler ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |
 | Sebze ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |