Spinosaurus

Spinosaurus Yaşadığı dönem aralığı: 99-93,5 myö Üst kretase-Koniasiyen  PreЄ Є O S D C P T J K Pg N
Field Doğa Tarihi Müzesi'inde sergilenen Spinosaurus aegyptiacus'un yeniden yapılmış iskeleti, Chicago
Biyolojik sınıflandırma
Âlem: Animalia Şube: Chordata Klad: Dinosauria Klad: Saurischia Klad: Theropoda Familya: †Spinosauridae Oymak: †Spinosaurini Cins: †Spinosaurus Stromer, 1915
Tip tür
†Spinosaurus aegyptiacus Stromer, 1915
Sinonimler
?Spinosaurus maroccanus Russell, 1996 ?Sigilmassasaurus brevicollis Russell, 1996 ?Oxalaia quilombensis Kellner vd., 2011

Spinosaurus'un (2020) yeni fiziksel görünümü

Spinosaurus (anlamı:"dikenli kertenkele"), günümüzden 99 ila 93.5 milyon yıl önce Kuzey Afrika'da yaşamış bir teropod dinozor cinsi. Alman paleontolog Ernst Stromer tarafından tanımlanan bu cins ilk olarak 1910'larda Mısır'da keşfedilen kalıntılardan bilinir. Bu kalıntılar 2. Dünya Savaşı esnasında yok edildi; ancak kafatasına ait ekstra parçalar son yıllarda gün yüzüne çıktı. Tanımlanan fosillerin bir veya iki türe ait olduğu konusu açık değildir. Fas'ta toparlanan S. marocannus potansiyel bir tür olmasına rağmen cinsin en iyi bilinen türü Mısır'daki S. aegyptiacus'tur. Bilinen en büyük etçil dinozorlardan biriydi.

Spinosaurus'un omurgasından dışarıya doğru genişlemiş olan, 2 metreye kadar erişebilen, uzun ve ayırt edici çıkıntıları bulunur. Bazı yazarların bunun kaslarla kaplı olarak kambur veya kabartı şeklinde olduğunu öne sürmesine rağmen muhtemelen yelkenli şeklindeki bu çıkıntılar deri ile birbirlerine bağlıydılar. Bu yapı için termoregülasyon ve gösteriş de dahil çok yönlü işlevler öne sürüldü. Son tahminlere göre Spinosaurus yaklaşık olarak 13,1-14,4 metre uzunluğunda ve 7,4 ton ağırlığındadır.

Keşif

Spinosaurus'un iki türü adlandırılmıştır: Spinosaurus aegyptiacus (“Mısırlı dikenli kertenkele”) ve tartışmalı Spinosaurus maroccanus (“Faslı dikenli kertenkele”). Spinosaurus'un ilk tanımlanan kalıntıları, 20. yüzyılın başlarında bulunmuş ve tanımlanmıştır. 1912'de Richard Markgraf, Mısır'ın batısındaki Bahariya Formasyonu'nda dev bir teropod dinozorun kısmi iskeletini keşfetti. 1915'te Alman paleontolog Ernst Stromer, bu örneği yeni bir cins ve türe, Spinosaurus aegyptiacus'a atayan bir makale yayınladı. Bahariya'dan bulunan omurga ve arka bacak kemikleri gibi parçalı ek kalıntılar, 1934 yılında Stromer tarafından “Spinosaurus B” olarak adlandırıldı. Stromer, bunların başka bir türe ait olacak kadar farklı olduğunu düşündü ve bu görüş doğrulandı. Daha fazla keşif yapılarak yeni materyaller bulunmasıyla bunların Carcharodontosaurus veya Sigilmassasaurus'a ait olduğu anlaşıldı.

S. maroccanus, 1996 yılında Dale Russell tarafından boyun omurlarının uzunluğuna dayanılarak yeni bir tür olarak tanımlandı. Russell, S. aegyptiacus'ta omur santrumu (omur gövdesi) uzunluğunun arka eklem yüzünün yüksekliğine oranını 1,1 olarak bulurken S. maroccanus'ta bu oranın 1,5 olduğunu ileri sürmüştür. Daha sonraki yazarlar bu konuda farklı görüşlere sahipti. Bazı yazarlar, omurların uzunluğunun bireyden bireye değişebileceğini, holotip örneğinin tahrip edildiğini ve bu nedenle S. maroccanus örneği ile doğrudan karşılaştırılamayacağını ve S. maroccanus örneklerinin hangi servikal omurları temsil ettiğinin bilinmediğini belirtti. Bu nedenle, bazıları bu türü fazla yorum yapmadan geçerli kabul etse de, çoğu araştırmacı S. maroccanus'u nomen dubium veya S. aegyptiacus'un küçük sinonimi olarak kabul etmektedir. Bazı çalışmalar, S. maroccanus'un holotipini ve diğer referans örneklerini (NMC 50791 ve MNHN SAM 124–128) S. cf. aegyptiacus olarak adlandırıldı. Daha önce S. maroccanus'un paratipi olarak atfedilen örnekler (NMC 41768 ve NMC 50790), şu anda cins düzeyinde tanımlanamayan belirsiz spinosaurid örnekleri olarak yeniden tanımlandı.

Özellikleri

En büyük teropodların boyut karşılaştırması

Spinosaurus'un dinozor meraklıları tarafından büyüklüğü, yelkensi çıkıntısı ve uzun kafatası ile bilinmesine rağmen dinozor en çok yakın zamanda keşfedilen birkaç diş ve kafatası parçasının dışında yok edilen kalıntılarından bilinir. Buna ek olarak şimdiye kadar dinozorun sadece belkemiği ve kafatası ayrıntılı bir şekilde tanımlandı, kol ya da bacak kemikleri henüz bulunamadı. Spinosaurusun çene ve kafatası ile ilgili makale 2005'te yayımlandı. Bu makaleye göre dinozorun yaklaşık 1,75 metre olduğu tahmin edilen kafatası etçil dinozorlar içinde en uzunudur. Kafatasında testere gibi olma niteliği azalmış aralıksız konik şekilli dişlerin olduğu, çene ve burundan oluşan dar kısım vardı. Yukarı çenenin en ön kısmının her iki yanında ve üst çene kemiğinin orta ön kısmında (intermaksiler kemik) altı veya yedi diş ve onların arkasındaki çene kemiğinde on iki diş vardı. İntermaksiler kemikteki ikinci ve üçüncü diş diğerlerinden fark edilebilir biçimde büyüktü. Bu dişler diğer dişler ve anterior maksilladaki büyük diş arasında bir boşluk oluşturuyordu. Bu boşluk alt çenedeki büyük diş tarafından kaplanıyordu. Çene ve burundan oluşan kısmın büyük anterior dişleri tutan en uç tarafı genişti. Gözlerin hemen önünde küçük bir kabartı bulunuyordu.

Spinosaurus'un yelkeni sırt omurlarından büyüyen 1.7 metre kadar büyüyen oldukça uzun sinirsel dikenlerden oluşur. Bu dikenler büyüdükleri omurlardan yedi ya da on bir kat daha büyüktür.

Sınıflandırma

Spinosaurus, güney İngiltere'den Baryonyx, Brezilya'dan Irritator ve Angaturama (muhtemelen Irritator ile özdeş), Batı Afrika'daki Nijer'den Suchomimus ve kalıntıları parça parça bir şekilde Tayland'da bulunan Siamosaurus türlerinin de dahil olduğu Spinosauridae ailesine adını verir. Spinosaurus bunlardan en çok Irritator ile yakındır ve ikisi Spinosaurinae altailesine mensuptur. 2003'te Oliver Rauhut, Stromer'in Spinosaurus holotipinin carcharodontosaurid ailesinden Acrocanthosaurusun sırt omurlarından ve büyük bir teropod Baryonyxin mandibulasından (dentary) oluşmuş bir kimera olduğunu öne sürdü. Ancak bu analiz son raporlarla reddedildi.

Megalosauroidea	Spinosauridae     Bariyoniks     Suchomimus         Irritator     Spinosaurus         Megalosauridae

Paleobiyoloji

Spinosaurus su altında avlanırken

Spinosaurus her zaman çokça çalışmalara konu olmuş, bulunan fosil kayıtlarının ışığında dinozorun fiziksel ve davranışsal özellikleri sürekli değişime uğramıştır. 2014 yılında Nizar İbrahim ve ekibinin yaptığı çalışma sonucunda Spinosaurus'un fiziksel duruşu ve vücut oranları değişmiştir. Geleneksel kabulde daha masif ve uzun arka bacakları olduğu ve bel kemiğinin nispeten hayvanın dik durmasını sağladığı düşünülürken; yeni çalışma sonucu Spinosaurus güçlü kolları olan, bacakları daha kısa ve kalın bir teropod olarak düşünülmeye başlamıştır. Bu dinozor sucul yaşama daha uygun gibi görünüyordu, karada quadrupedal (dört ayak üzerinde) şekilde yürüdüğü tahmin ediliyor ve artık daha genel kabul görüyor. 2020 yılı içinde Nature dergisinde Nizar İbrahim ve arkadaşlarının yayımladığı yeni bir çalışma ışığında Spinosaurus'un kuyruk omurlarının da kuyruğunda aşağı ve yukarı yönde bir uzama gösterdiği ve kuyruğunun neredeyse sucul yaşama uyumlu amfibi canlılar gibi yüzgeç dokusu barındırdığı ileri sürülüyor. Bu yorum Spinosaurus'un sanılandan daha fazla suya adapte olduğu ve su kıyısında yaşamakla kalmayıp su habitatında avlanıp zamanını geçirebildiği anlamına geliyor.

2022'nin sonlarında Paul Sereno ve ark. tarafından yayımlanan yeni bir araştırma, Spinosaurus'un 2020 yılında belirlenen büyük oranda sucul yaşam biçimine ve 2014'te önerilen quadrupedal beden duruşuna karşı çıkıyor. Bu canlının görece içleri daha boş olan ön kol kemiklerine göre çok daha sağlam arka bacak kemikleri olması nedeniyle quadrupedal değil de 2 arka bacağı üstünde yürüdüğü (bipedal) ileri sürülüyor. Üstelik, sanıldığı gibi büyük ölçüde suda yaşamadığını tersine göl ve ırmak kıyılarında avlanan ve zaman geçiren yarı sucul bir dinozor olduğunu savunuyorlar. Ayrıca çalışmada Spinosaurus'ta bulunan uzun sırt ve kuyruk omurlarının günümüzde de bunlara sahip olan canlılardakiyle benzer işleve sahip olduğu ve yüzmedense gösteriş için kullanıldığı önerilmektedir. Bilgisayarlı tomografi ile yapılan Spinosaurus rekonstrüksiyonlarının ölçümlerine göre bu canlının derin suda dengesiz ve yavaş hareket eden bir suüstü yüzücüsü olduğu düşünülür.

Paleoçevre

Mayıs 2020'de Nizar İbrahim ve arkadaşları tarafından bitirilen çalışmada yepyeni bir Spinosaurus kimliği ortaya konmuştur. Zaten eskiden beri, konik dişlerle kaplı uzun ve ince çenesi ve tırpanlı pençesiyle su kenarında balık avlayan bir teropod olduğu tahmin ediliyordu. Bunun ötesinde artık sadece su kenarlarında yaşayan değil bizzat suyun içinde zaman geçiren, av peşinde koşan bir yarı sucul teropod olduğu iddia edilmektedir. Bu yönde yeni bir kanıt da yakın zamanda bulunmuştur, bilim insanları Spinosaurus ve yakın akrabası Baryonyx'in kemiklerinin oldukça yoğun olduğunu göstermişlerdir ve bu sayede onların su altında avlanmak için kolayca dalabildiklerini savunmaktadırlar.

Kafatasında burun açıklıklarının yerleşimi de ağız ucundan daha gerilere konumlanmıştır ve ona su içinde dalma açısından yerini belli etmemekte avantaj sağlamış olabilir. Normalde kuş olmayan dinozorların hemen hepsinin karasal yaşama adapte olduğu düşüncesi de bu çalışmayla sorgulanmaya başlamıştır. Geç Kretase dönemi'nde Sahra çölü ve çevresinin paleo nehirlerin kavşağı olan nemli bir bölge olduğu tabakabilimsel çalışmalarla ortaya konmuştur, bu çalışmalar Fas'ta Kem Kem formasyonu üzerinde yoğunlaşmış ve bu bölgedeki çok sayıda avcının bir arada yaşadığı; ancak bu bölgede yeter sayıda otçul dinozor bulunmadığı kayda geçmiştir. Bunun üzerine bazı türlerin farklı av tipleri üzerine yoğunlaştığı düşünülmektedir, zira dönemin nemli nehir sistemi olan bugünkü Sahra çölü'ndeki yaşam alanında çok sayıda balık türü yaşamaktaydı.

Dış bağlantılar

• Wikimedia Commons'ta Spinosaurus ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
• Vikitür'de Spinosaurus ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.