Stanislas Saint Clair
| Hidâyet Paşa Stanislas Graham Bower Saint Clair | |
|---|---|
| |
| Hidâyet Paşa'nın portresi | |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 24 Şubat 1835 Vepriai, Vilnius Guberniyası, Rus İmparatorluğu (bugünkü Litvanya) |
| Ölüm | 24 Ocak 1887 (51 yaşında) Ligneuville, Malmedy, Prusya, Alman İmparatorluğu (bugünkü Belçika) |
| Askerî hizmeti | |
| Bağlılığı | |
| Rütbesi | Ferîk-i evvel |
| Birimi | |
| Çatışma/savaşları | |
Hidâyet Paşa veya doğum adıyla Stanislas Graham Bower Saint Clair, kısaltılmışı Stanislas Sinclair (Lehçe: Stanisław Saint Clair; d. 24 Şubat 1835, Vepriai – ö. 24 Ocak 1887, Ligneuville), Leh-İskoç asıllı Britanyalı subay ve diplomat, sonradan Osmanlı devlet adamı ile ferîk-i evvelidir. 93 Harbi'nin akabinde Rodop Dağları'nda II. Abdülhamid'in desteklediği geniş çaplı bir ayaklanma düzenledi; bu süreçte, simgesel olarak Osmanlı'ya bağlı ve kısa ömürlü olan Rodop Türk Mukavemet Hükûmeti'ni kurdu.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Gençliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Stanislas Graham Bower Saint Clair, 24 Şubat 1835'te Rus İmparatorluğu'nun Vilnius Guberniyası'ndaki Vepriai'de büyükbabasının köşkünde doğdu. Babası, Britanya Hindistanı Ordusu'nun deniz kuvvetleri kolunda görev yapan İskoç asıllı bir soylu olan Alexander Bower de Saint-Clair (1800-1880); annesi ise Mazovyalı Leh kökenli Kossakowski hânedanından gelen ve tanınan komutan Józef Dominik Kossakowski'nin kızı Pelagia Kossakowski (1798-1881) idi. Saint Clair'in iki erkek kardeşi vardı: Britanya'nın Yaş başkonsolosu Aleksander (1834-1880) ve önce Nice'de, sonra Montrésor'da yaşayan Feliks (1839-1897); ayrıca Olga adında bir kız kardeşi de bulunuyordu.[1]
Bir süre sonra Paris'te halası Zofia Kisielewa (Potocka) tarafından büyütülen Saint Clair, 1852'de eğitimine devam etmek için Londra'ya göçtü. Kırım Savaşı sırasında Britanya ordusunda yüzbaşı rütbesiyle Çernaya Nehri Muharebesi ve Sivastopol Kuşatması'nda gösterdiği başarılar sebebiyle Mecîdiye Nişanı ve bir Fransız madalyası kazandı. 1857'de Rus kontrolündeki Litvanya'ya dönerek 1859'a kadar tanınmış diplomat Stanisław Szczęsny Kossakowski ile Ulkimierz yakınlarındaki Wojtuszki'de berâber yaşadı. 1862'de, Burgaz'daki Britanya Konsolosluğu'nda yazman olarak çalışmaya başladı; iki yıl sonra Varna'daki Britanya Konsolosu olduğu söyleniyor ancak net bir şekilde kanıtlanan detay değildir.[2] Saint Clair, 1863'te Ocak Ayaklanması'na iştirak ederek Józef Hauke Bosak ve Marian Langiewicz'in birliklerinde savaştı (Langiewicz, 1867'de Langie Bey adıyla Osmanlı ordusuna katıldı ve 1887'deki ölümüne kadar imparatorlukta kaldı).[1][3]
Osmanlı İmparatorluğu'ndaki yaşamı
[değiştir | kaynağı değiştir]Akdere'deki çiftliği
[değiştir | kaynağı değiştir]Ayaklanmanın bastırılmasının ardından Saint Clair, Osmanlı'ya bağlı bir devlet olan Romanya Prensliği'ndeki Yaş'ta kardeşi Aleksander ile bir süre yaşadı. Daha sonra Osmanlı Bulgaristanı'na yerleşti ve 1865'ten 1877'ye kadar Akdere'de satın aldığı bir çiftlik'te yaşadı.[1] Bu sırada Ali Suavi'yle arkadaşlık edindi.[4]
A Residency in Bulgaria adlı eseri
[değiştir | kaynağı değiştir]1869'da Charles Brophy ile birlikte A Residence in Bulgaria [Bulgaristan'da İkamet] adlı bir kitap yayınladı.[5] William Ewart Gladstone'un Liberal hükûmeti, sözde ezilen "vahşi, inatçı ve medeniyetsiz" Slavlar lehine harekete geçmek için artan baskıyla karşılaşırken, Brophy ve Saint Clair'in yayınları bu tutuma karşı çıktı. Eserde, Türklere karşı kin tutmasıyla bilinen Gladstone kabinesinin, dönemin modası olan Osmanlı'yı kötüleme eğilimine kapılmamalarını ve hem Osmanlı İmparatorluğu'na destek olacak hem de "dünya çapında medeniyetin gerçek menfaatlerine hizmet edecek" bir politika izlemesi çağrısında bulundular.[6] Ayrıca Slavların meşhur paranoyasının, aşılanmış korkaklıktan kaynaklandığını öne sürdüler. Bu kitap, Hristiyanların Osmanlı'yı Bulgarlara karşı savunmasının ender bir örneği olarak dikkat çekti.[7]
93 Harbi
[değiştir | kaynağı değiştir]93 Harbi'nin patlak vermesiyle Bulgaristan cephesinde çatışmak üzere Mehmed Ali Paşa'nın ordusuna nakledildi. Ferîk-i evvel Hidâyet Paşa olarak anılmaya başladı. Mehmed Ali Paşa'nın azlinden sonra Süleyman Hüsnü Paşa'nın kuvvetlerinde bulundu. Kara Lom Operasyonu, Eski Zağra Muharebesi ve birkaç tane daha çarpışmaya katıldı. Savaş sırasında bir Polonya Lejyonu kurmak istedi fakat beceremedi; yine de Yosef Yagmin önderliğinde Polonyalılardan oluşan bölükler mevcuttu.[8]
Türk târihçi Nurullah Aydın'ın araştırmalarının sonucunda Saint Clair'in Yıldız Sarayı'na sızmış bir Britanya ajanı olduğu öğrenildi. Sultan II. Abdülhamid, onun câsusluk faaliyetlerini fark ederek gece vakti gizlice görüşür ve Yıldız İstihbârat Teşkilâtı'nda görev teklif eder; Saint Clair, Sultan'ın şartlarını kabul etti. Kuruluşun lideri sıfatıyla, Sultan'ın emriyle diğer ajanlarla birlikte Rodop Dağları'na gönderildi. Rusya'nın Balkanlar'da asırlarca yaptığı gibi, bölgedeki yerel kuvvetleri örgütleyerek Rus ve Bulgar askerlerine karşı gerilla saldırıları düzenlemekle sorumlandırıldılar.[9]
Rodop Dağları Ayaklanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Rodop Türk Mukavemet Hükûmeti'nin kuruluşu
[değiştir | kaynağı değiştir]Hidâyet Paşa, Mart'tan beri Rodop Dağları'ndaki mültecileri organize ediyordu. 16 Mayıs 1878'de, merkezi Kara Tarla olan dört milyon Türk'ün yaşadığı bölgede Rodop Türk Mukavemet Hükûmeti'ni (RTMH) kurdu. Simgesel olarak Osmanlı'ya bağlı olan hükûmetin amacı, Ayastefanos Antlaşması'nın revize edilmesiydi.[3] Ülkede üç il vardı; Sultanyeri, Kırcaali ve Paşmaklı illeri.[10] RTMH, dört üyeden müteşekkil kurucu komitesi (Hidâyet Paşa, Kara Yusuf Çavuş, Ahmet Ağa Timiriski ve Hacı İsmâil Efendi) ile 30 kişilik Temsilciler Meclisi'yle teşkil edildi.[11] Vergi toplama, askere alma, yemek dağıtımı, adlî hizmetlerin yanı sıra eğitim ve sağlık hizmetleri de dâhil olmak üzere bütün devlet faaliyetlerini üstlendi.[9] Devletin sınırları içerisindeki Dimetoka-Nevrokop aralarında Rus-Bulgar zulmünden kaçan ve kendilerini Türk olarak tanımlayan 150.000 Pomak mülteci bulunuyordu.[12]
Ayaklanmaya katılanların kahir ekseriyeti Pomaklarken, birkaç yabancı emir subayları da vardı; Severin Trzcinski (Sever Bey), Henri Trzcinski (Konrad Bey), Mr. Paget vs. ve çoğu Polonyalı ile Macarlardan oluşan onlarca ecnebi askerler).[13] Ayaklanmayı destekleyen çok fazla Rum, hatta Bulgarlar da vardı.[14]
Çatışmalar
[değiştir | kaynağı değiştir]Direnişle karşılaşacağını ummayan Ruslar, bölgede çatışmak istemiyordu.[15] İlk ciddî muharebeler Nisan'da gerçekleşti.[16] Rus birlikleri, Eduard Totleben'in genel komutası altındayken,[17] Bulgarlar ise Petko Voyvoda'nın emrindeydi.[18] Zaman geçtikçe mıntıkadaki Rus ve Bulgar orduları zayıfladı.[9] Osmanlı İmparatorluğu resmen destek açıklayamasa da binlerce silah göndererek RTMH'ye yardım sağladı.[19] Ordusu 40.000 büyüklüğündeydi.[20]
Rodop Uluslararası Komisyonu
[değiştir | kaynağı değiştir]
Berlin Kongresi'nin 18. oturumunda, Lord Salisbury'nin baskısıyla, ayaklanmanın sebeplerini araştırmak nedeniyle uluslararası bir komisyonun Rodop Dağları'na yollanmasına karar verildi. Komisyon bölgeye giderek Kara Tarla kasabasındaki karargâhında Saint Clair ile görüştü. Çalışmaları sırasında Batılı komisyon üyeleri, Güney Bulgaristan'daki Rus hâkimiyetinin mülteci sorununu çözmek amacıyla uluslararası bir yönetimle değiştirilmesini savunacak deliller bulmaya çalıştı. Komisyonun sonucunda Ruslar ve Bulgarlar'ın Müslümanlara karşı katliamlar düzenledikleri ispat edilebildi, ancak komisyon sonuçsuz kaldı.[14]
Sonuç
[değiştir | kaynağı değiştir]Komisyonun başarısızlığı ve Berlin Kongresi'nin ardından alınan kararlar hayal kırıklığı ve şüphecilik yarattı. Birtakım kimseler, Hidâyet Paşa'yı Ruslarla iş birliği yapmakla haksız yere suçladı.[22] Bunun üzerine, başlattığı ayaklanmayı terk etmek zorunda kalarak, Mr. Paget ile Ekim'de İstanbul'a sığındı. Bu durum, devletin askerî kuvvetlerinin ikiye bölünmesine yol açtı. Böylece hareket, gelecek vadetmediği için dağıldı.[11] Hâlbuki Hidâyet Paşa, Karadağ gibi müstakil bir prenslik kurabilecek derecede nüfuz kazanmıştı.[2]
Sadrazam Safvet Paşa, Saint Clair'i Osmanlı Devleti için büyük bir sıkıntı ve utanç kaynağı olarak nitelendirdi ve onun ülkeden ayrılmasının son derece arzu edilir olduğunu belirtti.[23]
Son yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]Yeni kurulan Doğu Rumeli'nin vâliliği talebinin dikkate alınmadığında, 1879'da Prusya'daki Ligneuville'e yerleşti ve 24 Ocak 1887'deki ölümüne kadar orada yaşadı.[1]
Özel hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Presbiteryen olan Saint Clair, 1863'te Julie Dresser'la (ö. 1926) evlendi; bu evlilikten Pelagia adında bir kızları oldu. 1882'de Anne Ambros'la (1859-1927) evlendi; bu birliktelikten ise Evelyne (1883-1958) ve Yolande (1883-1945) isimli iki kızı oldu.[24]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]Özel
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d "Stanisław Saint-Clair". Lehçe Biyografik Sözlüğü. XXXIV. Wrocław-Varşova-Kraków: Polonya Bilimler Akademisi. 1992-1993. 1 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2025.
- ^ a b Саппа & Паніна 2019, s. 160.
- ^ a b Karagiannis, Evangelos (1997). Zur Ethnizität der Pomaken Bulgariens [Bulgaristan'daki Pomakların Etnik Kökeni Hakkında]. Münster: LIT Verlag. s. 24. ISBN 9783825836085.
- ^ Çıkar, Jutta R. M. (2004). Ruth Bartholomä; Mustafa Çıkar (Ed.). Türkischer Biographischer Index. Münih: K. G. Saur Verlag. s. 869. ISBN 9783110965773.
- ^ St. Clair, S. G. B.; Brophy, Charles A. (1869). A Residence in Bulgaria. Londra: John Murray.
- ^ Blumi, Isa (2018). "Battles of Nostalgic Proportion: The Transformations of Islam-as-Historical- Force in Western Balkan Reconstitutions of the Past". Catharina Raudvere (Ed.). Nostalgia, Loss and Creativity in South-East Europe: Political and Cultural Representations of the Past. Cham, İsviçre: Palgrave Macmillan. s. 55. ISBN 9783319712529.
- ^ Leslie Collins, (Ed.) (1982). Anglo-Bulgarian Symposium, July 1982: Proceedings. 1. Londra: Londra Üniversitesi. s. 135. ISBN 9780903425070.
- ^ Sokulski, Franciszek (1951). W kraju i nad Bosforem: Fragmenty życia i listy [Evde ve İstanbul Boğazı'nda: Yaşam ve Mektup Parçaları] (Lehçe). Wrocław: Ossolineum. s. 123.
- ^ a b c Aydın, Nurullah (2010). Osmanlı İmparatorluğu'nda İstihbarat. İstanbul: Paraf Yayınları. ss. 123-124. ISBN 9786055539375.
- ^ Ollier 1897, s. 320.
- ^ a b Sarısakal, Baki (2007). Belge ve Tanıklarla Samsun'da Mübadele. Samsun: Samsun Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları. ss. 183-184.
- ^ Turan, Ömer (1998). The Turkish Minority in Bulgaria, 1878-1908. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ss. 157, 160. ISBN 9789751609557. 15 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2025.
- ^ von Mach, Richard (1889). Elf Jahre Balkan: Erinnerungen eines preussischen Officiers aus den Jahren 1876 bis 1887 [Balkanlarda Yıllar: Bir Prusyalı Subayının Anıları, 1876-1887]. Wrocław: J. U. Kern's Verlag. s. 186.
- ^ a b Саппа & Паніна 2019, s. 159.
- ^ Çokbankir, Ercan (2008). Balkan Türklerinin Kökleri: (Arnavutlar, Boşnaklar ve Pomaklar). İzmir: Etki Yayınevi. s. 124. ISBN 9789944127837.
- ^ Саппа & Паніна 2019, s. 158.
- ^ Taki, Victor (2024). Russia’s Turkish Wars: The Tsarist Army and the Balkan Peoples in the Nineteenth Century. Toronto: University of Toronto Press. s. 190. ISBN 9781487513658.
- ^ Parliamentary Papers 1879, ss. 98-99.
- ^ Aydın, Mahir (1992). Şarkı̂ Rumeli Vilâyeti. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. s. 26. ISBN 9789751605191. 13 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2025.
- ^ Ollier 1897, s. 323.
- ^ Ollier 1897, ss. 319, 321-322.
- ^ Ollier 1897, s. 517.
- ^ Parliamentary Papers 1879, s. 73.
- ^ "Stanisław Graham Saint-Clair-St. Clair". sejm-wielki.pl. Varşova. 14 Ağustos 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2025.
Genel
[değiştir | kaynağı değiştir]- Саппа, Микола М.; Паніна, Олена А. (2019). "Памфлет «Болгарські жахи! І східна політика п. Гладстона» та його автор" ["Bulgar Dehşeti! Ve Bay Gladstone'un Doğu Politikası" adlı Kitapçık ve Yazarı]. Дриновський збірник. Cilt 9. ss. 155-163. doi:10.7546/DS.2016.09.18.
- Ollier, Edmund (1897). Cassell's Illustrated History of the Russo-Turkish War. 2. Londra-Paris-Melbourne: Cassell and Company Ltd.
- Parliamentary Papers: Turkey, continued. 79. Londra: Birleşik Krallık Parlamentosu. 1879.