Stephen Báthory
| Stephen Báthory | |
|---|---|
_01.jpg) Dekoratif Sarmatian kıyafetleri içinde Stephen Báthory'yi temsil eden Martin Kober'e atfedilen bir 16. yüzyıl portresi | |
| Polonya kralı Litvanya Büyük Dükü | |
| Hüküm süresi | 1 Mayıs 1576 - 12 Aralık 1586 |
| Taç giymesi | 1 Mayıs 1576 |
| Önce gelen | Anna Jagiellon |
| Sonra gelen | III. Zygmunt Waza |
| Erdel prensi | |
| Hüküm süresi | 1576 - 1586 |
| Önce gelen | János Sigismund Zápolya |
| Sonra gelen | Sigismund Báthory |
| Doğum | 18 Temmuz 1540 Șimleu Silvaniei, Doğu Macar Krallığı |
| Ölüm | 12 Aralık 1586 (46 yaşında) Grodno, Lehistan-Litvanya Birliği |
| Defin | Mayıs 1588 Wawel Katedrali Kraków |
| Eş(ler)i | Anna Jagiellon |
| Hanedan | Báthory Hanedanı |
| Babası | VIII. Stephen Báthory |
| Annesi | Catherine Telegdi |
| Dini | Katolik Kilisesi |
| İmza |  |
Stephen Báthory (Macarca: Báthory István; 27 Eylül 1533, Șimleu Silvaniei, Doğu Macar Krallığı - 12 Aralık 1586, Grodno yakınları, Lehistan-Litvanya Birliği), Erdel (Transilvanya) prensi (1571-76) ve Polonya kralı (1575-86). Habsburgların Polonya tahtını ele geçirme girişimini engellemiş, Baltık Denizi'nin doğusundaki Polonya topraklarını Rus saldırılarına karşı korumuş, Polonya, Moskova Büyük Prensliği ve Erdel'i birleştirerek büyük bir devlet oluşturmayı amaçlamıştır. Polonya tarihinin en güçlü ve en hırslı hükümdarlarından biridir.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]
Macaristan'ın en eski ailelerinden birindendi. Habsburg hanedanından gelen Macaristan kralına bağlı Erdel valisi István Bátory'nin oğluydu. 1556'da, özerkliğini yeni kazanmış olan Erdel'in prensi János Zsigmond Szapolyai'nin hizmetine girdi. Başkomutanlığa kadar yükseldi ve Habsburgların muhalefetine karşın Macarlar tarafından Szapolyai'nin ardından Erdel prensi seçildi (mayıs 1571).
Bu arada Polonya kralı I. Zygmunt'un kızıyla evlendi. I. Zygmunt ölünce Alman Habsburg hanedanından İmparator II. Maximilian'ın gösterdiği adayı reddeden Polonyalı soylular ve önderleri Jan Zamoyski tarafından 1575'te Polonya kralı seçildi. Böylece I. Zygmunt'un halefi olan Stephen Báthory, Transilvanya'nın bir zamanlar kraliyet valilerinin kullandığı Voyvoda unvanını benimsedi.[1][2] Transilvanya yöneticileri ve İmparator II. Maximilian'ın halefi olacak Kutsal Roma İmparatoru II. Rudolf tarafından da 28 Ocak 1595 tarihinde onaylanacaktı.[2]
Batory gizlice Macaristan Kralı I. Maximilian'a sadakat yemini etti.[2]
Kardeşi Kristóf'un Transilvanya tahtına çıkmasını sağladıktan sonra, Kraków'a giderek Mayıs 1576'da taç giydi. 1569 yılında kurulan Lehistan-Litvanya Birliği'nin de hükümdarı oldu. 1577'nin sonlarında Gdańsk'a boyun eğdirdikten sonra ülkedeki tepkileri yatıştırmayı başardı.
Daha sonra Baltık Denizi'ne açılmaya çalışan Moskova Büyük Prensliği'ne karşı koymaya çalıştı. Hükümdarlığı sırasında, Livonya'nın ele geçirilmesi için Çar IV. İvan (Korkunç İvan) ile birçok savaş yaptı. Güçlü bir savaş yöneticisiydi. Hetman ve şansölye olan yeğeni Jan Zamoyski'den de büyük ölçüde destek gördü ve Moskovalılar'ı sırasıyla, Vitebsk, Polock ve Pskov'da yendi. Osmanlı Devleti ile ateşkesi sağladı. Kazaklardan düzenli bir ordu oluşturdu ve 1579'da Çar Korkunç İvan'a karşı saldırıya geçti. Livonya Savaşı'nı kazandıktan sonra Yam Zapolski Barışı'yla (15 Ocak 1582) Polotsk ve Livonya'yı aldı.
Polonya'daki Magnatlarla ve soylularla mücadele etti. Liberal bir Katolik olan Stephen Báthory, farklı dinlerden kişilere karşı hoşgörülü bir hükümdardı. Cizvitlerin Polonya'ya yerleşmelerine yardımcı oldu ve Polonya'da Karşı Reform hareketinin başarıya ulaşmasına katkıda bulundu. Ancak halktan gördüğü tepki üzerine geri çekilmek zorunda kaldı.
Stephen Báthory, Polonya'nın doğu sınırlarını güvence altına aldıktan sonra Osmanlı Devleti'ne karşı Rusya'nın da katılacağı bir Haçlı Seferi düzenlemeyi planladı. Ancak bu sefere Rusya'nın katılmasına engel olan, Korkunç İvan'ın ölümünden Rusya'da başlayan karışıklık dönemini bitirmek için Moskova Büyük Prensliği ve Erdel'i kendi yönetiminde birleştirmeyi amaçladığı sırada öldü.
Batory'nin sağlığı hayatının son birkaç yılında giderek kötüleşmişti. 12 Aralık 1586 tarihinde öldü. Hiçbir meşru çocuğu yoktu, ancak ölümü sonrasında çıkan söylentiler birkaç meşru çocuğu olabileceğini öne sürüyordu. Bu söylentilerin hiçbiri çağdaş tarihçiler tarafından doğrulanmadı.[3] Ölümünü bir yıllık bir interregnum (hükümdarsız dönem) izledi. II. Maximilian'nin oğlu Arşidük III. Maximilian, 1587 yılındaki 3. Polonya taht seçiminde kral seçildi. Ancak Byczyna'da Maximilian'ı mağlup eden ve Polonya-Litvanya Birliği'nin yöneticisi olarak görev yapan İsveçli III. Zygmunt Waza bu seçime itiraz etti.[4] Bunun üzerine 1587 ile 1588 arasında süren Polonya Taht Savaşı başladı.[5][6]
Kanlı Kontes adıyla tanınan seri katil ve şizofreni hastası Elizabeth Báthory onun soyundandır.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Szegedi, Edit (2009). The birth and evolution of the Principality of Transylvania (1541–1690) In: Pop, Ioan-Aurel; Nägler, Thomas; Magyari, András. The History of Transylvania (İngilizce). II. (1541 - 1711). Romanian Academy, Center for Transylvanian Studies. s. 101. ISBN 978-973-7784-43-8.
- ^ a b c Barta, Gábor (1994). The Emergence of the Principality and its First Crises (1526–1606) In: Köpeczi, Béla; Barta, Gábor; Bóna, István; Makkai, László; Szász, Zoltán; Borus, Judit. History of Transylvania (İngilizce). Akadémiai Kiadó. ss. 260, 265, 295. ISBN 963-05-6703-2.
- ^ Jerzy Besala; Agnieszka Biedrzycka (2004–2005). "Stephen Báthory". Polski Słownik Biograficzny (Lehçe). XLIII. s. 123, 125.
- ^ Stone, Daniel (2001). The Polish-Lithuanian State, 1386-1795 (İngilizce). University of Washington Press. ss. 131-132. ISBN 978-0-295-98093-5. 18 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2018.
- ^ Norman Davies (30 Mart 2005). God's Playground: The origins to 1795. Columbia University Press. s. 328. ISBN 978-0-231-12817-9. 14 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2018.
- ^ Oskar Halecki; W: F. Reddaway; J. H. Penson. The Cambridge History of Poland. CUP Archive. ss. 452-453. ISBN 978-1-00-128802-4. 11 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2018.
| Önce gelen: János Sigismund Zápolya |
 Erdel prensi 1571 - 1576 |
Sonra gelen: Sigismund Báthory |
| Önce gelen: Anna Jagiellon |
 Lehistan kralı 1576 - 1586 |
Sonra gelen: III. Zygmunt Waza |
| Önce gelen: Anna Jagiellon |
 Litvanya Büyük dükü 1576 - 1586 |
Sonra gelen: III. Zygmunt Waza |
