Sultan Murad Mirze
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Ağustos 2025) |
| Sultan Murad Mirze | |
|---|---|
| |
| Kişisel bilgiler | |
| Doğum | 1822 Tebriz,Doğu Azerbaycan, İran |
| Ölüm | 1882 (59-60 yaşlarında) Tahran,İran |
| Çocuk(lar) | Abunesr Mirze ve Ebülfet Mirze |
Sultan Murad Mirze Abbas Mirze oğlu Kovanlı-Kacar (1822, Tebriz – 1882, Tahran) — 19. yüzyılda yaşamış Kaçar şahzadesi, vali ve askerî komutandır. Tahtın varisi Abbas Mirze'nin oğlu olan Murad Mirze, siyasi kariyeri boyunca beş kez Horasan vilayetinde olmakla,çeşitli bölgelerde vali görevinde bulunmuştur.
Tarihi kaynaklarda ilk kez, babasının ömrünün son yıllarında Karadağ valisi olarak anılmaktadır. 1837 yılında, kardeşi hükümdar Muhammed Şah Kaçar'ın (1834–1848) emriyle Bahtiyari bölgesinde çıkan isyanı bastırmak üzere gönderilmiştir. 20 Ekim 1848 tarihinde Nasireddin Şah Kacar’ın tahta çıkmasından sonra, Horasan vilayetinde Hasan Han Salar’ın başlatmış olduğu isyanı bastırmak üzere görevlendirilmiştir. Bu isyan, Kaçar hanedanı içerisindeki iktidar mücadelesinin bir parçası idi. Kışın sert geçmesi askerî harekâtın ilerleyişini geciktirmişse de, Murad Mirze 1850 yılında vilayetin başkenti Meşhed’i ele geçirerek uzun süren direnişe son vermiş ve şahın otoritesini yeniden tesis etmiştir. Zaferin ardından Hasan Han Salar ve onun müttefikleri idam edilmiş, Murad Mirze’ye “Hissam es-Seltane” (“Saltanatın kılıcı”) unvanı verilmiş ve Horasan valiliği kendisine tevdi edilmiştir.
Murad Mirze Kaçar devleti, bölgede nüfuzunu artırmak ve aşiret liderleriyle ilişkilerini güçlendirmek için çalışmalar yapmış, 1852 yılında Serahs, 1853 yılında ise Merv şehirlerinde hakimiyetini güçlendirmiştir. O dönemde Herat resmi olarak Kaçarların kontrolünde olmasına rağmen yönetim zayıftı ve bu nedenle Herat stratejik önem taşıyordu. 1852 baharında Muhammedzaylar hanedanından Serdar Kuhendil Han Herat'a yürüdüğünde, Kaçar orduları onu geri çekilmeye zorlamış ve kısa bir süre için Herat kalesini ele geçirmiştir. Ancak İngiltere bu olayı bölgede Rusya'nın nüfuzunun artması tehdidi olarak değerlendirmiş ve 1853 Ocak ayında Kaçarları Herat'ın iç işlerine karışmamak ve sadece dış saldırı halinde askerî güç bulundurmak zorunda bırakmıştır.
Bu anlaşma, ileride yaşanacak çatışmalar için zemin hazırladı ve sonuç olaraq 1856 yılında İkinci Herat Savaşı meydana geldi. 15 Eylül 1855 tarihinde Said Muhammed Han devrildikten sonra, Dürrani hanedanına mensup prens Mehmedyusif Mirze Dürrani, Herat uğrunda verdiği mücadelede Kaçar devletinden yardım istedi. Ancak ona karşı olan Kuhendil Han'ın kardeşi Dost Muhammed Han, Britanya tarafından Afganistan'ın tamamının hükümdarı olarak tanındı. Bu adım, Kaçarların Herat üzerindeki iddialarını zayıflatma məqsədi daşıyordu. Kacar devletinin desteğine olan ümidini kaybeden Mehmedyusif Mirze daha sonra Britanya tarafına geçti.
1856 yılının Nisan ayında Murad Mirze, 30 bin kişilik bir orduyla Herat'ı kuşattı. Aylar süren direnişe rağmen, yiyecek sıkıntısı nedeniyle şehir 25 Ekim 1856'da teslim oldu. Bu olay, 1853 yılındaki anlaşmanın ihlali olarak değerlendirildi ve 1 Kasım 1856'da İngiltere, Kaçar Devleti'ne karşı savaş ilan etti.
Hazine boşalması ve siyasi kriz tehdidi karşısında kalan Kaçar hükûmeti, 4 Mart 1857'de Paris Antlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı. Bu antlaşmaya göre Kaçarlar Herat'ı terk etmek ve Afganistan üzerindeki tüm iddialarından vazgeçmek durumundaydı.
Bu olaylardan sonra Murad Mirze, çeşitli idari görevlerde faaliyet göstermeye devam etti. Fars vilayetinin valiliğini iki kez – 1859–1861 ve 1865–1868 yıllarında – yürüttü. Beşinci kez Horasan valisi olarak atanacağı sırada vefat etti ve Meşhed'de bulunan İmam Rıza türbesine defnedildi.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk yılları
[değiştir | kaynağı değiştir]1818 yılında doğan Murad Mirze, Kacar hanedanına mensup[1] bir şahzade ve taht varisi Abbas Mirze'nin on üçüncü oğluydu.[2]Abbas Mirze, 1832 yılında hastalık nedeniyle vefat etmişti.[3] Murad Mirze, tarihi kaynaklarda ilk kez babasının son yıllarında Karadağ valisi olarak anılmaktadır.[1] 1837 yılında kardeşi Muhammed Şah Kacar, onu Bahtiyari bölgesinde çıkan isyanı bastırmak üzere göndermişti.[1]
20 Ekim 1848 tarihinde Nasireddin Şah Kacar tahta çıktıktan sonra Murad Mirze'ye 7 bin kişilik bir ordu verilmiş ve Horasan vilayetinde[4] Hasan Han Salar'ın liderliğindeki isyanı bastırma görevi verilmişti. Bu mücadele, Kaçarların Davalu kolu içinde yaşanan bir iç çatışmaydı.[5]
Murad Mirze Tahran'dan harekete geçse de, şiddetli don ve kar nedeniyle ilerleyemedi. Askerlerinin hayatta kalması ancak Kürt Zafaranlu aşiretinin lideri Sem Han İlhanî'nin[4] yardımı sayesinde mümkün oldu.[6]1848–1849 kışında Horasan valisi Hemze Mirze Hişmetüd-Devle Meşhed'den sürüldüğünde,[7] Kacarların bölgedeki kontrolü neredeyse tamamen kaybolmuştu.
Murad Mirze, 1849 yılının baharında yavaş yavaş ilerlemeye başladı ve Tersiz, Turbet Heyderiye, Cövheyn ve Sebzevar şehirlerini ele geçirdi. 1849 yılının Haziran ayında Meşhed'i kuşattı. Meşhed’deki halk ve Afşar, Hazara ve Türkmen topluluklarının bazı liderleri başlangıçta Hasan Han Salar’ı destekliyordu.[8] Murad Mirze’ye yardım amacıyla gönderilen Kacar askeri birliğine Hasanali Han Karrusi komuta ediyordu.[9]
Meşhed halkı Hasan Han’ı o kadar destekliyordu ki, dilenciler bile şehri savunmak için silahlanmışlardı. Ancak Ekim ayında İmam Rıza türbesindeki 22 bin tümen değerindeki altın ve gümüş eşyaları eritip masraflarına harcadığı üçün nüfuzunu kaybetti. 1850 yılının başlarında şehirde gıda kıtlığı ve fiyat artışlarıyla ilgili şikayetler artmaya başladı. Sonunda, 23 Mart 1850 tarihinde Hasan Han Salar’ın müttefikleri — Kerimdad Han Hazara, Abbasgulu Han Dergazi ve Uraz Han Toktamış Serahsi — Murad Mirze’nin ordusunun şehre girmesi için ortam yarattılar.[8]
Hasan Han Salar, daha önce nüfuzlu din adamlarına karşı sert tutum sergilediği için İmam Rıza türbesinde sığınacak yer bulamadı ve Murad Mirze’ye teslim oldu. 29 Nisan 1850 tarihinde kardeşi Mehmedeli Han Davalu ve oğlu Emir Aslan ile birlikte idam edildi. 21 Mayıs 1850 tarihinde ise, Murad Mirze’nin Sebzevar’ı ele geçirdiği sırada esir düşən diğer kardeşi Mirze Mehmed Han Beylerbeyi Tahran’da idam edildi.[8]
Horasan Valisi olarak
[değiştir | kaynağı değiştir]Meşhed şehri yeniden Kaçarların denetimine geçtikten sonra Murad Mirze Horasan valisi olarak atandı.[8] Bu başarısından dolayı Nasireddin Şah ona “Hissam es-Saltane” (“Devletin kılıcı”) unvanını verdi ve onu kılıç ile devlet nişanı ile ödüllendirdi.[10][1]
Murad Mirze'nin Horasan valiliğinin birinci dönemindeki temel amacı Herat ve kuzey sınırları boyunca Kaçar nüfuzunu güçlendirmekti. Onun, aşiret reisleri arasından seçtiği müttefikler, Kucan, Dergez ve Bocnurd gibi önemli bölgelerde yerel yönetimin güçlendirilmesinde önemli rol oynadılar. Hasan Han Salar'ın isyanı sırasında sadık bir tutum sergileyen Sem Han İlkhani, sonraki yıllarda da defalarca Kaçar hükûmetinin askerî harekâtlarına katıldı: 1851'de Türkmenlere karşı seferde, 1852'de Herat meselesinde, 1854'te Hive Hanlığı'nın saldırısına karşı Serahs'ın savunmasında ve 1856'da gerçekleşen İkinci Herat Savaşı'nda. Babası Rıza Kulu Han Zaferanlu 1820'lerde Kaçar yönetimine karşı çıkmış olduğundan, Sem Han İlkhani'nin merkezi otoriteye bağlılık göstermesi siyasi çevrelerde beklenmedik ve dikkat çekici sayılıyordu.[6]
Murad Mirze'nin diğer önemli aşiret müttefikleri arasında, önce Dergez ve daha sonra Merv valisi olan Abbas Kulu Han Dergezi ile, aynı zamanda daha önce Hasan Han Salar'ın taraftarı olup 1854'te Cacerm, Nardin ve Esterabad bölgelerinin valisi olarak atanmış Cafer Kulu Han Şadillu bulunuyordu.[6]
Murad Mirze'nin dikkatini ilk çeken bölge Herat olmuştu. Kaçar devleti, Herat'ı kendi siyasi ve tarihi toprağı olarak görmekte ve onu Kaçar'ın “korunan toprakları”ndan biri olarak değerlendirmekteydi.[11] Ancak bu bölgede anti-Kaçar duygular güçlüydü ve aynı zamanda Britanya'nın Afganistan'daki nüfuzu artmaktaydı. Britanya Doğu Hindistan Şirketi başlangıçta Herat'ın Kaçar denetiminde kalmasını desteklese de, daha sonra şehri Kaçar ile Britanya Hindistanı arasında tampon bölge olarak tutmayı daha uygun gördü.[12]
1851 yılının Haziran ayında Herat hakimi Yar Muhammed Han'ın ölümü üzerine oğlu Said Muhammed Han tahta geçti. Ancak babasından farklı olarak, yerel aşiret reislerini kendi iradesine boyun eğdiremedi.[6]
1852 yılının Mart ayında, Kandahar'ın Muhammedzay hakimi Serdar Kuhendil Han, Herat'a karşı askeri bir sefer başlattı. Farah ve Esfezar şehirlerini ele geçirerek Herat sınırlarına kadar ilerledi. Bu duruma karşılık olarak Kaçar hükûmeti, Sam Han İlkhani ve Abbas Kulu Han Dergezi komutasında iki ordu oluşturdu. Kaçar kuvvetleri bölgeye yaklaştığında Kuhendil Han geri çekilmek zorunda kaldı. Herat kalesi, 1852 yılının Mayıs ayının üçüncü on gününe kadar Sam Han İlkhani'nin denetiminde tutuldu, ardından şehir yeniden Said Muhammed Han'a teslim edildi. Ancak Kaçar birlikleri bölgede üç ay daha faaliyet göstermeye devam etti.[6]
Britanya'nın Tahran'daki diplomatik temsilcisi Justin Şil, bu askerî başarıdan rahatsız olarak Kaçar birliklerinin derhal Herat'tan çekilmesini talep etti.[11] Bu taleple birlikte Kaçar-Britanya ilişkilerinde Herat konusunda yeni bir gerginlik dönemi başladı ve sonuçta bu gelişmeler 1856'da İkinci Herat Savaşı'nın patlak vermesine yol açtı. Kaçarların Herat'ta kalıcı bir varlık göstermesi hâlinde Rusya'nın bölgede konsolosluk açma ihtimali Britanya hükûmetinde ciddi kaygı yaratıyordu. Sonuç olarak, 1853 yılının Ocak ayında Britanya, başvezir Mirza Ağa Han Nuri'ye baskı yaparak tek taraflı bir anlaşmanın — Şil-Nuri Antlaşması'nın — imzalanmasını sağladı. Bu anlaşmaya göre Kaçar devleti yalnız dış saldırı durumunda Herat'a asker gönderebilecek, ancak bu durumda bile söz konusu birlikler derhal bölgeden çekilmek zorunda olacaktı. Ayrıca Kaçarların Herat'ın iç işlerine müdahale etmesi kesin olarak yasaklandı. Sadece Said Muhammed Han üzerindeki önceki siyasi etkinin korunmasına izin veriliyordu. Bunun yanında, Herat sikkelerinde Kaçar hükümdarlarının adının yer alması, cuma namazlarında isimlerinin zikredilmesi ve diğer siyasi bağlılık sembollerinin kullanılması da yasaklandı. Antlaşma, yalnızca Britanya'nın da Herat'ın iç işlerine karışmaktan kaçınması hâlinde geçerliliğini koruyacaktı.[11]
Said Muhammed Han bu anlaşmadan haberdar olduktan sonra Britanya ile iş birliği yapmaya başladı. Bunun sonucunda, Kaçar devleti onun rakibi, Dürrani hanedanına mensup Muhammed Yusuf Mirza'yı destekleme kararı aldı. Said Muhammed Han Şil–Nuri anlaşmasından haberdar olduktan sonra Britanya ile iş birliği yapmaya başladı. Bu siyasi manevradan memnun kalmayan Kaçar devleti ise Herat üzerindeki nüfuzunu korumak amacıyla onun rakibi – Dürrani hanedanına mensup Muhammed Yusuf Mirza'yı destekleme kararı aldı.[11]
Serahs ve Merv’in tabi kılınması
[değiştir | kaynağı değiştir]XIX yüzyılın başlarından itibaren Kaçar devletinin doğu sınırlarında yer alan Serahs ve Merv topraklarına Hive Hanlığı'nın sık sık müdahaleleri kaydedilmişti. Özellikle 1818 ve 1837–1838 yıllarında Herat'la ilgili çatışmalar sırasında bu müdahaleler daha da yoğunlaşmıştı. 1851–1854 yılları arasında Horasan valilerinin Serahs ve Merv üzerindeki toprak iddialarını yeniden gündeme getirmesi, Kaçar devleti ile Hive Hanlığı arasında açık bir karşı karşıya gelişle sonuçlandı. 1851 yılının Haziran ayında Murad Mirza, Serahs üzerinde geçici bir hâkimiyet sağlasa da, Hive Hanlığı'nın temsilcisi Mir Ahmed Han Cemşidi'nin düzenlediği karşı tedbirler sonucunda bölgede doğrudan hâkimiyet kurmak mümkün olmadı. Serahs valisi Abbas Kulu Han Dergiz de kısa süre sonra şehri terk etmek zorunda kaldı. Ancak Hive Hanlığı'nın bölgedeki askerî gücü, kabile reislerini Kaçar hâkimiyetini tamamen reddetmeye sevk edemedi. 1852 yazında Murad Mirza Serahs ’a karşı yeni bir askerî sefere hazırlanırken, kabile reisi Uraz Han Tekke altmış Türkmen beyiyle birlikte Meşhed’e gelerek Kaçar hükümetine tâbi olduklarını bildirdi. Onlar, Murad Mirza’nın ordusuna elli kişilik askerî destek vereceklerini, sınırların korunması için yüz kişilik muhafız gücü ayıracaklarını ve elli kişilik rehin vereceklerini vaat ettiler.[13]
1853 yılında Murad Mirza, Merv bölgesinde de kısa süreliğine Kaçar hâkimiyetini yeniden tesis etti.[8] Mayıs ayında Tahran’a dönmeden önce şehre ilave askerî birlikler yerleştirdi ve “Aslan ve Güneş” bayrağını göndererek Kaçarların bu topraklar üzerindeki iddiasını resmî olarak ilan etti.[14]
Horasan Valiliğinin İkinci Dönemi
[değiştir | kaynağı değiştir]İkinci Herat Savaşı
[değiştir | kaynağı değiştir]15 Eylül 1855'te, Kaçarların onayı ve askeri desteği olmadan, Muhammed Yusuf Mirza, Said Muhammed Han'ı devirdi ve kendisini Herat'ın hakimi ilan etti.[15] Bu dönemde, Muhammedzayların Afganistan'ın güney ve batı bölgelerindeki etkisi artmaktaydı.[16] Kandahar hakimi Kuhendil Han'ın ölümünden sonra, 1842'den beri Kabil'i yöneten kardeşi Dost Muhammed Han şehri ele geçirdi ve 1855 yılının Kasım ayında Farah şehrine kendi naibini gönderdi.[11]
Bundan önce, 18 Mart 1855'te Dost Muhammed Han, Britanya ile Peşaver Antlaşması'nı imzaladı ve böylece tüm Afganistan üzerindeki hâkimiyeti tanındı.[16] Bu diplomatik anlaşmanın temel amacı, Kaçarların Herat'la ilgili planlarını engellemekti. Britanya'nın tam desteğiyle hareket eden Dost Muhammed Han, damadı Said Muhammed Han'ın intikamını alma bahanesiyle Herat üzerine yürüyüş planladığını açıkladı.[11]
11 Aralık 1855'te, Muhammed Yusuf Mirza'nın yardım talebi Kaçar hükûmetine ulaştı.[13] Bilim insanı Kristin Noelle-Karim'e göre, Kaçar hükûmetinin hızlı tepkisi bu yönde önceden hazırlık yapıldığını gösteriyordu. 20 Aralık 1855'te Tahran'daki gazeteler, Kaçar kuvvetlerinin Herat'a gönderildiğini bildiriyordu. Aynı kış Murad Mirza yeniden Horasan valisi olarak atandı.[16]
1856 Şubat'ında, Sem Han İlxani'nin komutasındaki bir Kaçar birliği Herat'a gönderildi, ancak Afgan güçleri tarafından kısa sürede şehirden çıkarıldı.[8] Bu sırada Muhammed Yusuf Mirza neredeyse tamamen iktidardan devrildi. Kaçar hükûmetine olan güvenini kaybeden Muhammed Yusuf Mirza, daha sonra Britanya tarafına geçti.[11][16]
29 Mart 1856'da Murad Mirza Quriya'yı, ardından Fereh, Esfezar ve Keruhu'yu ele geçirdi. Nisan başında ise 30 bin kişilik bir orduyla Herat'ı kuşattı.[16] Kuşatmayı hafifletmek için Murad Mirza, Herat içindeki çeşitli gruplar arasında çatışma çıkarmaya çalıştı, ancak bu durum işleri daha da karmaşık hale getirdi. Muhammed Yusuf Mirza'nın veziri İsa Han Bardurrani ile anlaşarak onu Mirza'ya ihanete teşvik etti ve aynı zamanda Muhammed Yusuf Mirza ile barış görüşmeleri yürüttü. 28 Nisan 1856'da İsa Han'ın aracılığıyla Muhammed Yusuf Mirza, Murad Mirza'nın karargahına getirildi. Ancak İsa Han, Herat üzerinde tam özerklik beklentisiyle şehri teslim etmeyi reddetti; bu durum Murad Mirza'nın baskısını artırmasına yol açtı. Kendisini aldatılmış hisseden İsa Han hem Britanya hem de Rusya ile temas kurmaya çalıştı, ancak bu girişimler başarısız oldu.[16]
Kuşatmanın beşinci ayında başvezir Mirza Ağa Han Nuri, Murad Mirza'ya eleştirel bir mektup gönderdi.[17] Nihayet, 25 Ekim 1856'da gıda sıkıntısı nedeniyle İsa Han şehri teslim etmek zorunda kaldı. Murad Mirza'nın cesareti ve Fransız mühendis M. Bülé'nin uyguladığı kuşatma teknikleri, Herat'ın ele geçirilmesinde belirleyici rol oynadı.[16][18]
Bu zafer, Kaçar sarayı tarafından Ağa Muhammed Şah döneminden beri Kaçarların en önemli başarısı olarak sunuldu. Prens Murad Mirza'nın gönderdiği görkemli rapor, saray tarihçisi Muhammedtağı Sipehr tarafından şöyle aktarıldı:[18]
Burası çölün o noktasıdır ki, Salm ve Tur ordusu burada yok olmuştu. Ben siperler kazdım, taşlarla savaştım. Çatışmalar yaptım, yolları ustalıkla seçtim. Şehrin kapılarını top ateşi ve hücumlarla kapattım. Zafer kazanan ordunun askerlerini duvarların etrafına yerleştirdim.
Bu raporda, Nasireddin Şah’ın adının Herat’ta cuma namazında anılması, Murad Mirza’nın en büyük başarısı olarak vurgulanmıştı. Bu vesileyle halk için bir bayram ilan edildi ve fetih hakkında “ulusal kitapçık” hazırlandı.[19]
Büyük Britanya, 1853'te imzalanan Şil-Nuri anlaşmasının Kaçarlar tarafından ihlal edildiğini bahane ederek 1 Kasım 1856'da Kaçarlar'a savaş ilan etti.[16] 1856 Aralık'ında Britanya ve Hindistan birlikleri Bender-Buşehr'e saldırdı. 1857 Şubat'ında Hüşab Muharebesi'nde Kaçar ordusu mağlup edildi. Düşük askeri bütçe ve siyasi felaket riskini dikkate alan Nasireddin Şah ve başvezir Nuri, barış görüşmeleri için Ferruh Han'ı gönderdi. Ferruh Han 4 Mart 1857'de Paris Antlaşması'nı imzaladı. Bu anlaşmayla savaş sona erdi; Kaçarlar Herat'tan çekilmek ve Afganistan üzerindeki tüm iddialarından vazgeçmek zorunda kaldı. Bunun karşılığında Britanya hükûmeti, Kaçarlar ile Afganistan arasında çıkabilecek anlaşmazlıkların çözümünde arabuluculuk yapmayı üstlendi.[11]
Paris Antlaşması ile, Büyük Britanya ile Rusya arasında Orta Asya üzerinde yürütülen jeopolitik rekabetin ilk sonuçlarından biri olarak Kaçarların Herat üzerindeki yarım asırdan uzun süren iddialarına son verildi.[20] Böylece, Herat'ın kesintilerle de olsa yaklaşık üç yüz yıllık Kaçar dönemi sona erdi. Murad Mirze, sadece Nuri'nin talebi üzerine Herat'ı isteksiz bir şekilde terk etti.[11][21]
İkinci Herat Savaşı'ndan sonra Kaçarların kontrolündeki Horasan bölgesinde Hazaraların nüfusu arttı. 1857 yılında, Qalaye Nəv bölgesinden, Kerimdad Han Hazara'nın akıl liderliğinde 5000 kişilik bir Hazaralar grubu Torbate Cam ve Baxerz bölgelerine taşındı.[22] Aynı yıl, Murad Mirze Horasan'ın doğu sınırlarını güçlendirmek amacıyla 2000 Cemşidi ailesini Meşhed'in güneydoğu kısmında bulunan Sercam bölgesine yerleştirdi. Türkmenlerin sürekli saldırıları nedeniyle bu ailelerin bir kısmı Herat'a, diğer kısmı Kana Kuşa ve Kara Buqa bölgelerine göç etti. 1870–1872 yıllarında yaşanan kıtlık sonucunda Sərcam bölgesinde yalnızca 150 Cemşidi ailesi kaldı.[23] 1858 yılında Murad Mirze Horasan valiliğinden azledildi ve Tahran'a geri çağrıldı.[24]
Son yılları ve vefatı
[değiştir | kaynağı değiştir]1859 yılı 21 Mart'ta Murad Mirze, Fars vilayetinin valisi olarak atandı ve Tahmasib Mirze Muayyedüddevle'nin yerine geçti.[6] Bu dönemde Hüseyngulu Nizamüssaltane Mafi adlı müşavirini görevlendirdi ve o, 1870 yılına kadar bu görevde çalıştı.[25] Murad Mirze 1861 yılına kadar bu görevde kaldı, aynı yıl yeniden Tahmasib Mirze görevine iade edildi.[26]
1861 yılının Nisan ayında Murad Mirze üçüncü kez Horasan valisi olarak atandı.[25] Bu dönemde askerî meselelere Mehmednasir Han Zahirüddövle başkanlık ediyordu. Murad Mirze, bölgede istikrar sağlamak ve Türkmen saldırılarını önlemek için tedbirler aldı. Qucan bölgesinin Zeferanlu tayfası, özellikle Sem Han İlhanî'nin kardeşi Emir Hüseyin Han İlhanî bu süreçte önemli rol oynadı. 1863 yılının Kasım ayında Murad Mirze yeniden görevden alınarak Tahran'a çağrıldı.[24]
1865–1868 yıllarında Murad Mirze ikinci kez Fars vilayetinin idaresine atandı.[25] 1870 yılında ona Yezd şehri tevdi edilse de, bu görevi oğlu Ebülfet Mirze Muayyedüddevle'ye bıraktı.[1]
1871 yılı 23 Mart'ta Murad Mirze, dördüncü kez Horasan valisi olarak atandı.[1] Bu dönemde Türkmenlerle çatışmalar devam ediyordu. Aynı yıl Yezd valiliği görevinden alındı ve yerine İsfahan şehri verildi, ancak bu şehrin yönetimini de oğluna bıraktı.[27] 1872 yılı 10 Mart'ta baş vezir Mirza Hüseyin Han Sepahsalar ile açık bir çatışmaya girdiği ve onu eleştirdiği gerekçesiyle Horasan valiliğinden azledildi. Yerine Hüseyin Han Şahseven atandı.[1]
1873 yılında Murad Mirza, Nasireddin Şah'ın ilk Avrupa seyahati sırasında onu takip eden heyette yer aldı.[27] 1876–1877 yıllarında kendisine Kürdistan ve Kirman vilayetleri verildi, ancak bu yönetimi de oğlu Ebülfet Mirza'ya devretti. 1881 yılında Murad Mirza, Osmanlı başkenti İstanbul'a seyahat ederek Nakşibendi tarikatının Kürt lideri Şeyh Ubeydullah'ın isyanına karşı yardım talep etti.[1] Onunla birlikte Osmanlı temsilcisi Süleyman Paşa, Kaçar devletine giderek iki devlet arasındaki dostane ilişkileri güçlendirmek amacıyla bir mektup sundu.[1]
1882 yılı Şubat-Mart aylarında Murad Mirza beşinci kez Horasan valisi olarak atandı, ancak göreve başlamadan önce – 11 Mart 1883'te – vefat etti. Ölümünde 67 yaşındaydı.[28] Murad Mirza, İmam Rıza türbesine defnedildi.[1]
Ailəsi
[değiştir | kaynağı değiştir]Sultan Murad Mirze'nın Abunesr Mirze ve Ebülfet Mirze adında oğulları vardı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e f g h i j Ghaffari 2014.
- ^ Noelle-Karimi 2014, s. 230 (note 223).
- ^ Busse 1982, ss. 79–84.
- ^ a b Noelle-Karimi 2014, s. 229.
- ^ Amanat 1997, s. 55.
- ^ a b c d e f Noelle-Karimi 2014, s. 231.
- ^ Noelle-Karimi 2014, s. 240.
- ^ a b c d e f Noelle-Karimi 2014, s. 230.
- ^ Amanat 1989, ss. 966–969.
- ^ Amanat 1997, s. 283.
- ^ a b c d e f g h i Amanat 2003, ss. 219–224.
- ^ Noelle-Karimi 2014, s. 218.
- ^ a b Noelle-Karimi 2014, s. 232.
- ^ Noelle-Karimi 2014, s. 274.
- ^ Noelle-Karimi 2014, ss. 232–233.
- ^ a b c d e f g h Noelle-Karimi 2014, s. 233.
- ^ Amanat 1997, s. 28.
- ^ a b Amanat 1997, s. 291.
- ^ Amanat 1997, ss. 291–292.
- ^ Amanat 1997, s. 351.
- ^ Noelle-Karimi 2014, s. 165.
- ^ Noelle-Karimi 2014, s. 175.
- ^ Noelle-Karimi 2014, s. 178.
- ^ a b Noelle-Karimi 2014, s. 234.
- ^ a b c Ashraf 1999, ss. 341–351.
- ^ Ettehadieh 2020.
- ^ a b Noelle-Karimi 2014, s. 236 (note 272).
- ^ Noelle-Karimi 2014, s. 236 (note 279).
Kaynaklar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Amanat, Abbas (1989). "Amīr Neẓām Garrūsī". Encyclopaedia Iranica (İngilizce). ISBN 978-0710090959.
- Amanat, Abbas (1997). Pivot of the Universe: Nasir Al-Din Shah Qajar and the Iranian Monarchy, 1831–1896 (İngilizce). I.B. Tauris. ISBN 978-1845118280.
- Amanat, Abbas (2003). "Herat VI: The Herat question". Encyclopaedia Iranica (İngilizce). ISBN 978-0710090959.
- Ashraf, Ahmad (1999). "Fārs IV: History in the Qajar and Pahlavi Periods". Encyclopaedia Iranica (İngilizce). ISBN 978-0710090959.
- Beigi, Maryam Arjah (2014). "Hamzeh Mirza Heshmat od-Dowleh". Encyclopaedia of the World of Islam (Farsça). 14. Encyclopaedia Islamica Foundation. ISBN 9789644470127.
- Bosworth, Clifford Edmund (2007). Historic Cities of the Islamic World (İngilizce). Brill. ISBN 978-9004153882.
- Busse, H. (1982). "ʿAbbās Mīrzā Qajar". Encyclopaedia Iranica (İngilizce). ISBN 978-0710090959.
- Ettehadieh, Mansoureh (2020). "Neẓām-al-Salṭana, Ḥosaynqoli Khan". Encyclopaedia Iranica (İngilizce). ISBN 978-0710090959.
- Ghaffari, Fariba (2014). "Hesam o-Saltaneh". Encyclopaedia of the World of Islam (Farsça). 13. Encyclopaedia Islamica Foundation. ISBN 9789644470127.
- Nasr, Seyyed Hossein (2002). "Hādi Sabzavāri". Encyclopaedia Iranica (İngilizce). ISBN 978-0710090959.
- Noelle-Karimi, Christine (2014). The Pearl in its Midst: Herat and the Mapping of Khurasan (15th–19th Centuries) (İngilizce). Austrian Academy of Sciences. ISBN 978-3700172024.