Töle Bi

Töle Bi
Kazak Hanlığı baş biyi
Görev süresi 1743-1749
Kişisel bilgiler
Doğum	Töle Bi Alibeyoğlu 1664 Köktuma, Kazak Hanlığı
Ölüm	1756 Akburhan-orda, Kazak Hanlığı
Mesleği	Yazar, hatip, şair, siyasetçi ve kamu figürü

Töle Bi Alibeyoğlu (Kazakça: Töle bi Älibekūly; 1663-1756), Kazak Hanlığı'nın kıdemli cüzünün başbisi olan Kazak yazar, hatip, şair, siyasetçi ve kamu figürüydü.

Biyografi

Töle Bi, 1663 yılında günümüzde Jambıl ilinin Şu ilçesine bağlı olan Jaysan'da Köktuma'da doğdu. Töle Bi, Kazak Dulat boyunun Janıs alt boyunun, Alibek Bi'nin ailesinden gelmekteydi. Alibek Bi'nin babası Kudayberdi Bi, Esim Han'ın danışmanıydı ve Taşkent'in o zamanki hükümdarı isyankar Han Tursun'a karşı "Katagan Kırgını" (1627-1628) savaşında yer aldı.

Bukar Jırau, eserlerinden birinde, Abılay Han'ın çocukluğunu, Abilmambet için çalıştığı ve Töle'nin koyunlarına baktığı dönemleri anlatır. "Sabalak" şiirinde Bukar Jırau, Töle ve Abılay'ın aralarında geçen diyaloglardan bahseder. Töle Bi, Ablay'a, uzamış saçları ve dağınık görünümü nedeniyle "Sabalak" lakabını bile takmıştı. Bu, Töle'nin "Sabalak"ın parlak bir geleceğe sahip bir çocuk olduğunu ilk bilenlerden biri olduğunun bir işaretidir.

Töle, derin bilgisi ve bilgeliğiyle saygı görüyordu. Töle'yi tanımlayan bir alıntı şöyledir: "Bilge bir düşüncenin bir kaynağı vardır ve yazarı manevi baba Maiky'dir." Bazıları onun Maykı Bi'nin ruhunu kazandığına inanıyordu. Töle, herkesin güvenebileceği biri olarak sık sık tanımlanırdı; bilgeliği Sınır Jırau ve Jirenshi gibi jiraular tarafından da fark edilmişti.

Bilge ve etkileyici sözleri, atasözleri ve özdeyişleri ülkede yaygındı. Folkloristler ve tarihçiler, Töle'nin hayatı ve ülkeyi yönetmedeki rolü hakkında bilgi topladılar ve incelediler. Bunlar arasında Çokan Velihanov, Aleksey Lyovşin, Grigori Potanin, Ebubekir Divayev ve Baltabay Adambayev ve diğerleri yer almaktadır. Kazakistan Devlet Arşivleri ve Bilimler Akademisi El Yazmaları Fonu, ülke genelinden toplanan materyalleri de içermektedir. Henüz yazıya geçirilmemiş veya derlenmemiş çok sayıda Tole Bi mirası bulunmaktadır.

1740 yılında, Çungar istilasından kaçarak tüm akrabalarıyla birlikte Abdülkerim Bi'ye (Kokand Hanlığı) sığındı. Çungar lideri Galdan Tseren onu teslim etmeyi talep etti, ancak Abdülkerim Bi Çungar elçilerini kovdu.

Kıdemli cüz hanı Yolbars'ın ölümünden sonra, Töle Bi 1743'ten 1749'a kadar altı yıl boyunca Taşkent'i yönetti.

Hatırası

Töle Bi adınıa bir posta pulu, 2008

Töle Bi, Çimkent, Türkistan ve Taşkent şehirlerindeki kamu binalarının inşasında aktif olarak yer almıştır. Halk arasında “Karligaş Äulie” (Kırlangıç Aziz) veya “Karligaş Bi” olarak bilinir. Bu ismin neden verildiğini açıklayan bir efsane bile vardır. Töle Bi, Babür'ün anne tarafından dedesi Yunus Han'ın türbesinin yakınında, Taşkent'teki Şeyhantaur Mezarlığı'na gömülmüştür. Mezarı üzerine bir türbe inşa edilmiştir.

Birçok şair ve hikâye anlatıcısı, Töle Bi'nin bilge şahsiyetini onurlandırmış ve bilgeliğini eserlerinin konusu yapmıştır. Geçmiş yüzyıllarda, A. Levşin, P. Makovetski ve L. Baluyev gibi Rus araştırmacılar, yazılarında Töle Bi'ye duydukları saygıyı dile getirmişlerdir. Zaman içinde, aralarında Meşhur Yusuf Köpeyev, Şakerim Kudayberdioğlu, Sakin Seyfullin, Muhtar Avezov, B. Adambayev ve N. Törekulov'un da bulunduğu Kazak bilim insanları ve yazarlar, Töle Bi'nin mirası üzerine araştırmalar ve düşünceler yayınladılar.

Jambıl ilinde bir yerleşim yeri onun adını taşırken, Türkistan ilinde de bir ilçe onun adını almıştır. Jambıl ve Türkistan illerinde ve Astana'da Töle Bi'ye anıtlar dikilmiştir. Ayrıca Almatı, Çimkent ve diğer birçok yerleşim yerinde Töle Bi'nin adını taşıyan sokaklar bulunmaktadır.