Teispidler
Teispidler (Teispes'in torunları) (MÖ 7. yüzyıl ortası - MÖ 522) başlangıçta antik Anşan'daki güney Zagros'u yöneten Ahameniş Hanedanı'nın Demir Çağı koludur. Hanedanlığın krallığı daha sonra güneybatı Asya'da geniş bir alanı fetheden ve daha sonra I. Darius altında Ahameniş İmparatorluğu olarak bilinen imparatorluğu kuran II. Kiros döneminde genişletilmiştir. Teispidlerin ünvanı, II. Kiros'un kendisini ve atalarını bir Elam geleneği olarak Anşan kralı ünvanıyla tanımladığı Kiros Silindiri'nde kayıtlıdır. Teispes, aynı adı taşıyan ata ve kurucu olduğundan, hanedan ayrıca I. Kiros, I. Kambises, II. Kiros, II. Kambises ve Bardiya'yı da içermektedir.[1]
Anşan, MÖ ikinci binyılda Elam Krallığı'nın bir parçasıydı. Yeni-Elam Dönemi'nde Elam Krallığı zayıflamış ve Anşan'ın krallığa olan bağımlılığı azalmış, Yeni-Elam kralları Anşan üzerinde otoritelerini gösterememiş ve bölgeye çok sayıda İranlı yerleşmiştir. MÖ 646'da Elam başkenti Susa Yeni Asur İmparatorluğu tarafından yağmalandı ve Elam Krallığı ortadan kalktı. MÖ yedinci yüzyılın bir döneminde Anşan, Teispes yönetiminde bağımsız bir krallık haline gelmiştir. Pierre Briant, Anshan krallığının kuruluşunu bu bağlamda değerlendiriyor ve Teispes'in krallığa yükselişini MÖ 635 civarına tarihliyor.[2]
Babil'e ait bir metin olan Kiros Silindiri, Anşan krallarının en eski soyağacını içerir. Büyük Kiros'a kadar olan kral soyunu Teispes-I. Kiros-I. Kambyses-II. Kiros olarak belirler ve Büyük Kiros'tan önceki tüm topraklarının, günümüzde Fars Eyaleti'ndeki Mervdeşt yakınlarındaki ova olarak tanımlanan Anşan olduğunu belirler.[3] Büyük Darius'un Behistun Yazıtı'nda daha sonra sağladığı bir soyağacına göre Teispes'in babası ve Anşan'ın ilk kralı olan Ahameniş'den hiç bahsedilmemektedir.[4]
Teispid hanedanı, Teispidlerin son üyelerini de öldüren I. Darius'un tahta geçmesiyle Ahamenişler tarafından devralınmıştır. Maria Brosius ve Bruce Lincoln'e göre Darius, taht iddiasını meşrulaştırmak için Teispid krallarıyla ortak atalar üzerinden bir soy bağı kurmaya çalışmıştır. Bunu yapmak için onların Ahameniş oldukları izlenimini yaratmıştır. Bunu yazıtlar vasıtasıyla yapmıştır. Pasargad yazıtlarında (CMa) II. Kiros'un Ahamenişler'in bir mensubu olduğu ileri sürülmüştür. M.Ö. 510 yıllarına tarihlenen bu yazıtların hepsinde "Ben Ahamenişli Kral Kiros'um" ifadesi tekrarlanmaktadır. Behistun Yazıtı'nda Darius, Teispes adlı ortak bir atadan ve varsayımsal bir isim taşıyan atadan gelen Ahameniş'ten oluşan çift hanedanlı bir kraliyet hükümdarları izlenimi yaratmıştır.[5][6]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ Stronach 1997, s. 38.
- ^ Briant 2002, ss. 17-18.
- ^ Briant 2002, s. 17.
- ^ Briant 2002, s. 16.
- ^ Brosius 1998, ss. 14-15.
- ^ Lincoln 2007, ss. 4-5.
- Genel
- Briant, Pierre (2002). From Cyrus to Alexander: a history of the Persian Empire. Daniels, Peter T. tarafından çevrildi. Winona Lake: Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-031-6.
- Brosius, Maria (1998). Women in Ancient Persia, 559-331 BC. Clarendon Press. ISBN 978-0-19-815255-2.
- Lincoln, Bruce (2007). Religion, empire and torture: the case of Achaemenian Persia, with a postscript on Abu Ghraib. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-48196-8.
- Stronach, David (1997). "Anshan and Parsa: Early Achaemenid History, Art and Architecture on the Iranian Plateau". Curtis, John (Ed.). Mesopotamia and Iran in the Persian period, conquest and imperialism, 539-331 BC: proceedings of a seminar in memory of Vladimir G. Lukonin. Londra: British Museum Press. ISBN 978-0-7141-1142-1.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]- Visual representation of the divine and the numinous in early Achaemenid Iran: old problems, new directions; Mark A. Garrison, Trinity University, San Antonio, TX; last revision: 3 March 2009, see page: 9